وَ أَلْقى فِي الْأَرْضِ رَواسِيَ أَنْ تَمِيدَ بِكُمْ وَ أَنْهاراً وَ سُبُلاً لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ ﴿۱۵﴾
و در زمین برای تغذیه شما(1) کوههای ثابت(2) پی افکند و نهرها و راههایی [پدید آورد]، تا [بدان] راه یابید؛269
نحل (16)
15
یکی از معانی «ماد - یمید» که راغب هم تصریح کرده، طعام دادن است؛ «مائده» به معنی غذا یا سفره و طبقی که غذا در آنست، از همین ماده است. ضمناً توجّه داریم که گردش دایمی و خود به خود آب در طبیعت از طریق رودخانه‌ها و چشمه‌های بزرگ و کوچک که لازمه تولیدات کشاورزی و دامی است، نتیجه وجود کوههاست؛ و نیز مناطق آبرفتی که عموماً مستعد زراعت است، ناشی از وجود کوههاست. بدین قرار، کوهها عامل اصلی تغذیه انسانها هستند. به آیات 19 و 20 حجر(15) توجّه فرمایید که در آن پس از ذکر گستردگی زمین و برقراری کوهها، اشاره به روییدن نباتات و تأمین معیشت انسانها دارد و نیز به آیه 10 فصلت(41) توجّه فرمایید که در آن پس از ذکر آفرینش کوهها، اشاره به ایجاد برکت و موجبات روزی در آن شده است. همچنین به آیه 27 مرسلات(77) توجّه فرمایید که در آن ارتباط تنگاتنگ آفرینش کوهها و تأمین آب در زمین به روشنی احساس می‌شود و نیز به آیات 30-33 نازعات(79) توجّه فرمایید که برقراری کوهها و پیدایش آب و گیاه و تغذیه انسان و چارپایان را در کنار هم قرار داده است؛ واللّه اعلم.
رواسی: جمع راسِیه: کوههای محکم و استوار.
وَ عَلاماتٍ وَ بِالنَّجْمِ هُمْ يَهْتَدُونَ ﴿۱۶﴾
و [برای راهیابی مردم] نشانه‌ها [یی مقرّر داشت]؛ و [از جمله] به وسیله ستاره(1) راه [خود را] بازمی‌یابند.269
نحل (16)
16
در آسمان نیمکره شمالی زمین، ستاره قطبی همواره به طرف شمال است و با کمک این ستاره، شبها در بیابان می‌توان مسیر را مشخص کرد.
أَ فَمَنْ يَخْلُقُ كَمَنْ لا يَخْلُقُ أَ فَلا تَذَكَّرُونَ ﴿۱۷﴾
آیا آن که [همه چیز را] می‌آفریند، همچون کسی است که [هیچ چیز] نیافریده است(1)؛ آیا پند نمی‌پذیرید؟269
نحل (16)
17
معنی و مفهوم این آیه به بیان دیگری در آیات 11 لقمان(31) ، 4 احقاف(46) و 73 حج(22) آمده است.
وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللَّهِ لا تُحْصُوها إِنَّ اللَّهَ لَغَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۱۸﴾
اگر [بخواهید] نعمتهای خدا را برشمارید، قادر به شمارش نخواهید بود؛ به راستی که خدا آمرزگاری است مهربان.269
نحل (16)
18
وَ اللَّهُ يَعْلَمُ ما تُسِرُّونَ وَ ما تُعْلِنُونَ ﴿۱۹﴾
خدا هر چه پنهان و آشکار کنید، می‌داند.269
نحل (16)
19
وَ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لا يَخْلُقُونَ شَيْئاً وَ هُمْ يُخْلَقُونَ ﴿۲۰﴾
کسانی که [پاره‌ای از مردم،] آنان را به جای خدا [به نیایش] می‌خوانند، چیزی نمی‌آفرینند(1) و خود آفریده می‌شوند.269
نحل (16)
20
به آیه 116 نساء(4) و زیرنویس مربوطه توجّه فرمایید.
أَمْواتٌ غَيْرُ أَحْياءٍ وَ ما يَشْعُرُونَ أَيَّانَ يُبْعَثُونَ ﴿۲۱﴾
[در واقع] مرده‌اند نه زنده، و نمی‌فهمند که چه زمانی برانگیخته می‌شوند.269
نحل (16)
21
إِلهُكُمْ إِلهٌ واحِدٌ فَالَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ قُلُوبُهُمْ مُنْكِرَةٌ وَ هُمْ مُسْتَكْبِرُونَ ﴿۲۲﴾
معبود شما معبودی است یگانه، ولی کسانی که به آخرت باور ندارند، قلبهاشان انکارگر است و خودشان سروری‌خواه.269
نحل (16)
22
لا جَرَمَ أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ ما يُسِرُّونَ وَ ما يُعْلِنُونَ إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْتَكْبِرِينَ ﴿۲۳﴾
ناگزیر خدا هر چه پنهان و آشکار کنند، می‌داند؛ و او سروری‌خواهان را دوست ندارد.269
نحل (16)
23
وَ إِذا قِيلَ لَهُمْ ما ذا أَنْزَلَ رَبُّكُمْ قالُوا أَساطِيرُ الْأَوَّلِينَ ﴿۲۴﴾
و چون از آنان پرسیده شود: صاحب‌اختیار شما چه چیز نازل کرده است؟ خواهند گفت: افسانه‌های(1) پیشینیان!269
نحل (16)
24
اساطیر: جمع اُسطورَه: افسانه‌ها.