وَ لَوْ أَنَّ ما فِي الْأَرْضِ مِنْ شَجَرَةٍ أَقْلامٌ وَ الْبَحْرُ يَمُدُّهُ مِنْ بَعْدِهِ سَبْعَةُ أَبْحُرٍ ما نَفِدَتْ كَلِماتُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ ﴿۲۷﴾
اگر هر چه درخت در زمین است قلم شود و دریا[ها] به کمک هفت(1) دریای دیگر [مرکب، ثبتِ] نعمت‌ها و آفریده‌های خدا پایان نپذیرد(2)، که خدا فرادست و فرزانه است(3).413
لقمان (31)
27
منظور کثرت است نه عدد معین هفت.
به آیه 34 ابراهیم(14) توجه فرمایید: و ءاتیکم من کل ما سألتموه و ان تعدوا نعمت اللّه لا تحصوها
معنی و مفهوم این آیه به بیان دیگری در آیه 109 کهف(18) آمده است.
ما خَلْقُكُمْ وَ لا بَعْثُكُمْ إِلاَّ كَنَفْسٍ واحِدَةٍ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ ﴿۲۸﴾
آفرینش و برانگیزشِ تمامی شما [افرادِ بشر] همچون یک تن بیش نیست، که خدا شنوایی بیناست.413
لقمان (31)
28
أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهارِ وَ يُولِجُ النَّهارَ فِي اللَّيْلِ وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي إِلى أَجَلٍ مُسَمًّى وَ أَنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ ﴿۲۹﴾
آیا توجّه نکرده‌ای که خدا شب را در روز می‌کشاند و روز را در شب و خورشید و ماه را در خدمت [شما] گماشته(1) که هریک تا سرآمد معینی روان است(2) و اینکه خدا به آنچه می‌کنید آگاه است؟414
لقمان (31)
29
برای توجیه افزوده، به آیات 33 ابراهیم(14) و 12 نحل(16) توجه فرمایید.
به آیات 1 و 2 تکویر(81) توجّه فرمایید.
ذلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَ أَنَّ ما يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الْباطِلُ وَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْعَلِيُّ الْكَبِيرُ ﴿۳۰﴾
این [توان و تدبیر] بدان سبب است که خدا حق محض است و هر چه به جای او [به نیایش] خوانند، باطل، و اینکه خداست که والا و بزرگ است.414
لقمان (31)
30
أَ لَمْ تَرَ أَنَّ الْفُلْكَ تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِنِعْمَتِ اللَّهِ لِيُرِيَكُمْ مِنْ آياتِهِ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ ﴿۳۱﴾
آیا توجّه نکرده‌ای که به لطف خدا کشتیها(1) در دریا روان است تا برخی از نشانه‌های [توان] خویش را به شما بنماید، که در این [امر] برای هر شکیبای سپاسگزار نشانه‌هایی است.414
لقمان (31)
31
واژه «فلک» مفرد و جمعش یکسان است؛ و با توجه به فعل «تجری» که در آیه آمده و مؤنث است، باید «فلک» را در اینجا جمع تلقّی کرد.
وَ إِذا غَشِيَهُمْ مَوْجٌ كَالظُّلَلِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ فَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ ما يَجْحَدُ بِآياتِنا إِلاَّ كُلُّ خَتَّارٍ كَفُورٍ ﴿۳۲﴾
و هرگاه(1) امواجِ کوه‌پیکرِ(2) [دریا] آنان را فراگیرد، خدا را با خلوص اعتقاد [به فریاد] می‌خوانند؛ و چون آنان را به خشکی رساند، برخی از آنان میانه‌رو هستند [و برخی دیگر خدای را فراموش می‌کنند(3)]. و نشانه‌های [لطف و تدبیر] ما را هیچ کس جز غدّاران ناسپاس، دانسته انکار نمی‌کنند(4).414
لقمان (31)
32
دو واژه «إذ» و «إذا» هر دو به معنی «هنگامی که» است، با این تفاوت که «اذ» مربوط به گذشته، و «اذا» مربوط به آینده می‌باشد.
از نظر معنی و مفهوم ظلل جمع ظُله در اینجا با آیات 171 اعراف(7) و 42 هود(11) مقایسه فرمایید.
برای توجیه افزوده، با آیه 66 مائده(5) مقایسه فرمایید.
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیات 40 انعام(6) و 67 اسراء(17) آمده است.
يا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ وَ اخْشَوْا يَوْماً لا يَجْزِي والِدٌ عَنْ وَلَدِهِ وَ لا مَوْلُودٌ هُوَ جازٍ عَنْ والِدِهِ شَيْئاً إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلا تَغُرَّنَّكُمُ الْحَياةُ الدُّنْيا وَ لا يَغُرَّنَّكُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ ﴿۳۳﴾
ای مردم، در برابر صاحب‌اختیارتان پروا کنید و از روزی بترسید که هیچ پدری بلاگردان فرزند نخواهد شد و نه هیچ فرزندی بلاگردان پدر؛ بی‌گمان وعده خدا راست است، پس مباد زندگی دنیا فریبتان دهد، و شیطان(1) شما را در برابر خدا گستاخ گرداند.414
لقمان (31)
33
برای توجیه ترجمه «غرور» به شیطان، به آیه 120 نساء(4) توجّه فرمایید.
إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَ يُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَ يَعْلَمُ ما فِي الْأَرْحامِ وَ ما تَدْرِي نَفْسٌ ما ذا تَكْسِبُ غَداً وَ ما تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ ﴿۳۴﴾
خداست که آگاهی از لحظه وقوع رستاخیز در اختیار اوست؛ و باران را می‌فرستد و بارِ رحِمها را می‌داند؛ هیچ کس نمی‌داند که فردا چه خواهد کرد؛ و هیچ کس آگاه نیست که در کدام سرزمین دستخوش مرگ خواهد شد؛ خداست که دانایی است آگاه.414
لقمان (31)
34