كُتِبَ عَلَيْكُمْ إِذا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ إِنْ تَرَكَ خَيْراً الْوَصِيَّةُ لِلْوالِدَيْنِ وَ الْأَقْرَبِينَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُتَّقِينَ ﴿۱۸۰﴾
مقرّر شد بر شما که چون مرگ یکی از شما فرا رسید و مالی [از خود] به جای گذارد، برای پدر و مادر و نزدیکان، به شیوه‌ای شایسته که سزاوار پرواپیشگان است، وصیت کند.
سوره بقره (2) آیه 180
صفحه
27
سوره
بقره (2)
آیه
180
فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَ ما سَمِعَهُ فَإِنَّما إِثْمُهُ عَلَى الَّذِينَ يُبَدِّلُونَهُ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ ﴿۱۸۱﴾
آنان که وصیت را پس از شنیدنش [آگاهانه] تغییر دهند، گناهش متوجّه [وصیت‌‌کننده نیست، بلکه بر عهده] کسانی است که عامل این تغییر بوده‌اند؛ که خدا شنوا و داناست.
سوره بقره (2) آیه 181
صفحه
27
سوره
بقره (2)
آیه
181
فَمَنْ خافَ مِنْ مُوصٍ جَنَفاً أَوْ إِثْماً فَأَصْلَحَ بَيْنَهُمْ فَلا إِثْمَ عَلَيْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۱۸۲﴾
ولی هر که از انحراف یا گناه وصیت‌‌کننده [و توجّه خاصّ او به بعضی از ورثه] ترس داشته باشد و [با حُسن نیت] به اصلاح میان ورثه بپردازد، گناهی مرتکب نشده است، که خدا آمرزگاری است مهربان.
سوره بقره (2) آیه 182
صفحه
28
سوره
بقره (2)
آیه
182
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ ﴿۱۸۳﴾
ای ایمان‌آوردگان، روزه‌داری بر شما مقرّر شد، همان‌گونه که بر پیشینیانتان مقرّر شده بود، بسا که پرواپیشه شوید.
سوره بقره (2) آیه 183
صفحه
28
سوره
بقره (2)
آیه
183
أَيَّاماً مَعْدُوداتٍ فَمَنْ كانَ مِنْكُمْ مَرِيضاً أَوْ عَلى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ وَ عَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعامُ مِسْكِينٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْراً فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ وَ أَنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿۱۸۴﴾
روزهای معین [رمضان] را [روزه‌داری کنید]؛ و هر که از شما بیمار یا در سفر باشد، به همان تعداد از روزهای دیگر(1)؛ و برای کسانی که روزه طاقت فرساست، بازخریدی معین شده که [به ازای هر روز،] غذای یک بینواست؛ و هر که به دلخواه خویش [بیشتر] نیکویی کند، به نفع خود اوست؛ امّا [بی‌تعلّل] روزه داشتن برای شما بهتر است، اگر [فواید روزه را] بدانید.
سوره بقره (2) آیه 184
صفحه
28
سوره
بقره (2)
آیه
184
1
اُخَر: جمع اُخری: دیگر.
شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَيِّناتٍ مِنَ الْهُدى وَ الْفُرْقانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَ مَنْ كانَ مَرِيضاً أَوْ عَلى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَ لا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَ لِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَ لِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلى ما هَداكُمْ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ ﴿۱۸۵﴾
ماه رمضان [ماهی است] که در آن، قرآن به عنوان هدایت مردم و نشانه‌های روشن هدایت و معیار تمیز [حق از باطل] نازل شده است؛ پس هر که از شما در این ماه حضور داشت، روزه بگیرد؛ و هر که بیمار یا در سفر باشد، به همان تعداد از روزهای دیگر [روزه‌داری کند]. خدا برای شما آسانی می‌خواهد نه مشقّت؛ [این حکمِ قضای روزه را مقرّر کرد] تا [کار را بر شما آسان گیرد] و شما نیز تعداد آن را کامل نمایید و خدا را به پاس اینکه شما را هدایت کرده است به عظمت یاد کنید، و بسا که سپاس دارید(1).
سوره بقره (2) آیه 185
صفحه
28
سوره
بقره (2)
آیه
185
1
شکر مراحل ذهنی و زبانی و عملی دارد. شکر عملی بهره‌برداری درست از نعمت است در مسیری که صاحب نعمت توصیه کرده است. اصل شکر عملی است اعملوا ءال داود شکرا و قلیل من عبادی الشکور. 13 سبأ(34)
وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَ لْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ ﴿۱۸۶﴾
هر گاه بندگان من از تو درباره من سؤال کنند، [بگو:] من [به همه] نزدیک هستم(1) و به ندای هر که مرا [به نیایش] بخواند، پاسخ خواهم داد؛ پس آنان هم دعوت مرا بپذیرند و به من(2) ایمان بیاورند، بسا که راه کمال یابند(3).
سوره بقره (2) آیه 186
صفحه
28
سوره
بقره (2)
آیه
186
1
به حدّی نزدیک که در آیه 16 ق(50) مثال زده شده است.
2
خدای تعالی در قرآن برای خود ضمایر «ما» و «من» هر دو را آورده. ضمیر ما در بیان اقتدار خداست مثل آیه 1 فتح(48) انا فتحنا لک فتحا مبینا و ضمیر من به منظور اظهار لطف و نزدیکی اوست. در این آیه خدای رحمان کرارا در مورد خودش ضمیر مفرد آورده به نشانه حداکثر لطف او نسبت به بندگان خویش. و ماحصل پیام این است که فاصله‌ای میان من و بندگانم نیست؛ مباد کسی در گیر و دار زندگی احساس تنهایی و بی‌کسی کند.
3
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیه 60 غافر(40) آمده است؛ در این رابطه به آیه 77 فرقان(25) و 56 اعراف(7) هم توجّه فرمایید.
أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيامِ الرَّفَثُ إِلى نِسائِكُمْ هُنَّ لِباسٌ لَكُمْ وَ أَنْتُمْ لِباسٌ لَهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَخْتانُونَ أَنْفُسَكُمْ فَتابَ عَلَيْكُمْ وَ عَفا عَنْكُمْ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَ ابْتَغُوا ما كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ وَ كُلُوا وَ اشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيامَ إِلَى اللَّيْلِ وَ لا تُبَاشِرُوهُنَّ وَ أَنْتُمْ عاكِفُونَ فِي الْمَساجِدِ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلا تَقْرَبُوها كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ آياتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ ﴿۱۸۷﴾
آمیزش با همسرانتان در شب[های] روزه‌داری مجاز شناخته شده است؛ آنها پوششی برای شما هستند و شما نیز پوششی برای آنها؛ خدا می‌دانست که شما [تحمّل این ممنوعیت را نمی‌کردید و] خویشتن را به خطا می‌افکندید، لذا [به رحمت خویش] بر شما بازگشت و بر شما بخشود؛ اینک [در شبهای رمضان، می‌توانید] آمیزش کنید و از آنچه خدا برای شما مقرّر داشته است، بهره‌مند شوید و [رواست که] بخورید و بیاشامید تا آنگاه که رشته سپید بامداد از رشته سیاه [شب] آشکار گردد، سپس روزه را تا شامگاه به پایان رسانید؛ و هنگام اعتکاف در مساجد با زنان مباشرت نکنید؛ این احکام خداست، به [نافرمانی از] آن نزدیک نشوید؛ خدا این گونه آیات خود را برای مردم به روشنی بیان می‌کند، بسا که پرواپیشه شوند.
سوره بقره (2) آیه 187
صفحه
29
سوره
بقره (2)
آیه
187
وَ لا تَأْكُلُوا أَمْوالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْباطِلِ وَ تُدْلُوا بِها إِلَى الْحُكَّامِ لِتَأْكُلُوا فَرِيقاً مِنْ أَمْوالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿۱۸۸﴾
اموال یکدیگر را بین خود به ناحق مخورید و آن را به رشوت به حکام [ظالم] مدهید تا [با اِعمال نفوذ] بخشی از اموال مردم را آگاهانه به ناروا بخورید.
سوره بقره (2) آیه 188
صفحه
29
سوره
بقره (2)
آیه
188
يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَواقِيتُ لِلنَّاسِ وَ الْحَجِّ وَ لَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ ظُهُورِها وَ لكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقى وَ أْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوابِها وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ ﴿۱۸۹﴾
درباره هلالها[ی ماه نو(1)] از تو می‌پرسند؛ بگو: آنها تقویم [طبیعی(2)] است برای مردم و [تشخیص هنگام] حج؛ و نیکی آن نیست که [همچون سنت دوران جاهلیت به هنگام بازگشت از سفر حج] از پشت [دیوار] به خانه درآیید، بلکه نیکی [رفتار] کسی است که پرواپیشه باشد؛ و به خانه‌ها از در آن درآیید و در برابر خدا پروا کنید(3)، بسا که رستگار شوید.
سوره بقره (2) آیه 189
صفحه
29
سوره
بقره (2)
آیه
189
1
اهلَّه: جمع هلال: ماه نو.
2
مواقیت: جمع میقات: زمان سنجش.
3
عبارت «اتقوا اللّه » در اصل «اتقوا عقابَ اللّه » بوده که مضاف آن حذف شده است یعنی از عقاب خدا پروا کنید. به عبارت بهتر خود را از عقاب خدا محفوظ نگاه دارید. معنی دقیق تقوی خویشتن‌بانی است.