وَ اللَّهُ فَضَّلَ بَعْضَكُمْ عَلى بَعْضٍ فِي الرِّزْقِ فَمَا الَّذِينَ فُضِّلُوا بِرَادِّي رِزْقِهِمْ عَلى ما مَلَكَتْ أَيْمانُهُمْ فَهُمْ فِيهِ سَواءٌ أَ فَبِنِعْمَةِ اللَّهِ يَجْحَدُونَ ﴿۷۱﴾
خدا پاره‌ای از شما را نسبت به دیگران در روزی برتری داده است، ولی آنان که برتری یافته‌اند، بر آن نیستند که [سهمی از] روزی خویش را به زیردستان خود واگذارند(1)، تا همه در روزی همسطح شوند؛ آیا نعمت خدا را دانسته انکار می‌کنند؟274
نحل (16)
71
کلمه «رادّی» در اصل «رادّین» است که «نون» آن در حالت اضافه حذف شده است.
وَ اللَّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجاً وَ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ أَزْواجِكُمْ بَنِينَ وَ حَفَدَةً وَ رَزَقَكُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ أَ فَبِالْباطِلِ يُؤْمِنُونَ وَ بِنِعْمَتِ اللَّهِ هُمْ يَكْفُرُونَ ﴿۷۲﴾
خدا برای شما همسرانی از [جنس] خودتان قرار داد و از همسرانتان فرزندان(1) و نوادگانی(2) پدید آورد(3) و از نعمتهای پاکیزه به شما روزی داد؛ آیا به باطل باور می‌آورند و نعمت خدا را ناسپاسی می‌کنند؟274
نحل (16)
72
«بنین» به معنی پسران است ولی بنا به قاعده «تغلیب» در زبان عرب شامل دختران نیز می‌شود؛ از این روی در ترجمه، «فرزندان» آورده‌ایم.
حفده: جمع حفید: نوادگان.
مفهوم این آیه به بیان دیگر در آیه 21 روم(30) آمده است.
وَ يَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ ما لا يَمْلِكُ لَهُمْ رِزْقاً مِنَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ شَيْئاً وَ لا يَسْتَطِيعُونَ ﴿۷۳﴾
و افرادی را به جای خدا بندگی می‌کنند که ذرّه‌ای اختیار تأمین روزی آنان را در آسمانها و زمین ندارند و نمی‌توانند [داشته باشند(1)].275
نحل (16)
73
مفهوم آیه به بیان کاملتر در آیه 17 عنکبوت(29) آمده است.
فَلا تَضْرِبُوا لِلَّهِ الْأَمْثالَ إِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ ﴿۷۴﴾
پس برای خدا مثلها[ی ناروا] مزنید(1)؛ [حقیقت را] خدا می‌داند نه شما.275
نحل (16)
74
به عنوان نمونه‌ای از این مثلها به آیه 78 یس(36) توجّه فرمایید.
ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً عَبْداً مَمْلُوكاً لا يَقْدِرُ عَلى شَيْءٍ وَ مَنْ رَزَقْناهُ مِنَّا رِزْقاً حَسَناً فَهُوَ يُنْفِقُ مِنْهُ سِرًّا وَ جَهْراً هَلْ يَسْتَوُونَ الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لا يَعْلَمُونَ ﴿۷۵﴾
خدا برده خریده‌شده‌ای را مثل می‌زند که هیچ قدرتی ندارد، در برابر کسی که روزی نیکویش عطا کرده‌ایم و در نهان و آشکار(1) از آن انفاق می‌کند؛ آیا این دو نفر یکسانند؟ ستایش و سپاس خاصّ خداست، ولی بیشتر مردم نمی‌دانند.275
نحل (16)
75
انفاق نهان در مواردی که حفظ حرمت شخص ضروری است، و انفاق آشکار در مواردی که موجب تشویق و ترغیب دیگران گردد.
وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً رَجُلَيْنِ أَحَدُهُما أَبْكَمُ لا يَقْدِرُ عَلى شَيْءٍ وَ هُوَ كَلٌّ عَلى مَوْلاهُ أَيْنَما يُوَجِّهْهُ لا يَأْتِ بِخَيْرٍ هَلْ يَسْتَوِي هُوَ وَ مَنْ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ هُوَ عَلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ ﴿۷۶﴾
خدا [برای مقایسه طاغوتها در مقابل خود] دو مرد را به مثل می‌آورد که یکی از آن دو گنگ است و توان هیچ کاری ندارد و سربار سرپرست خویش است، و هر جا که مأمورش کند، کاری به سامان نرساند؛ آیا او با کسی که به عدالت حکم می‌راند و خود به راه راست است(1)، یکسان است؟275
نحل (16)
76
توضیح بیشتر در مورد این راه را در نیمه دوّم آیه 101 آل‌عمران(3) و آیات 36 مریم(19) و 61 یس(36) و نیز در زیرنویس آیه 153 انعام(6) ملاحظه فرمایید.
وَ لِلَّهِ غَيْبُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما أَمْرُ السَّاعَةِ إِلاَّ كَلَمْحِ الْبَصَرِ أَوْ هُوَ أَقْرَبُ إِنَّ اللَّهَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴿۷۷﴾
تنها خدا بر نهان آسمانها و زمین آگاه است؛ و کار [برپایی] رستاخیز [در نظر خدا] چشم برهم زدنی بیش نیست، بلکه ساده‌تر؛ بی‌گمان خدا بر هر کاری تواناست.275
نحل (16)
77
وَ اللَّهُ أَخْرَجَكُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهاتِكُمْ لا تَعْلَمُونَ شَيْئاً وَ جَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ الْأَفْئِدَةَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ ﴿۷۸﴾
خداست که شما را از بطن مادرانتان خارج کرد، در حالی که هیچ نمی‌دانستید، و برای شما شنوایی و چشمها و دلها پدید آورد، بسا که سپاس دارید(1).275
نحل (16)
78
معنی و مفهوم این آیه به بیان دیگری در آیات 9 سجده(32) و 23 ملک(67) آمده و در هر دو آیه توضیح داده است که عدّه کمی شکرگزاری کردند.
أَ لَمْ يَرَوْا إِلَى الطَّيْرِ مُسَخَّراتٍ فِي جَوِّ السَّماءِ ما يُمْسِكُهُنَّ إِلاَّ اللَّهُ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ ﴿۷۹﴾
مگر پرندگانِ(1) رام‌شده در جوّ آسمان را نمی‌بینند؛ هیچ عاملی جز [تدبیر] خدا نگاهشان نمی‌دارد(2)؛ در این [پدیده] برای اهل ایمان نشانه‌هایی است [از توان و تدبیر خدا].275
نحل (16)
79
واژه «طیر» به معنی پرنده و پرندگان، هم به عنوان مفرد و هم به عنوان جمع به کار می‌رود.
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیه 19 ملک(67) آمده است.
وَ اللَّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ بُيُوتِكُمْ سَكَناً وَ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ جُلُودِ الْأَنْعامِ بُيُوتاً تَسْتَخِفُّونَها يَوْمَ ظَعْنِكُمْ وَ يَوْمَ إِقامَتِكُمْ وَ مِنْ أَصْوافِها وَ أَوْبارِها وَ أَشْعارِها أَثاثاً وَ مَتاعاً إِلى حِينٍ ﴿۸۰﴾
و خداست که از خانه‌هایتان برای شما مایه آرامش(1) پدید آورد و از پوست دامها نیز برای شما خیمه‌هایی پدید آورد که به هنگام کوچ و توقّف، سبکبار باشید، و از پشمها(2) و کرکها(3) و موهای(4) آنها اثاث و مایه برخورداری برای مدّت معینِ [زندگی پدید آورد].276
نحل (16)
80
واژه «سَکنا» مصدر است و مفرد و جمع در آن یکسان است.
اصواف: جمع صُوف: پشم.
اوبار: جمع وَبَر: کرک.
اشعار: جمع شَعر: مو.