لا يُسْئَلُ عَمَّا يَفْعَلُ وَ هُمْ يُسْئَلُونَ ﴿۲۳﴾
او در برابر کارش [از هیچ مرجعی] بازخواست نمی‌شود، و[لی] مردم همه مسؤولند(1).323
انبیاء (21)
23
حتّی پیامبران؛ به آیه 6 اعراف(7) توجّه فرمایید.
أَمِ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ آلِهَةً قُلْ هاتُوا بُرْهانَكُمْ هذا ذِكْرُ مَنْ مَعِيَ وَ ذِكْرُ مَنْ قَبْلِي بَلْ أَكْثَرُهُمْ لا يَعْلَمُونَ الْحَقَّ فَهُمْ مُعْرِضُونَ ﴿۲۴﴾
مگر به جای او افرادی را معبود [خود] گرفتند؟ بگو: [پس] دلیلتان را بیاورید؛ این [کلمه توحید، اساسِ] کتابِ یاران من و کتابِ موحّدانِ قبل از من است، ولی بیشترشان حقیقت را نمی‌دانند و لذا از آن رویگردانند.323
انبیاء (21)
24
وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ إِلاَّ نُوحِي إِلَيْهِ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ أَنَا فَاعْبُدُونِ ﴿۲۵﴾
قبل از تو هیچ رسولی نفرستادیم، مگر اینکه به او وحی کردیم که: معبودی جز من نیست، تنها مرا بندگی کنید.324
انبیاء (21)
25
وَ قالُوا اتَّخَذَ الرَّحْمنُ وَلَداً سُبْحانَهُ بَلْ عِبادٌ مُكْرَمُونَ ﴿۲۶﴾
گفتند [خدای] رحمان فرزندان اناث(1) [از فرشتگان(2)] برگزیده است! او منزّه [از این نسبت‌ها] است؛ و فرشتگان بندگان گرامی [خدا] هستند؛324
انبیاء (21)
26
«ولد» برای مذکر و مؤنّث و مفرد و جمع یکسان به کار می‌رود؛ لذا در اینجا که منظور جمع دختران بوده، به صورت مفرد آمده است.
ابتدا به آیه 57 نحل(16) و بعد به آیه 19 زخرف(43) توجّه فرمایید.
لا يَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَ هُمْ بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ ﴿۲۷﴾
که در گفتار بر او پیشدستی نکنند و به فرمان او عمل می‌کنند.324
انبیاء (21)
27
يَعْلَمُ ما بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ وَ لا يَشْفَعُونَ إِلاَّ لِمَنِ ارْتَضى وَ هُمْ مِنْ خَشْيَتِهِ مُشْفِقُونَ ﴿۲۸﴾
آنچه در پیش دارند و آنچه پشت سر نهاده‌اند، خدا می‌داند؛ و جز برای کسانی که خدا [از آنان] خشنود باشد، امداد [غیبی] نمی‌کنند و از مهابت(1) او هراسانند.324
انبیاء (21)
28
فیض کاشانی و بیضاوی «خشیت» را در اینجا به معنی عظمت و مهابت گرفته‌اند، ولی علاّمه طباطبایی با آنکه این آیه در مورد فرشتگان است، آن را همچون آیه 57 مؤمنون(23) ترس از مجازات معنی کرده است و آیه بعدی را (29 انبیاء) مؤید نظر خود دانسته است؛ واللّه اعلم.
وَ مَنْ يَقُلْ مِنْهُمْ إِنِّي إِلهٌ مِنْ دُونِهِ فَذلِكَ نَجْزِيهِ جَهَنَّمَ كَذلِكَ نَجْزِي الظَّالِمِينَ ﴿۲۹﴾
هر که از آنها داعیه معبود شدن در کنار خدا را داشته باشد، به دوزخ کیفرش می‌دهیم؛ ستمگران را این گونه کیفر می‌دهیم.324
انبیاء (21)
29
أَ وَ لَمْ يَرَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ كانَتا رَتْقاً فَفَتَقْناهُما وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ أَ فَلا يُؤْمِنُونَ ﴿۳۰﴾
مگر انکارورزان نمی‌دانند که آسمانها و زمین بسته بودند، سپس آنها را بازگشودیم(1)؟ و هر موجود زنده‌ای را از آب پدیدآوردیم؟ آیا باز هم [به وحدانیت خدا] باور نمی‌آورند؟324
انبیاء (21)
30
منظور از بسته بودن آسمان، نباریدن باران و مقصود از بسته بودن زمین نروییدن گیاه است و این امر محسوسی بود که عرب بارها آن را دیده بود و می‌دید که در پرتو چه تدبیر شگفتی آسمان و زمین باز می‌شود و آباد می‌گردد. در اخبار نیز از امام محمد باقر(ع) گزارش شده است که در تفسیر آیه مزبور به عَمر بن عُبَید همین نکته را گفته. مؤید قرآنی این معنی آیات 11 و 12 طارق(86) است. با این تفسیر رابطه صدر آیه با ذیل آن نیز روشن می‌شود.
وَ جَعَلْنا فِي الْأَرْضِ رَواسِيَ أَنْ تَمِيدَ بِهِمْ وَ جَعَلْنا فِيها فِجاجاً سُبُلاً لَعَلَّهُمْ يَهْتَدُونَ ﴿۳۱﴾
در زمین برای تغذیه مردم(1) کوههای ثابت قرار دادیم و در آن درّه‌هایی(2) پدید آوردیم تا [بدان] راه یابند.324
انبیاء (21)
31
به زیرنویس اول آیه 15 نحل(16) مراجعه فرمایید.
فجاج: جمع فَجّ: راه عریض، درّه.
وَ جَعَلْنَا السَّماءَ سَقْفاً مَحْفُوظاً وَ هُمْ عَنْ آياتِها مُعْرِضُونَ ﴿۳۲﴾
جوّ [زمین] را سقف محفوظی [برای آن] مقرّر داشتیم(1)، و[لی] آنان از نشانه‌های آن رویگردانند.324
انبیاء (21)
32
اشاره به نقش حفاظتی طبقات جو نسبت به حیات زمینی است؛ این حفاظت هم در برابر سنگ‌‌های سرگردانی است که میلیون‌‌ها قطعه آن هر شب و روز از ورود به زمین بازداشته می‌شوند، هم در برابر اشعه مرگبار خورشیدی و کیهانی. در آیه 12 فصلت(41) نیز به این نقش حفاظتی اشاره شده است.