ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً عَبْداً مَمْلُوكاً لا يَقْدِرُ عَلى شَيْءٍ وَ مَنْ رَزَقْناهُ مِنَّا رِزْقاً حَسَناً فَهُوَ يُنْفِقُ مِنْهُ سِرًّا وَ جَهْراً هَلْ يَسْتَوُونَ الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لا يَعْلَمُونَ ﴿۷۵﴾
خدا برده خریده‌شده‌ای را مثل می‌زند که هیچ قدرتی ندارد، در برابر کسی که روزی نیکویش عطا کرده‌ایم و در نهان و آشکار(1) از آن انفاق می‌کند؛ آیا این دو نفر یکسانند؟ ستایش و سپاس خاصّ خداست، ولی بیشتر مردم نمی‌دانند.275
نحل (16)
75
انفاق نهان در مواردی که حفظ حرمت شخص ضروری است، و انفاق آشکار در مواردی که موجب تشویق و ترغیب دیگران گردد.
وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً رَجُلَيْنِ أَحَدُهُما أَبْكَمُ لا يَقْدِرُ عَلى شَيْءٍ وَ هُوَ كَلٌّ عَلى مَوْلاهُ أَيْنَما يُوَجِّهْهُ لا يَأْتِ بِخَيْرٍ هَلْ يَسْتَوِي هُوَ وَ مَنْ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ هُوَ عَلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ ﴿۷۶﴾
خدا [برای مقایسه طاغوتها در مقابل خود] دو مرد را به مثل می‌آورد که یکی از آن دو گنگ است و توان هیچ کاری ندارد و سربار سرپرست خویش است، و هر جا که مأمورش کند، کاری به سامان نرساند؛ آیا او با کسی که به عدالت حکم می‌راند و خود به راه راست است(1)، یکسان است؟275
نحل (16)
76
توضیح بیشتر در مورد این راه را در نیمه دوّم آیه 101 آل‌عمران(3) و آیات 36 مریم(19) و 61 یس(36) و نیز در زیرنویس آیه 153 انعام(6) ملاحظه فرمایید.
وَ لِلَّهِ غَيْبُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما أَمْرُ السَّاعَةِ إِلاَّ كَلَمْحِ الْبَصَرِ أَوْ هُوَ أَقْرَبُ إِنَّ اللَّهَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴿۷۷﴾
تنها خدا بر نهان آسمانها و زمین آگاه است؛ و کار [برپایی] رستاخیز [در نظر خدا] چشم برهم زدنی بیش نیست، بلکه ساده‌تر؛ بی‌گمان خدا بر هر کاری تواناست.275
نحل (16)
77
وَ اللَّهُ أَخْرَجَكُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهاتِكُمْ لا تَعْلَمُونَ شَيْئاً وَ جَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ الْأَفْئِدَةَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ ﴿۷۸﴾
خداست که شما را از بطن مادرانتان خارج کرد، در حالی که هیچ نمی‌دانستید، و برای شما شنوایی و چشمها و دلها پدید آورد، بسا که سپاس دارید(1).275
نحل (16)
78
معنی و مفهوم این آیه به بیان دیگری در آیات 9 سجده(32) و 23 ملک(67) آمده و در هر دو آیه توضیح داده است که عدّه کمی شکرگزاری کردند.
أَ لَمْ يَرَوْا إِلَى الطَّيْرِ مُسَخَّراتٍ فِي جَوِّ السَّماءِ ما يُمْسِكُهُنَّ إِلاَّ اللَّهُ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ ﴿۷۹﴾
مگر پرندگانِ(1) رام‌شده در جوّ آسمان را نمی‌بینند؛ هیچ عاملی جز [تدبیر] خدا نگاهشان نمی‌دارد(2)؛ در این [پدیده] برای اهل ایمان نشانه‌هایی است [از توان و تدبیر خدا].275
نحل (16)
79
واژه «طیر» به معنی پرنده و پرندگان، هم به عنوان مفرد و هم به عنوان جمع به کار می‌رود.
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیه 19 ملک(67) آمده است.
وَ اللَّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ بُيُوتِكُمْ سَكَناً وَ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ جُلُودِ الْأَنْعامِ بُيُوتاً تَسْتَخِفُّونَها يَوْمَ ظَعْنِكُمْ وَ يَوْمَ إِقامَتِكُمْ وَ مِنْ أَصْوافِها وَ أَوْبارِها وَ أَشْعارِها أَثاثاً وَ مَتاعاً إِلى حِينٍ ﴿۸۰﴾
و خداست که از خانه‌هایتان برای شما مایه آرامش(1) پدید آورد و از پوست دامها نیز برای شما خیمه‌هایی پدید آورد که به هنگام کوچ و توقّف، سبکبار باشید، و از پشمها(2) و کرکها(3) و موهای(4) آنها اثاث و مایه برخورداری برای مدّت معینِ [زندگی پدید آورد].276
نحل (16)
80
واژه «سَکنا» مصدر است و مفرد و جمع در آن یکسان است.
اصواف: جمع صُوف: پشم.
اوبار: جمع وَبَر: کرک.
اشعار: جمع شَعر: مو.
وَ اللَّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِمَّا خَلَقَ ظِلالاً وَ جَعَلَ لَكُمْ مِنَ الْجِبالِ أَكْناناً وَ جَعَلَ لَكُمْ سَرابِيلَ تَقِيكُمُ الْحَرَّ وَ سَرابِيلَ تَقِيكُمْ بَأْسَكُمْ كَذلِكَ يُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تُسْلِمُونَ ﴿۸۱﴾
و [نیز] خداست که از آفریده‌های خود برای [راحتی] شما سایه ایجاد کرد و در کوهها پناهگاههایی پدید آورد و جامه‌هایی آفرید که شما را از [سرما و] گرما حفظ کند و جامه‌هایی که در برابر آسیب کارزار[های] شما، حافظ شماست؛ نعمتهای خویش را بر شما این گونه کامل می‌کند، بسا که [در برابر او] تسلیم(1) شوید.276
نحل (16)
81
برای توجیه افزوده، با آیه 131 بقره(2) مقایسه فرمایید.
فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّما عَلَيْكَ الْبَلاغُ الْمُبِينُ ﴿۸۲﴾
اگر [از دعوت تو] روی برتابند [نگران مباش]، وظیفه تو فقط ابلاغ آشکار است(1).276
نحل (16)
82
دنباله کلام و علینا الحساب (بخش پایانی آیه 40 رعد(13) ، به آیات 21 و 22 غاشیه(88) هم توجّه فرمایید.
يَعْرِفُونَ نِعْمَتَ اللَّهِ ثُمَّ يُنْكِرُونَها وَ أَكْثَرُهُمُ الْكافِرُونَ ﴿۸۳﴾
نعمتهای خدا را می‌شناسند، باز آن را انکار می‌کنند و بیشترشان ناسپاسند.276
نحل (16)
83
وَ يَوْمَ نَبْعَثُ مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيداً ثُمَّ لا يُؤْذَنُ لِلَّذِينَ كَفَرُوا وَ لا هُمْ يُسْتَعْتَبُونَ ﴿۸۴﴾
[به یاد آر] روزی را که از هر امّتی گواهی برانگیزیم(1)، آنگاه به انکارورزان اجازه [عذرخواهی(2)] داده نخواهد شد و جلب رضایت [الهی] از آنان خواسته نمی‌شود.276
نحل (16)
84
به آیات 41 و 42 نساء(4) توجّه فرمایید.
برای توجیه افزوده، به آیه 36 مرسلات(77) توجه فرمایید.