وَ لَوْ لا أَنْ تُصِيبَهُمْ مُصِيبَةٌ بِما قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ فَيَقُولُوا رَبَّنا لَوْ لا أَرْسَلْتَ إِلَيْنا رَسُولاً فَنَتَّبِعَ آياتِكَ وَ نَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ ﴿۴۷﴾
اگرنه این بود که چون به سزای رفتار گذشته خود دچار آسیبی شوند، [حجّت آورند و] گویند: صاحب‌اختیارا، چرا رسولی بر ما نفرستادی تا آیات تو را پیروی کنیم و ایمان آوریم، [بدون اعزام پیامبر مجازاتشان می‌کردیم(1)].390
قصص (28)
47
به آیه 165 نساء(4) توجّه فرمایید.
فَلَمَّا جاءَهُمُ الْحَقُّ مِنْ عِنْدِنا قالُوا لَوْ لا أُوتِيَ مِثْلَ ما أُوتِيَ مُوسى أَ وَ لَمْ يَكْفُرُوا بِما أُوتِيَ مُوسى مِنْ قَبْلُ قالُوا سِحْرانِ تَظاهَرا وَ قالُوا إِنَّا بِكُلٍّ كافِرُونَ ﴿۴۸﴾
ولی هنگامی که [پیامبرِ] حق، از جانب ما به سراغشان آمد، [کفّار مکه از سر لجاج] گفتند: چرا مانند معجزات موسی به او داده نشده است؟ مگر [معاندانی نظیر آنان] در گذشته معجزات موسی را انکار نکردند؟ گفتند: [موسی و برادرش] دو جادوگر(1) همدستند و ما همه را انکار می‌کنیم.390
قصص (28)
48
تعبیر به «سحران» با آنکه قاعدتا «ساحران» باید گفته شود، برای تأکید بیشتر است و این قاعده در زبان عرب معمول است.
قُلْ فَأْتُوا بِكِتابٍ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ هُوَ أَهْدى مِنْهُما أَتَّبِعْهُ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ ﴿۴۹﴾
بگو: اگر راست می‌گویید، کتابی هدایت بخش‌تر از این دو(1) از جانب خدا بیاورید تا من هم از آن پیروی کنم.390
قصص (28)
49
تورات و قرآن.
فَإِنْ لَمْ يَسْتَجِيبُوا لَكَ فَاعْلَمْ أَنَّما يَتَّبِعُونَ أَهْواءَهُمْ وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَواهُ بِغَيْرِ هُدىً مِنَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ ﴿۵۰﴾
اگر پاسخ ندادند، بدان که فقط از هوای نفس خویش پیروی می‌کنند؛ و گمراه‌تر از آن کس که هوای نفس خویش را بدون [توجّه به] هدایت خدا پیروی کند، کیست؟ مسلّماً خدا ستمگران را هدایت نخواهد کرد.390
قصص (28)
50
وَ لَقَدْ وَصَّلْنا لَهُمُ الْقَوْلَ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ ﴿۵۱﴾
این گفتار را پیاپی بر ایشان عرضه کردیم، بسا که پند پذیرند.391
قصص (28)
51
الَّذِينَ آتَيْناهُمُ الْكِتابَ مِنْ قَبْلِهِ هُمْ بِهِ يُؤْمِنُونَ ﴿۵۲﴾
[بسیاری از] کسانی که(1) قبل از قرآن کتابشان داده‌ایم، به قرآن نیز ایمان می‌آورند.391
قصص (28)
52
نه همه آنها، بلکه آن عدّه از مسیحیان که در آیات 83-85 مائده(5) معرّفی شده‌اند.
وَ إِذا يُتْلى عَلَيْهِمْ قالُوا آمَنَّا بِهِ إِنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّنا إِنَّا كُنَّا مِنْ قَبْلِهِ مُسْلِمِينَ ﴿۵۳﴾
و چون بر ایشان تلاوت شود، گویند: آن را باور داریم؛ گفتار حقّی است از جانب صاحب‌اختیارمان و قبل از این هم [در برابر خدا] تسلیم بوده‌ایم(1).391
قصص (28)
53
برای توجیه افزوده، به آیات 131 بقره(2) و 54 زمر(39) توجّه فرمایید.
أُولئِكَ يُؤْتَوْنَ أَجْرَهُمْ مَرَّتَيْنِ بِما صَبَرُوا وَ يَدْرَؤُنَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ يُنْفِقُونَ ﴿۵۴﴾
آنان پاداششان را به خاطر پایداری که کردند، دو بار دریافت خواهند داشت(1)، و آزارِ [قومِ خود] را با مدارا و حلم [از خود] دور می‌کنند(2) و نیز از آنچه روزیشان کرده‌ایم انفاق می‌کنند؛391
قصص (28)
54
زیرا علاوه بر کتاب خود به قرآن هم باور داشتند.
به توضیح آیه 34 فصلت(41) هم توجّه فرمایید.
وَ إِذا سَمِعُوا اللَّغْوَ أَعْرَضُوا عَنْهُ وَ قالُوا لَنا أَعْمالُنا وَ لَكُمْ أَعْمالُكُمْ سَلامٌ عَلَيْكُمْ لا نَبْتَغِي الْجاهِلِينَ ﴿۵۵﴾
و چون یاوه‌ای بشنوند، [بزرگوارانه(1)] از آن رویگردانند و می‌گویند: [نتیجه] اعمال ما برای ماست و [نتیجه] اعمال شما برای خودتان؛ سلامت باشید(2)؛ ما در پی [مناقشه با] جاهلان نیستیم.391
قصص (28)
55
برای توجیه افزوده، به آیه 72 فرقان(25) توجّه فرمایید.
سلام در این موارد مفهوم خداحافظی دارد، مثل آیه 63 فرقان(25) ، جمله آخر آیه مؤید این نظر است.
إِنَّكَ لا تَهْدِي مَنْ أَحْبَبْتَ وَ لكِنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَنْ يَشاءُ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ ﴿۵۶﴾
چنین نیست که تو هر که را دوست داری، قادر به هدایتش باشی، بلکه خداست که هر که را بخواهد، هدایت می‌کند(1)؛ و او به حال راه‌یافتگان آگاه‌تر است(2).391
قصص (28)
56
خواست خدا در این مورد، قانونمند و بستگی به روش خود انسانها دارد، به آیه 16 مائده(5) و بخش پایانی آیه 5 صف(61) واللّه لا یهدی القوم الفاسقین توجّه فرمایید؛ و برای توضیح بیشتر و کامل تر، به زیرنویس سوّم آیه 142 بقره(2) مراجعه فرمایید.
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیات 37 نحل(16) و 53 روم(30) آمده است.