وَ إِذا مَسَّ الْإِنْسانَ ضُرٌّ دَعا رَبَّهُ مُنِيباً إِلَيْهِ ثُمَّ إِذا خَوَّلَهُ نِعْمَةً مِنْهُ نَسِيَ ما كانَ يَدْعُوا إِلَيْهِ مِنْ قَبْلُ وَ جَعَلَ لِلَّهِ أَنْداداً لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِهِ قُلْ تَمَتَّعْ بِكُفْرِكَ قَلِيلاً إِنَّكَ مِنْ أَصْحابِ النَّارِ ﴿۸﴾
هر گاه انسان دچار گزندی شود، صاحب‌اختیارش را [به نیایش] می‌خواند، در حالی که به درگاه او بازمی‌آید؛ و چون او را نعمتی از جانب خویش ارزانی دارد، مشکلی را که قبلاً [دفع] آن را از خدا می‌خواست، از یاد می‌بَرَد و برای خدا [در قدرت] همتایانی قائل می‌شود، تا [دیگران را هم] از راه او گمراه سازد(1)؛ بگو: چندصباحی با ناسپاسی برخوردار باش که [سرانجام] دوزخی هستی(2).459
زمر (39)
8
معنی و مفهوم این آیه به بیان دیگری در آیه 49 زمر(همین سوره) آمده است.
تهدیدی که در این بخش از آیه به کار رفته، در آیات 3 حجر(15) ، 54 مؤمنون(23) ، 83 زخرف(43) و 17 طارق(86) آمده است.
أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّيْلِ ساجِداً وَ قائِماً يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ يَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ إِنَّما يَتَذَكَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ ﴿۹﴾
[آیا چنین کسی رستگار است] یا آن کس که در ساعات شب در حال سجده و قیام به طاعت [خدا(1)] مشغول است و از [مجازات] آخرت ترسان و به رحمت صاحب‌اختیار خویش امیدوار است؟ بگو: آیا اهل دانش با جاهلان یکسانند؟ تنها خردمندانِ با خلوص پند می‌پذیرند.459
زمر (39)
9
به زیرنویس سوّم آیه 34 نساء(4) مراجعه فرمایید.
قُلْ يا عِبادِ الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا رَبَّكُمْ لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا فِي هذِهِ الدُّنْيا حَسَنَةٌ وَ أَرْضُ اللَّهِ واسِعَةٌ إِنَّما يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسابٍ ﴿۱۰﴾
بگو: ای بندگانِ با ایمان من، در برابر صاحب‌اختیار خویش پروا کنید؛ افرادی که نیکویی می‌کنند، [علاوه بر آخرت، در این جهان هم] پاداش نیکو دارند(1)؛ زمین خدا فراخ است [اگر برای حفظ روش خود دچار مشکل شدید، مقام و موقع خود را رها کنید(2)]؛ قطعاً پاداش پایداران بی‌دریغ عطا خواهد شد.459
زمر (39)
10
به آیات 30 نحل(16) و 51 غافر(40) توجّه فرمایید. نقطه مقابل نیکوکاران، بدکارانند که آنان هم در هر دو جهان بدی دارند، به آیات 85 و 114 بقره(2) ، 56 آل‌عمران(3) و 34 رعد(13) توجّه فرمایید.
برای روشن شدن منظور آیه از «فراخی زمین خدا»، با آیات 97 نساء(4) و 56 عنکبوت(29) مقایسه فرمایید.
قُلْ إِنِّي أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ اللَّهَ مُخْلِصاً لَهُ الدِّينَ ﴿۱۱﴾
بگو: من مأمورم با خلوصِ اعتقاد، خدای را بندگی کنم،460
زمر (39)
11
وَ أُمِرْتُ لِأَنْ أَكُونَ أَوَّلَ الْمُسْلِمِينَ ﴿۱۲﴾
و مأمور شده‌ام نخستین کسی [در این امّت] باشم که تسلیم [محض در مقابل خدا(1)] است.460
زمر (39)
12
برای توجیه افزوده، به آیه 131 بقره(2) توجّه فرمایید.
قُلْ إِنِّي أَخافُ إِنْ عَصَيْتُ رَبِّي عَذابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ ﴿۱۳﴾
بگو: اگر در برابر صاحب‌اختیارم نافرمان باشم، از مجازات روزی بزرگ می‌ترسم.460
زمر (39)
13
قُلِ اللَّهَ أَعْبُدُ مُخْلِصاً لَهُ دِينِي ﴿۱۴﴾
بگو: تنها خدای را با خلوصِ اعتقاد خود بندگی می‌کنم،460
زمر (39)
14
فَاعْبُدُوا ما شِئْتُمْ مِنْ دُونِهِ قُلْ إِنَّ الْخاسِرِينَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلِيهِمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ أَلا ذلِكَ هُوَ الْخُسْرانُ الْمُبِينُ ﴿۱۵﴾
شما هم هر چه را جز او خواهید، بندگی کنید؛ بگو: زیانکاران [واقعی] کسانی هستند که [به طمع دنیا] خود و خانواده‌شان(1) را در رستاخیز به زیان انداختند؛ آگاه باشید که این است همان زیان آشکار.460
زمر (39)
15
کلمه «اهلیهم» در اصل «اهلینهم» بوده که به علت اضافه شدن، «نون» آن حذف شده است. اهلین و اهلون جمع اهل می‌باشد.
لَهُمْ مِنْ فَوْقِهِمْ ظُلَلٌ مِنَ النَّارِ وَ مِنْ تَحْتِهِمْ ظُلَلٌ ذلِكَ يُخَوِّفُ اللَّهُ بِهِ عِبادَهُ يا عِبادِ فَاتَّقُونِ ﴿۱۶﴾
بر فرازشان و زیر پایشان طبقاتی(1) است از آتش؛ این است آنچه خدا بندگانش را از آن می‌ترساند(2)؛ ای بندگان من، در برابر من پروا کنید.460
زمر (39)
16
ظُلَ: جمع ظُلَّه: سایبان.
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیه 39 انبیاء(21) آمده است.
وَ الَّذِينَ اجْتَنَبُوا الطَّاغُوتَ أَنْ يَعْبُدُوها وَ أَنابُوا إِلَى اللَّهِ لَهُمُ الْبُشْرى فَبَشِّرْ عِبادِ ﴿۱۷﴾
بشارت برای کسانی است که از بندگی طاغوتها [و امرای خودکامه(1)] اجتناب ورزیدند و به درگاه خدا بازگشتند؛ پس بندگان [ویژه] مرا(2) بشارت ده،460
زمر (39)
17
کلمه «طاغوت» هم به عنوان جمع به کار می‌رود، مثل همین آیه؛ و هم به عنوان مفرد، مثل آیه 60 نساء(4).
کلمه «عبادِ» در اصل «عبادی» بوده که «یاء» حذف شده و به جای آن کسره گرفته است.