وَ إِذْ يَقُولُ الْمُنافِقُونَ وَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ ما وَعَدَنَا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ إِلاَّ غُرُوراً ﴿۱۲﴾
و آنگاه که دورویان و بیماردلان می‌گفتند: وعده‌های [پیروزی] خدا و رسولش فریبی بیش نبود(1)؛419
احزاب (33)
12
از مقایسه این آیه با آیه 22 احزاب(همین سوره) ، دو زاویه برخورد متمایز دورویان و مؤمنین ثابت قدم، در برابر امری واحد به روشنی مشاهده می‌شود.
وَ إِذْ قالَتْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ يا أَهْلَ يَثْرِبَ لا مُقامَ لَكُمْ فَارْجِعُوا وَ يَسْتَأْذِنُ فَرِيقٌ مِنْهُمُ النَّبِيَّ يَقُولُونَ إِنَّ بُيُوتَنا عَوْرَةٌ وَ ما هِيَ بِعَوْرَةٍ إِنْ يُرِيدُونَ إِلاَّ فِراراً ﴿۱۳﴾
و آنگاه که گروهی از آنان گفتند: ای مردم مدینه(1)، اینجا جای درنگ نیست، [به شهر] بازگردید؛ و گروهی از آنان هم از پیامبر اجازه [بازگشت] می‌خواستند و می‌گفتند: خانه‌های ما بی‌حفاظ است؛ در حالی که بی‌حفاظ نبود، و تنها قصد فرار داشتند.419
احزاب (33)
13
یثرب نام قدیمی مدینه است.
وَ لَوْ دُخِلَتْ عَلَيْهِمْ مِنْ أَقْطارِها ثُمَّ سُئِلُوا الْفِتْنَةَ لَآتَوْها وَ ما تَلَبَّثُوا بِها إِلاَّ يَسِيراً ﴿۱۴﴾
اگر از اطراف شهر مورد هجوم قرار می‌گرفتند و از آنان درخواست می‌شد که به شرک و بی‌ایمانی بازگردند، بر [پذیرشِ] آن [فتنه(1)] جز زمانِ اندکی درنگ نمی‌کردند.419
احزاب (33)
14
منظور از فتنه که به تعبیر قرآن سخت‌تر از کشتن اشد من القتل، 191 بقره(2) و بزرگتر از کشتن (اکبر من القتل، 217 بقره(2)) است، همان سلب اختیار و آزادی مردم برای انتخاب دین و راه و رسم زندگی است که منتهی به تسلّط ستمگران و اخراج مخالفان از شهر و دیار می‌گردد. به آیات 217 بقره(2) و 10 عنکبوت(29) توجه فرمایید.
وَ لَقَدْ كانُوا عاهَدُوا اللَّهَ مِنْ قَبْلُ لا يُوَلُّونَ الْأَدْبارَ وَ كانَ عَهْدُ اللَّهِ مَسْؤُلاً ﴿۱۵﴾
در حالی که قبل از این با خدا عهد بسته بودند که [در جنگ] به عقب بازنگردند؛ و پیمان خدا همواره بازخواست دارد.419
احزاب (33)
15
قُلْ لَنْ يَنْفَعَكُمُ الْفِرارُ إِنْ فَرَرْتُمْ مِنَ الْمَوْتِ أَوِ الْقَتْلِ وَ إِذاً لا تُمَتَّعُونَ إِلاَّ قَلِيلاً ﴿۱۶﴾
بگو: اگر از مرگ یا کشته شدن فرار کنید، هرگز سودی به حالتان نخواهد داشت و در آن صورت، جز اندک زمانی [از زندگی] بهره‌مند نخواهید شد(1).420
احزاب (33)
16
به بخش اوّل آیه 78 نساء(4) توجّه فرمایید.
قُلْ مَنْ ذَا الَّذِي يَعْصِمُكُمْ مِنَ اللَّهِ إِنْ أَرادَ بِكُمْ سُوءاً أَوْ أَرادَ بِكُمْ رَحْمَةً وَ لا يَجِدُونَ لَهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِيًّا وَ لا نَصِيراً ﴿۱۷﴾
بگو: اگر خدا مصیبت یا رحمتی برای شما اراده کند، چه کسی قادر است مانع شما از خواسته او شود؛ و [نابکاران] برای خود در برابر خدا هیچ کارساز و یاوری نخواهند یافت(1).420
احزاب (33)
17
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیات 107 یونس(10) و 2 فاطر(35) آمده است.
قَدْ يَعْلَمُ اللَّهُ الْمُعَوِّقِينَ مِنْكُمْ وَ الْقائِلِينَ لِإِخْوانِهِمْ هَلُمَّ إِلَيْنا وَ لا يَأْتُونَ الْبَأْسَ إِلاَّ قَلِيلاً ﴿۱۸﴾
خدا از حال آنان که از بین شما [در مورد جنگ] کارشکنی می‌کنند و نیز کسانی که به برادران خود می‌گویند: به ما بپیوندید(1)، آگاه است؛ [آنان مردمی ضعیفند] و جز عدّه کمی به کارزار نمی‌آیند،420
احزاب (33)
18
واژه «هَلُمَّ» اسم فعل است و برای مفرد و مثنی و جمع، و مذکر و مؤنث یکسان به کار می‌رود.
أَشِحَّةً عَلَيْكُمْ فَإِذا جاءَ الْخَوْفُ رَأَيْتَهُمْ يَنْظُرُونَ إِلَيْكَ تَدُورُ أَعْيُنُهُمْ كَالَّذِي يُغْشى عَلَيْهِ مِنَ الْمَوْتِ فَإِذا ذَهَبَ الْخَوْفُ سَلَقُوكُمْ بِأَلْسِنَةٍ حِدادٍ أَشِحَّةً عَلَى الْخَيْرِ أُولئِكَ لَمْ يُؤْمِنُوا فَأَحْبَطَ اللَّهُ أَعْمالَهُمْ وَ كانَ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيراً ﴿۱۹﴾
در حالی که نسبت به شما بخل می‌ورزند(1)؛ و چون ترس [جنگ] فرا رسد، می‌بینی [چنان] به تو می‌نگرند که چشمانشان [از ترس در حدقه] می‌چرخد؛ همچون کسی که از [سختی] مرگ دستخوش بیهوشی شده باشد؛ و هنگامی که [بحران و] ترس فرونشست - در حالی که نسبت به غنایم حرص می‌ورزند - با زبانهای تندِ(2) خود، شما را مورد طعن قرار می‌دهند؛ آنان ایمان نیاورده‌اند و خدا [هم] تلاششان را بر باد داد(3)؛ و این بر خدا آسان است.420
احزاب (33)
19
اشحّه: جمع شحیح: آزمند و بخیل.
حداد: جمع حدید: تند و تیز.
به آیه 23 فرقان(25) و نیز به مثالهایی در این زمینه در آیات 18 ابراهیم(14) و 39 نور(24) توجّه فرمایید.
يَحْسَبُونَ الْأَحْزابَ لَمْ يَذْهَبُوا وَ إِنْ يَأْتِ الْأَحْزابُ يَوَدُّوا لَوْ أَنَّهُمْ بادُونَ فِي الْأَعْرابِ يَسْئَلُونَ عَنْ أَنْبائِكُمْ وَ لَوْ كانُوا فِيكُمْ ما قاتَلُوا إِلاَّ قَلِيلاً ﴿۲۰﴾
می‌پندارند هنوز [لشگریان] احزاب [از اطراف مدینه] نرفته‌اند؛ و اگر بازآیند، [این دورویان] دوست دارند کاش در میان بادیه‌نشینان(1) [پنهان] باشند [و از آنجا] جویای اخبار [درگیری] شما شوند؛ و اگر هم در میانِ [سپاه] شما بودند، جز عدّه کمی به جنگ نمی‌پرداختند.420
احزاب (33)
20
به زیرنویس آیه 90 توبه(9) مراجعه فرمایید. بادون: جمع بادی: صحرانشین.
لَقَدْ كانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كانَ يَرْجُوا اللَّهَ وَ الْيَوْمَ الْآخِرَ وَ ذَكَرَ اللَّهَ كَثِيراً ﴿۲۱﴾
در [روش] رسول خدا سرمشقِ نیکویی برای شماست، برای کسی که به خدا و روز واپسین امید دارد و خدا را فراوان یاد کند.420
احزاب (33)
21