وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَيْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُكَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ كانُوا بِآياتِنا لا يُوقِنُونَ ﴿۸۲﴾
و چون [در آستانه رستاخیز] فرمان مجازاتشان(1) فرا رسد، موجود زنده‌ای(2) را از زمین در مقابلشان پدید می‌آوریم که با آنان سخن می‌گوید، زیرا [آن] مردم به آیات ما یقین نمی‌آوردند.383
نمل (27)
82
از نظر معنی و مفهوم «قول» در اینجا، با آیه 16 اسراء(17) مقایسه فرمایید؛ منظور فرمان مجازات است.
قرآن در مورد «دابّة الارض» به اجمال و سربسته سخن گفته است، و در سایر آیات قرآن هم قرائنی که ویژگیهای این جنبنده و نوع مأموریت و موضوع تکلّمش را روشن کند، وجود ندارد؛ مفسّران در مورد آن توضیحات مختلف و فراوانی داده‌اند و احادیث متناقضی نقل کرده‌اند، ولی تاکنون موفق به تبیین آن نشده‌اند؛ به ترجمه و توضیح و زیرنویس آیه 7 آل‌عمران(3) مراجعه فرمایید.
وَ يَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً مِمَّنْ يُكَذِّبُ بِآياتِنا فَهُمْ يُوزَعُونَ ﴿۸۳﴾
و [به یاد آر] روزی را که از هر امّتی گروهی از کسانی که آیات ما را دروغ می‌شمردند احضار کنیم(1)، و [از پراکندگی] بازداشته شوند(2).383
نمل (27)
83
برای توجیه ترجمه «حشر» به بخش آخر آیه 61 قصص(28) توجّه فرمایید.
به بیان دیگر در آیه 68 مریم(19) آمده است.
حَتَّى إِذا جاؤُ قالَ أَ كَذَّبْتُمْ بِآياتِي وَ لَمْ تُحِيطُوا بِها عِلْماً أَمَّا ذا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿۸۴﴾
تا هنگامی که همه حاضر شوند، [خدا] گوید: چگونه آیات مرا که تحقیقی در مورد آن نکرده بودید، دروغ می‌شمردید؟ چه کاری(1) بود که می‌کردید؟383
نمل (27)
84
اَمّا: مرکب از «ام» و «ما» استفهامیه.
وَ وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَيْهِمْ بِما ظَلَمُوا فَهُمْ لا يَنْطِقُونَ ﴿۸۵﴾
به کیفر ستمشان فرمان مجازات(1) بر آنان مقرّر شد، و کلامی ابراز نمی‌دارند.383
نمل (27)
85
برای توجیه ترجمه «قول» به «فرمان مجازات»، به آیه 13 سجده(32) توجّه فرمایید؛ ضمناً به توضیحات بیشتری که در این مورد در زیرنویس اوّل آیه 82 نمل(همین سوره) آمده است توجّه فرمایید.
أَ لَمْ يَرَوْا أَنَّا جَعَلْنَا اللَّيْلَ لِيَسْكُنُوا فِيهِ وَ النَّهارَ مُبْصِراً إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ ﴿۸۶﴾
مگر ندیده‌اند که شب را پدید آوردیم تا در آن آرامش یابند و روز را روشنی‌بخش [قرار دادیم تا به تلاش پردازند(1)]؛ بی‌گمان در این [امر] برای باورداران نشانه‌هایی است [از توان و تدبیر خدا].383
نمل (27)
86
برای توجیه افزوده، به آیات 12 اسراء(17) و 73 قصص(28) توجّه فرمایید.
وَ يَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ فَفَزِعَ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ مَنْ فِي الْأَرْضِ إِلاَّ مَنْ شاءَ اللَّهُ وَ كُلٌّ أَتَوْهُ داخِرِينَ ﴿۸۷﴾
روزی که در صدادهنده بزرگ دمیده می‌شود، هر که در آسمانها و زمین است در وحشت فرو خواهد رفت، جز کسانی که خدا بخواهد(1)؛ و همه با خواری به پیشگاهش روان شوند.383
نمل (27)
87
به دو آیه بعدتر 89 نمل(27) و نیز آیات 100-103 انبیاء(21) توجّه فرمایید.
وَ تَرَى الْجِبالَ تَحْسَبُها جامِدَةً وَ هِيَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحابِ صُنْعَ اللَّهِ الَّذِي أَتْقَنَ كُلَّ شَيْءٍ إِنَّهُ خَبِيرٌ بِما تَفْعَلُونَ ﴿۸۸﴾
کوهها را می‌بینی و بی‌حرکت پنداری، در حالی که همچون گذرِ ابر، روان است(1)؛ [این است] آفرینش خدا که هر چیزی را استوار ساخته است؛ قطعاً او از تمامی رفتارتان آگاه است.383
نمل (27)
88
اشاره به شناوری و جابه‌جایی آرام کوهها و قارّه‌ها روی توده مذاب درون زمین که در دو قرن اخیر روشن شده است.
مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيْرٌ مِنْها وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ يَوْمَئِذٍ آمِنُونَ ﴿۸۹﴾
کسانی که کار نیکویی عرضه کنند، پاداشی بهتر از آن خواهند داشت(1)، و از وحشت آن روز ایمنند(2).384
نمل (27)
89
به آیه 261 بقره(2) توجّه فرمایید.
به آیه 103 انبیاء(21) توجّه فرمایید.
وَ مَنْ جاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَكُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِي النَّارِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلاَّ ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿۹۰﴾
و کسانی که کار زشتی عرضه کنند، با چهره در آتش نگونسار شوند؛ آیا جز در برابر آنچه کرده‌اید مجازات می‌شوید؟384
نمل (27)
90
إِنَّما أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ رَبَّ هذِهِ الْبَلْدَةِ الَّذِي حَرَّمَها وَ لَهُ كُلُّ شَيْءٍ وَ أُمِرْتُ أَنْ أَكُونَ مِنَ الْمُسْلِمِينَ ﴿۹۱﴾
[بگو:] فرمان یافته‌ام صاحب‌اختیار این سرزمین را - همان کسی که آن [شهر] را محترم شمرده(1) و هر چیزی متعلّق به اوست - بندگی کنم(2) و تسلیم [او] باشم،384
نمل (27)
91
به نیمه اوّل آیات 97 مائده(5) و 37 ابراهیم(14) توجّه فرمایید.
معنی و مفهوم این آیه به بیان دیگر در آیات 3 و 4 قریش(106) آمده است؛ لازم به ذکر است که کلمه «الذی» در این آیه به لحاظ اعراب همان موقعیتی را دارد که «الذی» در آیه 4 قریش(106) دارد.