فَأَنْتَ عَنْهُ تَلَهَّى ﴿۱۰﴾
تو از [توجّه به] او غفلت(1) میکنی(2)؛585
عبس (80)
10
تلهّی: فعل مضارع است و در اصل «تتلهّی» است.
در مورد شأن نزول این آیات، غالب مفسّران گفتهاند: در جلسهای که پیامبر اکرمص با تنی چند از اشراف قریش برای دعوت آنان به اسلام مذاکره میکرد، عبداللّه مکتوم وارد شد و چون نابینا بود، متوجّه نشد که پیامبر با دیگران جلسه دارد و با تکرار از او تقاضای آموزش قرآن میکرد. حضرت پیامبر(ص) که گرم مذاکرات مهمی بود، ناخودآگاه روی در هم کشید، و با نزول این آیات مورد عتاب قرار گرفت. بدین قرار، این آیات همان طور که در آیات 11 و 12 این سوره آمده، برای عموم درس هدایت و عبرتی است جاودانه. تفسیر نمونه نقل میکند که بعد از این ماجرا، پیامبر(ص) همواره ابن مکتوم را گرامی میداشت و هنگامی که او را میدید، میفرمود: مرحبا به کسی که پروردگارم به خاطر او مرا مورد عتاب قرار داد؛ و نیز مجمعالبیان از حضرت صادق(ع) روایت کرده است که پیامبر هر وقت ابن مکتوم را میدید، میگفت: به خدا قسم دیگر هرگز خدا مرا درباره تو سرزنش نخواهد کرد و آنقدر نسبت به او لطف و مهربانی میکرد که او شرمنده میشد. ولی برخی دیگر از مفسّران عقیده دارند که کسی که روی ترش کرد، ناشناسی از امویان بوده که با پیامبر مذاکره میکرده است؛ واللّه اعلم. لازم به یادآوری است که موارد دیگری نیز از عتاب به پیامبر اکرم(ص) به مناسبت ترک اولی در قرآن آمده است؛ به آیات 1 تحریم(66) ، 43 توبه(9) و 6 کهف(18) توجّه فرمایید؛ باید توجّه داشت که روی ترش کردن، یکی از این موارد بوده که به راستی به طور استثنایی همین یک بار در زندگی آن پیامبر عظیم الشأن اتّفاق افتاده است؛ برای توضیح بیشتر این آیات، به تفسیر نمونه و تفسیر نوین (استاد شریعتی) مراجعه فرمایید.
كَلاَّ إِنَّها تَذْكِرَةٌ ﴿۱۱﴾
هان! این [آیات] تذکر ویادآوری است؛585
عبس (80)
11
فَمَنْ شاءَ ذَكَرَهُ ﴿۱۲﴾
پس هرکه خواهد، از آن پند گیرد.585
عبس (80)
12
فِي صُحُفٍ مُكَرَّمَةٍ ﴿۱۳﴾
[این آیات] در صحیفههای پرارزشی است؛585
عبس (80)
13
مَرْفُوعَةٍ مُطَهَّرَةٍ ﴿۱۴﴾
بلندپایه وپاک،585
عبس (80)
14
بِأَيْدِي سَفَرَةٍ ﴿۱۵﴾
در دست سفیرانی بزرگوار و نیکوکار.585
عبس (80)
15
كِرامٍ بَرَرَةٍ ﴿۱۶﴾
ترجمه این آیه، در آیه قبل ادغام شده است.585
عبس (80)
16
قُتِلَ الْإِنْسانُ ما أَكْفَرَهُ ﴿۱۷﴾
نگونسار باد انسان، چه ناسپاس است.585
عبس (80)
17
مِنْ أَيِّ شَيْءٍ خَلَقَهُ ﴿۱۸﴾
مگر [خدا] او را از چه چیز آفریده است؟585
عبس (80)
18
مِنْ نُطْفَةٍ خَلَقَهُ فَقَدَّرَهُ ﴿۱۹﴾
از نطفهای [بیمقدار(1)]؛ او را آفرید و سامان داد،585
عبس (80)
19
برای توجیه افزوده، به آیه 20 مرسلات(77) توجّه فرمایید.