لا يُؤاخِذُكُمُ اللَّهُ بِاللَّغْوِ فِي أَيْمانِكُمْ وَ لكِنْ يُؤاخِذُكُمْ بِما كَسَبَتْ قُلُوبُكُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ حَلِيمٌ ﴿۲۲۵﴾
خدا شما را به خاطر سوگندهای بیهوده [و بی‌اختیار]تان بازخواست نمی‌کند، ولی نسبت به سوگندهای قلبی شما(1) بازخواست می‌کند(2)؛ و [از آنچه گذشته است آمرزش بخواهید که] خدا آمرزگاری است بردبار.36
بقره (2)
225
به آیه 284 بقره(2) ان تبدوا ما فی انفسکم او تخفوه یحاسبکم به اللّه توجه فرمایید.
کفّاره آن در آیه 89 مائده(5)آمده است.
لِلَّذِينَ يُؤْلُونَ مِنْ نِسائِهِمْ تَرَبُّصُ أَرْبَعَةِ أَشْهُرٍ فَإِنْ فاؤُ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۲۲۶﴾
برای کسانی که [به رسم زشت جاهلیت] بر ترک آمیزش با زنان خود سوگند یاد کنند، چهار ماه چشم به راه بودن مقرّر شده؛ و اگر [از سوگند بی‌منطق] بازگشتند، خدا آمرزگاری است مهربان.36
بقره (2)
226
وَ إِنْ عَزَمُوا الطَّلاقَ فَإِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ ﴿۲۲۷﴾
و اگر آهنگ طلاق کردند، [به شایستگی جدا شوند که] خدا شنوا و داناست.36
بقره (2)
227
وَ الْمُطَلَّقاتُ يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ ثَلاثَةَ قُرُوءٍ وَ لا يَحِلُّ لَهُنَّ أَنْ يَكْتُمْنَ ما خَلَقَ اللَّهُ فِي أَرْحامِهِنَّ إِنْ كُنَّ يُؤْمِنَّ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ بُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فِي ذلِكَ إِنْ أَرادُوا إِصْلاحاً وَ لَهُنَّ مِثْلُ الَّذِي عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَ لِلرِّجالِ عَلَيْهِنَّ دَرَجَةٌ وَ اللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ ﴿۲۲۸﴾
زنان مطلقه باید تا [مدّت] سه [دوره ماهانه و] پاک شدن(1)، به انتظار نشسته [و از ازدواج خودداری کنند(2)]؛ و اگر به خدا و روز واپسین باور دارند، روا نیست حملی که خدا در رحمهای آنها آفریده است، پنهان سازند؛ و همسران(3) آنها در صورتی که خواهان اصلاح باشند، به بازگرداندنشان در این [مدّت] سزاوارترند؛ و زنان حقوقی شایسته دارند، همسنگ وظایفی که بر عهده دارند، ولی مردان بر آنها درجه‌ای [برتر] دارند [که نباید از آن سوء استفاده کنند وگرنه]، خدا [در گرفتن انتقام] فرا دستی فرزانه است.36
بقره (2)
228
قُروء جمع قُرء به معنی عادت ماهانه و نیز پاک شدن از عادت ماهانه است و در اینجا منظور پاک شدن است. یادآوری می‌نماید که در زبان عرب اعداد بین 3-10 معدودشان همواره به صورت جمع می‌آید مثل اربعة اشهر در آیه 234 بقره(2) و خمسة آلاف در آیه 125 آل‌عمران(3).
سه مورد استثنایی دستور جداگانه‌ای دارد؛ یک مورد را در آیه 49 احزاب(33) و دو مورد دیگر را در آیه 4 طلاق(65) ملاحظه فرمایید.
بعوله: جمع بعل: شوهر.
الطَّلاقُ مَرَّتانِ فَإِمْساكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسانٍ وَ لا يَحِلُّ لَكُمْ أَنْ تَأْخُذُوا مِمَّا آتَيْتُمُوهُنَّ شَيْئاً إِلاَّ أَنْ يَخافا أَلاَّ يُقِيما حُدُودَ اللَّهِ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ يُقِيما حُدُودَ اللَّهِ فَلا جُناحَ عَلَيْهِما فِيمَا افْتَدَتْ بِهِ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلا تَعْتَدُوها وَ مَنْ يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَأُولئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ ﴿۲۲۹﴾
طلاق [قابل رجوع تا] دو مرتبه [ممکن] است، [پس از آن وظیفه شوهر یا] نگاهداری است به وجهی شایسته و یا رها کردن به خوبی و احسان؛ و روا نیست که چیزی از آنچه به آنها داده‌اید بازستانید، مگر اینکه طرفین بترسند که نتوانند احکام خدا را [در ادامه زندگی شایسته] رعایت کنند [و زن به علت بی‌رغبتی به شوهر، سازش نکند، مرد هم متقابلاً تعدّی کند؛ در این صورت]، چنانچه از عدم رعایت احکام خدا توسّط آنان ترسیدید، ایرادی بر آن دو نیست که [برای متارکه به توافق برسند و] زن عِوضی پرداخته [یا از مهریه خود صرفنظر کند](1)؛ این احکام خداست، از آن تجاوز نکنید؛ و آنان که از احکام خدا تجاوز کنند، ستمکارند.36
بقره (2)
229
بحث از طلاق خُلع است که به صورت تبصره بر حکم طلاق رجعی آمده است. خلاصه اینکه اگر طلاق به تمایل مرد باشد، حق ندارد هیچ چیز از آنچه داده است پس بگیرد، ولی اگر طلاق بنا به درخواست زن باشد، مرد می‌تواند مال بخشیده شده را دریافت کند. از مجموع آیات مربوط به طلاق در قرآن به خوبی هویداست که خدا طلاق را دوست ندارد.
فَإِنْ طَلَّقَها فَلا تَحِلُّ لَهُ مِنْ بَعْدُ حَتَّى تَنْكِحَ زَوْجاً غَيْرَهُ فَإِنْ طَلَّقَها فَلا جُناحَ عَلَيْهِما أَنْ يَتَراجَعا إِنْ ظَنَّا أَنْ يُقِيما حُدُودَ اللَّهِ وَ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ يُبَيِّنُها لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ ﴿۲۳۰﴾
اگر [مردی برای سومین بار] همسرش را طلاق داد، از آن به بعد بر او حلال نخواهد بود، مگر اینکه به نکاح مرد دیگری درآید؛ و [همسر دوّم] اگر با او متارکه کرد، ایرادی بر آنان نیست که [مجددا به زندگی مشترک] بازگردند، در صورتی که مطمئن باشند که احکام خدا را [برای زندگی شایسته] رعایت خواهند کرد؛ و اینها احکام خداست که برای اهل دانش به روشنی بیان می‌کند.36
بقره (2)
230
وَ إِذا طَلَّقْتُمُ النِّساءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ سَرِّحُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَ لا تُمْسِكُوهُنَّ ضِراراً لِتَعْتَدُوا وَ مَنْ يَفْعَلْ ذلِكَ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ وَ لا تَتَّخِذُوا آياتِ اللَّهِ هُزُواً وَ اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ ما أَنْزَلَ عَلَيْكُمْ مِنَ الْكِتابِ وَ الْحِكْمَةِ يَعِظُكُمْ بِهِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ ﴿۲۳۱﴾
هر گاه زنان را طلاق دادید و در آستانه اتمام مدّت [انتظار]شان قرار گرفتند، یا به شایستگی نگاهشان دارید و یا به شایستگی رها سازید. و آنان را برای تجاوز به حقوقشان، در حال زیان و آزار نگاه مدارید، و هر که چنین کند به خویش ستم کرده است؛ و آیات خدا را به استهزاء مگیرید و نعمت خدای را بر خود به یاد آورید؛ [به خصوص] آیات و دانشِ توأم با بینش را که برای شما نازل کرده است و به [وسیله] آن شما را اندرز می‌دهد؛ و در برابر خدا پروا کنید(1) و بدانید که او به هر چیزی داناست.37
بقره (2)
231
تقوی همان نیروی تسلّط بر نفس و کنترل آن در برابر تمایلات نفس است. معنی دقیق تقوی، خویشتن‌بانی است.
وَ إِذا طَلَّقْتُمُ النِّساءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلا تَعْضُلُوهُنَّ أَنْ يَنْكِحْنَ أَزْواجَهُنَّ إِذا تَراضَوْا بَيْنَهُمْ بِالْمَعْرُوفِ ذلِكَ يُوعَظُ بِهِ مَنْ كانَ مِنْكُمْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ ذلِكُمْ أَزْكى لَكُمْ وَ أَطْهَرُ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ ﴿۲۳۲﴾
هنگامی که طلاق زنان [وابسته خود] را گرفته‌اید و در آستانه اتمام مدّت [انتظار]شان قرار گرفتند، مانع آنها نشوید که اگر به شایستگی به توافق رسیده‌اند، به نکاح همسران [سابق] خویش بازآیند؛ هر که از شما که به خدا و روز واپسین باور دارد، به این [دستورها] اندرز داده می‌شود؛ این [روش(1)] برای شما شایسته‌تر و پاکتر است؛ و [مصلحت را] خدا می‌داند نه شما.37
بقره (2)
232
در مورد کلمه «ذلکم» به زیرنویس آیه 95 انعام(6) مراجعه فرمایید. کلمه «ذلکم» در آیات 49 و 54 بقره(همین سوره) نیز از همین مقوله است.
وَ الْوالِداتُ يُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ حَوْلَيْنِ كامِلَيْنِ لِمَنْ أَرادَ أَنْ يُتِمَّ الرَّضاعَةَ وَ عَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَ كِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ لا تُكَلَّفُ نَفْسٌ إِلاَّ وُسْعَها لا تُضَارَّ والِدَةٌ بِوَلَدِها وَ لا مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَدِهِ وَ عَلَى الْوارِثِ مِثْلُ ذلِكَ فَإِنْ أَرادا فِصالاً عَنْ تَراضٍ مِنْهُما وَ تَشاوُرٍ فَلا جُناحَ عَلَيْهِما وَ إِنْ أَرَدْتُمْ أَنْ تَسْتَرْضِعُوا أَوْلادَكُمْ فَلا جُناحَ عَلَيْكُمْ إِذا سَلَّمْتُمْ ما آتَيْتُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ ﴿۲۳۳﴾
مادران [طلاق‌گرفته] دو سال تمام فرزندان خود را شیر دهند؛ [این حکم] برای کسی است که بخواهد [وظیفه] شیر دادن را به طور کامل انجام دهد؛ [در این دوران] تأمین خوراک و پوشاک مادران به طور شایسته بر عهده پدر است؛ [و البته] هیچ کس جز به اندازه توانش مکلف نمی‌شود؛ نه مادر به خاطر [نگاهداری] فرزند دچار [مشکلات و] زیان شود و نه پدر، و [اگر طی دوره شیرخوارگی، کودک یتیم شد] بر وارث فرض است که همین [تعهّدات پدر] را [در مورد تأمین هزینه مادر] انجام دهد؛ هر گاه پدر و مادر[ی که متارکه کرده‌اند] با توافق و مشورت یکدیگر بخواهند [کودک را زودتر] از شیر بازگیرند، گناهی بر آنها نیست؛ و اگر خواستید دایه‌ای برای شیر دادن فرزندانتان بگیرید، در صورتی رواست که تعهّدات خود را به طور شایسته ادا کنید؛ در برابر خدا پروا کنید(1) و بدانید که او به آنچه می‌کنید بیناست.37
بقره (2)
233
تقوی همان نیروی تسلّط بر نفس و کنترل آن در برابر تمایلات نفس است. معنی دقیق تقوی «خویشتن‌بانی» است.
وَ الَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَ يَذَرُونَ أَزْواجاً يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَ عَشْراً فَإِذا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلا جُناحَ عَلَيْكُمْ فِيما فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ ﴿۲۳۴﴾
مردانی از شما که در آستانه مرگ قرار گیرند و همسرانی باقی بگذارند، [همسران] باید چهار ماه و ده روز انتظار بکشند(1)؛ و چون به پایان مدّت [انتظار]شان رسیدند، در مورد آنچه به شایستگی درباره [زندگی] خود کنند، مسؤولیتی متوجّه شما نیست؛ [محدودشان نکنید(2)] که خدا به آنچه می‌کنید آگاه است.38
بقره (2)
234
عدّه زنان طلاق داده شده، چنانکه در آیه 228 بقره(همین سوره) آمده است، سه مرتبه پاک شدن از دوره ماهانه است که در حدود سه ماه است؛ ولی در مورد زنانی که شوهر خود را از دست داده‌اند، عدّه آنها در این آیه چهار ماه و ده روز تعیین شده است؛ مفسّران علت این چهل روز اضافی را فقط احترام شوهر ذکر کرده‌اند. علاوه بر آن چون تأثرات عاطفی زنان، عمیق‌تر از مردان می‌باشد، این فاصله زمانی تألمات روحی زن را طبیعتا کاهش می‌دهد تا در زندگی مشترک و خانواده جدید مؤثّر نیفتد. ضمناً در مورد زنان حامله، چنانکه در آیه 4 طلاق(65) آمده است، دوران عدّه تا موقع وضع حمل می‌باشد. فقها گفته‌اند: در مورد آنان از بین این دو مدّت، بیشترین را باید در نظر گرفت.
خطاب متوجّه خانواده شوهر متوفی است که تحت تأثیر تعصبات بی‌مورد قرار نگیرند.