وَ لِكُلِّ أُمَّةٍ جَعَلْنا مَنْسَكاً لِيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلى ما رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ الْأَنْعامِ فَإِلهُكُمْ إِلهٌ واحِدٌ فَلَهُ أَسْلِمُوا وَ بَشِّرِ الْمُخْبِتِينَ ﴿۳۴﴾
برای هر امّتی رسم قربانی کردن قرار داده‌ایم تا نام خدای را [به هنگام ذبح] بر چارپایان که روزیشان کرده است، یاد کنند(1). معبود [همه] شما معبودی است یگانه، پس تنها در برابر او تسلیم باشید؛ و خاشعان را بشارت ده؛336
حج (22)
34
یکی از دلایلی است که مفاد آیه 5 مائده(5) را در مورد حلیت طعام و ذبیحه اهل‌کتاب تأیید می‌کند.
الَّذِينَ إِذا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ الصَّابِرِينَ عَلى ما أَصابَهُمْ وَ الْمُقِيمِي الصَّلاةِ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ يُنْفِقُونَ ﴿۳۵﴾
همانان که چون یاد خدا به میان آید، دلهاشان [از تصوّر نافرمانی او] هراسان گردد، و در برابر مصایب پایدارند، و نیز نمازگزاران و [آنان که] از آنچه روزیشان کرده‌ایم، انفاق می‌کنند.336
حج (22)
35
وَ الْبُدْنَ جَعَلْناها لَكُمْ مِنْ شَعائِرِ اللَّهِ لَكُمْ فِيها خَيْرٌ فَاذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَيْها صَوافَّ فَإِذا وَجَبَتْ جُنُوبُها فَكُلُوا مِنْها وَ أَطْعِمُوا الْقانِعَ وَ الْمُعْتَرَّ كَذلِكَ سَخَّرْناها لَكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ ﴿۳۶﴾
[قربانی] شتران فربه(1) را از سمبلهای [دین] خدا مقرّر داشته‌ایم که متضمّن خیر [و صلاح] شماست؛ نام خدا را بر آن شتران، در حالی که به پا ایستاده‌اند(2)، یاد کنید(3) و چون به خاک افتادند(4)، از [گوشتِ] آن بخورید و مستمند و سائل(5) را نیز اطعام کنید؛ این چارپایان را در خدمت شما گماشتیم، بسا که سپاس دارید.336
حج (22)
36
بُدن: جمع بَدَنَه: شتر یا گاو فربه.
صوافّ: جمع صافّه: برپا ایستاده.
دستور ذکر نام خدا در موارد ذبح، خاصّ مسلمانان نیست، به پیروان سایر مذاهب نیز داده شده است؛ با آیه 34 حج(همین سوره) مقایسه فرمایید.
جنوب: جمع جنب: پهلوها.
«قانع» فقیری است که عفیف است و دست تکدّی دراز نمی‌کند، «معتّر» فقیری است که دست تکدّی دراز می‌کند.
لَنْ يَنالَ اللَّهَ لُحُومُها وَ لا دِماؤُها وَ لكِنْ يَنالُهُ التَّقْوى مِنْكُمْ كَذلِكَ سَخَّرَها لَكُمْ لِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلى ما هَداكُمْ وَ بَشِّرِ الْمُحْسِنِينَ ﴿۳۷﴾
هرگز خدا [به] گوشت و خون این قربانیها [نیاز ندارد و] به او نمی‌رسد، ولی تقوای شما به او می‌رسد؛ چارپایان را این گونه در خدمت شما گماشت، تا خدا را به پاس اینکه شما را هدایت کرده است، به عظمت یاد کنید؛ و نیکوکاران را بشارت ده.336
حج (22)
37
إِنَّ اللَّهَ يُدافِعُ عَنِ الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ كُلَّ خَوَّانٍ كَفُورٍ ﴿۳۸﴾
خدا از مؤمنان دفاع خواهد کرد(1)؛ و هر خیانتگر ناسپاس را دوست ندارد.336
حج (22)
38
به آیه 11 محمّد(47) توجّه فرمایید.
أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَ إِنَّ اللَّهَ عَلى نَصْرِهِمْ لَقَدِيرٌ ﴿۳۹﴾
به کسانی که جنگ بر آنها تحمیل شده است، اجازه کارزار داده شد(1)، زیرا مورد ستم قرار گرفته‌اند؛ و خدا بر یاری آنان تواناست.337
حج (22)
39
این اوّلین آیه قتال است که بر پیامبر نازل شد و به وضوح نشان می‌دهد که جنگ در اسلام دفاعی است. این معنی در آیات مختلف، منجمله 190 تا 192 بقره(2) ، 90 و 91 نساء(4) ، 13 توبه(9) و 8 و 9 ممتحنه(60) نیز آمده است.
الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِنْ دِيارِهِمْ بِغَيْرِ حَقٍّ إِلاَّ أَنْ يَقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوامِعُ وَ بِيَعٌ وَ صَلَواتٌ وَ مَساجِدُ يُذْكَرُ فِيهَا اسْمُ اللَّهِ كَثِيراً وَ لَيَنْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِيٌّ عَزِيزٌ ﴿۴۰﴾
همان کسانی که به ناحق از خانه‌های خویش رانده شده‌اند و تنها [گناهشان این است که] می‌گویند: صاحب‌اختیار ما خداست؛ و اگر خدا پاره‌ای از مردم را به وسیله پاره‌ای دیگر دفع نمی‌کرد(1)، دیرها(2) و معابد نصاری(3) و یهود(4) و مساجد [مسلمانان] که نام خدا فراوان در آنها یاد می‌شود، ویران می‌گردید؛ و خدا کسانی را که [بندگان و آیین] او را یاری کنند، یاری خواهد کرد، که خدا نیرومند و فرا دست است.337
حج (22)
40
منظور اینست که اگر جنگ را در هر شرایطی ممنوع می‌ساخت.
صَوامِع: جمع صَومعه: دیر، محل عبادت راهبان مسیحی تارک دنیاها.
بِیع: جمع بیعَه: کلیسا، کنیسه مسیحیان. کلیسا بیعَه عبادتگاه در شهرها و دیر (صومعه) عبادتگاه در صحراهاست.
«صلوات» جمع «صلاة» در اینجا معرّب واژه عبری «صلوتا» است که به معابد یهودیان می‌گویند و نام دیگرش «کنشت» است.
الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَ لِلَّهِ عاقِبَةُ الْأُمُورِ ﴿۴۱﴾
[یاران خدا] کسانی‌اند که هر گاه در زمین به آنان قوت بخشیم، نماز برپا می‌دارند و زکات می‌پردازند و [دیگران را] به رفتار شایسته فرا می‌خوانند و از ناپسند بازمی‌دارند؛ و [می‌دانند که] سرانجام کارها به دست خداست.337
حج (22)
41
وَ إِنْ يُكَذِّبُوكَ فَقَدْ كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَ عادٌ وَ ثَمُودُ ﴿۴۲﴾
اگر تو را دروغ‌پرداز می‌شمرند [افسرده مباش] قبل از آنان هم قوم نوح و عاد و ثمود [پیامبرانشان را] دروغ‌پرداز شمردند،337
حج (22)
42
وَ قَوْمُ إِبْراهِيمَ وَ قَوْمُ لُوطٍ ﴿۴۳﴾
و نیز قوم ابراهیم و قوم لوط،337
حج (22)
43