يَعْلَمُ ما بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ وَ لا يَشْفَعُونَ إِلاَّ لِمَنِ ارْتَضى وَ هُمْ مِنْ خَشْيَتِهِ مُشْفِقُونَ ﴿۲۸﴾
آنچه در پیش دارند و آنچه پشت سر نهاده‌اند، خدا می‌داند؛ و جز برای کسانی که خدا [از آنان] خشنود باشد، امداد [غیبی] نمی‌کنند و از مهابت(1) او هراسانند.324
انبیاء (21)
28
فیض کاشانی و بیضاوی «خشیت» را در اینجا به معنی عظمت و مهابت گرفته‌اند، ولی علاّمه طباطبایی با آنکه این آیه در مورد فرشتگان است، آن را همچون آیه 57 مؤمنون(23) ترس از مجازات معنی کرده است و آیه بعدی را (29 انبیاء) مؤید نظر خود دانسته است؛ واللّه اعلم.
وَ مَنْ يَقُلْ مِنْهُمْ إِنِّي إِلهٌ مِنْ دُونِهِ فَذلِكَ نَجْزِيهِ جَهَنَّمَ كَذلِكَ نَجْزِي الظَّالِمِينَ ﴿۲۹﴾
هر که از آنها داعیه معبود شدن در کنار خدا را داشته باشد، به دوزخ کیفرش می‌دهیم؛ ستمگران را این گونه کیفر می‌دهیم.324
انبیاء (21)
29
أَ وَ لَمْ يَرَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ كانَتا رَتْقاً فَفَتَقْناهُما وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ أَ فَلا يُؤْمِنُونَ ﴿۳۰﴾
مگر انکارورزان نمی‌دانند که آسمانها و زمین بسته بودند، سپس آنها را بازگشودیم(1)؟ و هر موجود زنده‌ای را از آب پدیدآوردیم؟ آیا باز هم [به وحدانیت خدا] باور نمی‌آورند؟324
انبیاء (21)
30
منظور از بسته بودن آسمان، نباریدن باران و مقصود از بسته بودن زمین نروییدن گیاه است و این امر محسوسی بود که عرب بارها آن را دیده بود و می‌دید که در پرتو چه تدبیر شگفتی آسمان و زمین باز می‌شود و آباد می‌گردد. در اخبار نیز از امام محمد باقر(ع) گزارش شده است که در تفسیر آیه مزبور به عَمر بن عُبَید همین نکته را گفته. مؤید قرآنی این معنی آیات 11 و 12 طارق(86) است. با این تفسیر رابطه صدر آیه با ذیل آن نیز روشن می‌شود.
وَ جَعَلْنا فِي الْأَرْضِ رَواسِيَ أَنْ تَمِيدَ بِهِمْ وَ جَعَلْنا فِيها فِجاجاً سُبُلاً لَعَلَّهُمْ يَهْتَدُونَ ﴿۳۱﴾
در زمین برای تغذیه مردم(1) کوههای ثابت قرار دادیم و در آن درّه‌هایی(2) پدید آوردیم تا [بدان] راه یابند.324
انبیاء (21)
31
به زیرنویس اول آیه 15 نحل(16) مراجعه فرمایید.
فجاج: جمع فَجّ: راه عریض، درّه.
وَ جَعَلْنَا السَّماءَ سَقْفاً مَحْفُوظاً وَ هُمْ عَنْ آياتِها مُعْرِضُونَ ﴿۳۲﴾
جوّ [زمین] را سقف محفوظی [برای آن] مقرّر داشتیم(1)، و[لی] آنان از نشانه‌های آن رویگردانند.324
انبیاء (21)
32
اشاره به نقش حفاظتی طبقات جو نسبت به حیات زمینی است؛ این حفاظت هم در برابر سنگ‌‌های سرگردانی است که میلیون‌‌ها قطعه آن هر شب و روز از ورود به زمین بازداشته می‌شوند، هم در برابر اشعه مرگبار خورشیدی و کیهانی. در آیه 12 فصلت(41) نیز به این نقش حفاظتی اشاره شده است.
وَ هُوَ الَّذِي خَلَقَ اللَّيْلَ وَ النَّهارَ وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ كُلٌّ فِي فَلَكٍ يَسْبَحُونَ ﴿۳۳﴾
اوست که شب و روز و خورشید و ماه را که هر یک در سپهری شناورند، آفرید.324
انبیاء (21)
33
وَ ما جَعَلْنا لِبَشَرٍ مِنْ قَبْلِكَ الْخُلْدَ أَ فَإِنْ مِتَّ فَهُمُ الْخالِدُونَ ﴿۳۴﴾
قبل از تو برای هیچ بشری زندگی جاودانه مقدّر نکردیم؛ [آنان که در انتظار مرگ تو نشسته‌اند] اگر تو از دنیا رفتی، مگر خودشان ماندگار خواهند بود(1)؟324
انبیاء (21)
34
پاسخ به مشرکین مکه است که گفتارشان در آیه 30 طور(52) آمده است.
كُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ وَ نَبْلُوكُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَيْرِ فِتْنَةً وَ إِلَيْنا تُرْجَعُونَ ﴿۳۵﴾
هر کس طعم مرگ را خواهد چشید؛ و شما را برای آزمایش به [حوادثِ] نیک و بد مبتلا می‌کنیم(1)؛ و [آنگاه] به پیشگاه ما بازگردانده می‌شوید.324
انبیاء (21)
35
مفهوم این عبارت به بیان دیگر در نیمه دوّم آیه 168 اعراف(7) آمده است؛ در این رابطه به آیه 2 عنکبوت(29) هم توجّه فرمایید. ضمناً از حضرت علی(ع) روایت شده که منظور از «شرّ» در قرآن عمدتا فقر و بیماری است و منظور از «خیر» دارایی و سلامتی می‌باشد.
وَ إِذا رَآكَ الَّذِينَ كَفَرُوا إِنْ يَتَّخِذُونَكَ إِلاَّ هُزُواً أَ هذَا الَّذِي يَذْكُرُ آلِهَتَكُمْ وَ هُمْ بِذِكْرِ الرَّحْمنِ هُمْ كافِرُونَ ﴿۳۶﴾
و چون انکارورزان تو را ببینند، فقط به استهزایت می‌گیرند که: آیا این همان کسی است که معبودانتان را [باطل] تلقّی می‌کند؟ در حالی که خودشان قرآن(1) خدای رحمان را انکار می‌کنند.325
انبیاء (21)
36
برای توجیه ترجمه «ذکر» به «قرآن»، به آیات 6 حجر(15) و 25 قمر(54) توجّه فرمایید.
خُلِقَ الْإِنْسانُ مِنْ عَجَلٍ سَأُرِيكُمْ آياتِي فَلا تَسْتَعْجِلُونِ ﴿۳۷﴾
[گویی] انسان از شتاب آفریده شده است؛ به زودی نشانه‌های [قدرت و تدبیر] خود را به شما نشان خواهم داد، [مجازات را] به شتاب از من مخواهید(1).325
انبیاء (21)
37
پاسخ به مشرکین مکه است که گفتارشان در آیه 32 انفال(8) آمده است.