وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ فَإِذا أُوذِيَ فِي اللَّهِ جَعَلَ فِتْنَةَ النَّاسِ كَعَذابِ اللَّهِ وَ لَئِنْ جاءَ نَصْرٌ مِنْ رَبِّكَ لَيَقُولُنَّ إِنَّا كُنَّا مَعَكُمْ أَ وَ لَيْسَ اللَّهُ بِأَعْلَمَ بِما فِي صُدُورِ الْعالَمِينَ ﴿۱۰﴾
بعضی از مردم می‌گویند: به خدا ایمان داریم، ولی چون در راه خدا مورد آزار قرار گیرند(1)، آزار مردم را همچون مجازات خدا تلقّی می‌کنند [و از ادامه راه خدا دست می‌کشند(2)]؛ و اگر از جانب صاحب‌اختیارت نصرتی [برای شما] پیش آید، قطعاً می‌گویند: ما هم در کنار شما بودیم؛ مگر خدا به راز دلهای جهانیان داناتر نیست(3)؟397
عنکبوت (29)
10
بحث این آیه مربوط به همان فتنه است که در آیات 191 و 193 بقره(2) آمده است. برای روشن شدن موضوع به زیرنویس آیات مذکور مراجعه فرمایید.
مفهوم این قسمت از آیه به بیان دیگر در آیه 11 حج(22) آمده است.
مفهوم نیمه دوّم آیه به بیان دیگر در آیه 141 نساء(4) آمده است.
وَ لَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ لَيَعْلَمَنَّ الْمُنافِقِينَ ﴿۱۱﴾
مسلّماً خدا مؤمنان و دورویان را خوب می‌شناسد.397
عنکبوت (29)
11
وَ قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِلَّذِينَ آمَنُوا اتَّبِعُوا سَبِيلَنا وَ لْنَحْمِلْ خَطاياكُمْ وَ ما هُمْ بِحامِلِينَ مِنْ خَطاياهُمْ مِنْ شَيْءٍ إِنَّهُمْ لَكاذِبُونَ ﴿۱۲﴾
انکارورزان به اهل ایمان می‌گفتند: از ما پیروی کنید، بار گناهانتان به گردن ما؛ در صورتی که آنها دروغ‌پردازند و هرگز بار خطای آنان را برنخواهند داشت(1).397
عنکبوت (29)
12
پاسخ این گفتارشان در آیات 38 و 39 نجم(53) ، نیمه اوّل آیه 18 فاطر(35) و 111 نساء(4) آمده است.
وَ لَيَحْمِلُنَّ أَثْقالَهُمْ وَ أَثْقالاً مَعَ أَثْقالِهِمْ وَ لَيُسْئَلُنَّ يَوْمَ الْقِيامَةِ عَمَّا كانُوا يَفْتَرُونَ ﴿۱۳﴾
مسلّماً بار [گناهان(1)] خود و بارهای دیگری [همسانِ باری که گمراه‌شدگان بر دوش دارند،] علاوه بر بار خود متحمل خواهند شد(2) و روز رستاخیز در مورد دروغهایی که می‌بافتند، مورد بازخواست قرار می‌گیرند.397
عنکبوت (29)
13
اثقال: جمع ثِقل: بار سنگین.
علت سنگین‌تر شدن بارشان را در آیه 25 نحل(16) ملاحظه فرمایید.
وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا نُوحاً إِلى قَوْمِهِ فَلَبِثَ فِيهِمْ أَلْفَ سَنَةٍ إِلاَّ خَمْسِينَ عاماً فَأَخَذَهُمُ الطُّوفانُ وَ هُمْ ظالِمُونَ ﴿۱۴﴾
نوح را به رسالت بر قومش فرستادیم و نهصد و پنجاه سال میان آنان بود؛ تا بلای سیلاب(1) دامنگیرشان شد، در حالی که ستمکار بودند.397
عنکبوت (29)
14
معنی واژه «طوفان» در زبان فارسی و عربی متفاوت است؛ فرهنگ المنجد، این واژه را «سیلِ بنیان‌کن» ترجمه کرده است.
فَأَنْجَيْناهُ وَ أَصْحابَ السَّفِينَةِ وَ جَعَلْناها آيَةً لِلْعالَمِينَ ﴿۱۵﴾
نوح و کسانی را که در کشتی[اش] بودند نجات دادیم و داستانشان را نشانه‌ای [برای عبرت] جهانیان قرار دادیم(1).398
عنکبوت (29)
15
به آیه 12 حاقه(69) توجّه فرمایید.
وَ إِبْراهِيمَ إِذْ قالَ لِقَوْمِهِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ اتَّقُوهُ ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿۱۶﴾
و ابراهیم را [نیز فرستادیم] آنگاه که به قومش گفت: خدای را بندگی کنید و از او پروا داشته باشید؛ اگر بدانید این به نفع شماست.398
عنکبوت (29)
16
إِنَّما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْثاناً وَ تَخْلُقُونَ إِفْكاً إِنَّ الَّذِينَ تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لا يَمْلِكُونَ لَكُمْ رِزْقاً فَابْتَغُوا عِنْدَ اللَّهِ الرِّزْقَ وَ اعْبُدُوهُ وَ اشْكُرُوا لَهُ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ ﴿۱۷﴾
به جای خدا بتهایی(1) را بندگی می‌کنید و دروغ می‌سازید؛ افرادی که به جای خدا [آنان را] بندگی می‌کنید، قادر به تأمین روزی شما نیستند؛ روزی خود را از خدا بخواهید و او را بندگی کنید و [نعمتش را] سپاس دارید(2)؛ که به پیشگاه او بازگردانده می‌شوید(3).398
عنکبوت (29)
17
اوثان: جمع وَثَن: بت.
به آیه 7 ابراهیم(14) توجّه فرمایید.
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیه 73 نحل(16) آمده است.
وَ إِنْ تُكَذِّبُوا فَقَدْ كَذَّبَ أُمَمٌ مِنْ قَبْلِكُمْ وَ ما عَلَى الرَّسُولِ إِلاَّ الْبَلاغُ الْمُبِينُ ﴿۱۸﴾
اگر [مرا] دروغ‌پرداز می‌شمرید، امّتهای قبل از شما نیز [پیامبرانشان را] دروغ‌پرداز شمردند؛ و رسول وظیفه‌ای جز پیام‌رسانی آشکار ندارد.398
عنکبوت (29)
18
أَ وَ لَمْ يَرَوْا كَيْفَ يُبْدِئُ اللَّهُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ إِنَّ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ ﴿۱۹﴾
آیا توجّه نکرده‌اند که چگونه خدا آفرینش را آغاز می‌کند و سپس تکرار می‌کند؟ مسلّماً این کار بر خدا آسان است(1).398
عنکبوت (29)
19
به آیه 62 واقعه(56) و 79 یس(36) توجّه فرمایید.