وَ ما أَرْسَلْناكَ إِلاَّ كَافَّةً لِلنَّاسِ بَشِيراً وَ نَذِيراً وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ ﴿۲۸﴾
تو را فقط به عنوان بشارت‌‌دهنده و هشداردهنده برای تمامی مردم(1) فرستاده‌ایم(2)، ولی بیشتر مردم نمی‌دانند.431
سبأ (34)
28
حرف «ة» در کلمه «کافّة» برای مبالغه است.
مغایرتی با آیات 214 شعراء(26) و 7 شوری(42) ندارد؛ چرا ؟ ضمناً معنی و مفهوم آیه مورد بحث به بیان دیگر در آیات 158 اعراف(7) و 1 فرقان(25) آمده است.
وَ يَقُولُونَ مَتى هذَا الْوَعْدُ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ ﴿۲۹﴾
و می‌گویند: اگر راست می‌گویید، این وعده[ی رستاخیز] کی فرا می‌رسد؟!431
سبأ (34)
29
قُلْ لَكُمْ مِيعادُ يَوْمٍ لا تَسْتَأْخِرُونَ عَنْهُ ساعَةً وَ لا تَسْتَقْدِمُونَ ﴿۳۰﴾
بگو: [همین قدر بدانید که] میعاد شما روزی است که نه لحظه‌ای از آن به تأخیر افتید و نه به پیش.431
سبأ (34)
30
وَ قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَنْ نُؤْمِنَ بِهذَا الْقُرْآنِ وَ لا بِالَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَ لَوْ تَرى إِذِ الظَّالِمُونَ مَوْقُوفُونَ عِنْدَ رَبِّهِمْ يَرْجِعُ بَعْضُهُمْ إِلى بَعْضٍ الْقَوْلَ يَقُولُ الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا لَوْ لا أَنْتُمْ لَكُنَّا مُؤْمِنِينَ ﴿۳۱﴾
انکارورزان گفتند: ما این قرآن و [کتب] قبل از آن را هرگز باور نخواهیم داشت؛ کاش آنگاه که این ستمگران در پیشگاه صاحب‌اختیارشان بازداشت می‌شوند، می‌دیدی که [چگونه] سخن یکدیگر را رد می‌کنند؛ آنان که [در دنیا] مقهور بوده‌اند، به سروری‌خواهان گویند: اگر شما نبودید، ما ایمان می‌آوردیم.431
سبأ (34)
31
قالَ الَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا لِلَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا أَ نَحْنُ صَدَدْناكُمْ عَنِ الْهُدى بَعْدَ إِذْ جاءَكُمْ بَلْ كُنْتُمْ مُجْرِمِينَ ﴿۳۲﴾
سروری خواهان به آنان پاسخ دهند: چگونه ما شما را از راه هدایت - که به شما رسید - بازداشتیم؟! شما خود بزهکار بودید [که به دنبال ما راه افتادید].432
سبأ (34)
32
وَ قالَ الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا بَلْ مَكْرُ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ إِذْ تَأْمُرُونَنا أَنْ نَكْفُرَ بِاللَّهِ وَ نَجْعَلَ لَهُ أَنْداداً وَ أَسَرُّوا النَّدامَةَ لَمَّا رَأَوُا الْعَذابَ وَ جَعَلْنَا الْأَغْلالَ فِي أَعْناقِ الَّذِينَ كَفَرُوا هَلْ يُجْزَوْنَ إِلاَّ ما كانُوا يَعْمَلُونَ ﴿۳۳﴾
و مقهورشدگان [خطاب] به سروری‌خواهان گویند: دسیسه‌های شب و روز [شما بود که موجب فریب ما شد]، آنگاه که ما را وادار می‌کردید خدا را انکار کنیم و برای او [در قدرت و تدبیر] همتایانی قایل شویم(1)؛ و چون مجازات را ببینند، ابراز پشیمانی کنند(2)؛ و [آنگاه] زنجیرها[ی مجازات] را بر گردن انکارورزان قرار دهیم؛ آیا جز در برابر آنچه کرده‌اند، مجازات می‌شوند؟432
سبأ (34)
33
مخاصمه جهنمیان در سه آیه اخیر، به بیان دیگر در آیات 38 و 39 اعراف(7) ، 21 ابراهیم(14) و 47 و 48 غافر(40) آمده است.
«اِسرار» از کلمات اضداد است و اینجا معنی آشکار کردن دارد؛ آیات 38 و 53 اعراف(7) ، 12 سجده(32) ، 66-68 احزاب(33) ، 37 فاطر(35) ، 29 فصلت(41) ، 38 زخرف(43) ، 40 نبأ(78) و حتّی مفاد همین آیه مورد بحث (33 سبأ) و بسیاری آیات دیگر که ابراز پشیمانی گنهکاران را نشان می‌دهد، مؤید معنایی است که انتخاب کرده‌ایم؛ علاوه بر آن به موجب آیه 9 طارق(86) و 10 و 11 عادیات(100) و آیات مشابه دیگر، در آن روز جایی برای پرده‌پوشی هیچ پدیده‌ای نیست.
وَ ما أَرْسَلْنا فِي قَرْيَةٍ مِنْ نَذِيرٍ إِلاَّ قالَ مُتْرَفُوها إِنَّا بِما أُرْسِلْتُمْ بِهِ كافِرُونَ ﴿۳۴﴾
هیچ هشداردهنده‌ای را در هیچ شهری نفرستادیم، مگر آنکه طبقه عیاش آن(1) گفتند: ما پیامی را که مأمور [ابلاغ] آن شده‌اید، انکار می‌کنیم.432
سبأ (34)
34
«مترفوها» در اصل «مترفونها» بوده که «نون» آن به علت اضافه شدن حذف شده است.
وَ قالُوا نَحْنُ أَكْثَرُ أَمْوالاً وَ أَوْلاداً وَ ما نَحْنُ بِمُعَذَّبِينَ ﴿۳۵﴾
و گفتند: اموال و فرزندان ما بیشتر است، و مجازات نخواهیم شد(1).432
سبأ (34)
35
پاسخ این گفتار جاهلانه در آیات 116 آل‌عمران(3) و 55 و 56 مؤمنون(23) آمده است، و به هنگام مجازات ناگزیر مفاد آیات 27-29 حاقه(69) را بر زبان می‌آورند.
قُلْ إِنَّ رَبِّي يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشاءُ وَ يَقْدِرُ وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ ﴿۳۶﴾
بگو: صاحب‌اختیار من روزی را بر هر کس که بخواهد، فراخی بخشد و یا محدود گرداند، ولی بیشتر مردم نمی‌دانند.432
سبأ (34)
36
وَ ما أَمْوالُكُمْ وَ لا أَوْلادُكُمْ بِالَّتِي تُقَرِّبُكُمْ عِنْدَنا زُلْفى إِلاَّ مَنْ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً فَأُولئِكَ لَهُمْ جَزاءُ الضِّعْفِ بِما عَمِلُوا وَ هُمْ فِي الْغُرُفاتِ آمِنُونَ ﴿۳۷﴾
اموال و فرزندان شما [فضیلتی] نیست که شما را نزد ما مقرّب گرداند، مگر آنان که ایمان آورند و به شایستگی عمل کنند که در قبال رفتارشان پاداش چندین برابر(1) دارند و در غرفه‌ها[ی بهشت(2)] ایمنند(3).432
سبأ (34)
37
به آیه 160 انعام(6) توجّه فرمایید.
برای توجیه افزوده، با آیه 58 عنکبوت(29) مقایسه فرمایید.
عدم نفع مال و فرزندان در عرصه قیامت، در آیات 10 آل‌عمران(3) ، 46 کهف(18) ، 88 شعراء(26) ، 17 مجادله(58) و 3 ممتحنه(60) آمده است. ضمناً استثناء در آیه مورد بحث، منقطع است؛ در زبان عربی، استثناء به دو صورت متصل و منقطع به کار می‌رود. برخلاف استثناء متصل، در استثناء منقطع، ماهیت مستثنی متفاوت از ماهیت مستثنی عنه است و معنای جمله مقدّم، بدون لحاظ جمله استثناء نیز، صحیح و کامل است. این نوع استثناء در فارسی و سایر زبانها وجود ندارد. موارد دیگری از استثناء منقطع را در آیات 62 مریم(19) ، 88 شعراء(26) ، 41 دخان(44) ، 25 واقعه(56) و 25 نبأ(78) ملاحظه فرمایید.