إِنَّهُ لَيْسَ لَهُ سُلْطانٌ عَلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَلى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ ﴿۹۹﴾
البته او بر کسانی که ایمان دارند و تنها بر صاحباختیارشان توکل میکنند(1)، سلطهای نخواهد داشت(2).278
نحل (16)
99
برای روشن شدن معنی و مفهوم «توکل»، به زیرنویس آیه 56 هود(11) مراجعه فرمایید.
به آیات 200 و 201 اعراف(7) توجّه فرمایید.
إِنَّما سُلْطانُهُ عَلَى الَّذِينَ يَتَوَلَّوْنَهُ وَ الَّذِينَ هُمْ بِهِ مُشْرِكُونَ ﴿۱۰۰﴾
سلطه او تنها بر کسانی است که او را کارساز خود انتخاب کردهاند و نیز بر کسانی که [در قدرت و تدبیر] او را شریک خدا فرض میکنند(1).278
نحل (16)
100
نتیجه این میشود که راه جلوگیری نفوذ شیطان در وجود انسان، تقویت روحیه یکتاپرستی و توکل بر خداست نه بر غیر خدا.
وَ إِذا بَدَّلْنا آيَةً مَكانَ آيَةٍ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما يُنَزِّلُ قالُوا إِنَّما أَنْتَ مُفْتَرٍ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لا يَعْلَمُونَ ﴿۱۰۱﴾
و چون آیهای را جایگزین آیهای دیگر کنیم(1) - و خدا داناتر است به حکمی که نازل میکند - میگویند: یقیناً تو دروغپردازی؛ حق این است که بیشترشان نمیدانند.278
نحل (16)
101
منظور، تغییر احکام ادیان پیشین است؛ مثل تغییر قبله که در آیه 142 بقره(2) آمده است و یهودیان سخت به آن معترض بودند.
قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِنْ رَبِّكَ بِالْحَقِّ لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ هُدىً وَ بُشْرى لِلْمُسْلِمِينَ ﴿۱۰۲﴾
بگو: قرآن را جبرئیل(1) از جانب صاحباختیارت آن گونه که باید، نازل کرده است تا مؤمنان را ثابت قدم گرداند، و برای افرادی که [در مقابل خدا(2)] تسلیمند، هدایت و بشارت باشد.278
نحل (16)
102
«روح القدس» از القاب جبرئیل است؛ با آیه 97 بقره(2) مقایسه فرمایید.
برای توجیه افزوده، با بخش پایانی آیه 71 انعام(6) مقایسه فرمایید.
وَ لَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّهُمْ يَقُولُونَ إِنَّما يُعَلِّمُهُ بَشَرٌ لِسانُ الَّذِي يُلْحِدُونَ إِلَيْهِ أَعْجَمِيٌّ وَ هذا لِسانٌ عَرَبِيٌّ مُبِينٌ ﴿۱۰۳﴾
می دانیم که آنان میگویند: [قرآن را] بشری به او تعلیم میدهد(1)؛ زبان کسی که [قرآن را] به او نسبت میدهند، نارساست و این قرآن به زبانی فصیح و روشن است(2).279
نحل (16)
103
مفهوم این عبارت به بیان دیگر در آیه 5 فرقان(25) آمده است.
پاسخ ادّعای جاهلانه مخالفان را در آیات 82 نساء(4) و 48 عنکبوت(29) ملاحظه فرمایید.
إِنَّ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِآياتِ اللَّهِ لا يَهْدِيهِمُ اللَّهُ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ ﴿۱۰۴﴾
کسانی که آیات خدا را باور ندارند، خدا هدایتشان نمیکند و مجازاتی دردناک [در انتظار] دارند.279
نحل (16)
104
إِنَّما يَفْتَرِي الْكَذِبَ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِآياتِ اللَّهِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْكاذِبُونَ ﴿۱۰۵﴾
تنها کسانی دروغ میبافند که به آیات خدا باور نمیآورند، و دروغپردازند.279
نحل (16)
105
مَنْ كَفَرَ بِاللَّهِ مِنْ بَعْدِ إِيمانِهِ إِلاَّ مَنْ أُكْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِيمانِ وَ لكِنْ مَنْ شَرَحَ بِالْكُفْرِ صَدْراً فَعَلَيْهِمْ غَضَبٌ مِنَ اللَّهِ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِيمٌ ﴿۱۰۶﴾
هر که پس از ایمان به خدا، به انکار روی آورد، نه هر کس که با اکراه وادار شود و قلبش مطمئن به ایمان باشد(1)، بلکه کسانی که دل[شان] را پذیرای کفر کردهاند، مورد خشم خدا هستند و مجازاتی(2) بزرگ خواهند داشت.279
نحل (16)
106
این آیه با آیه 28 آلعمران(3) نکته مشترکی دارد؛ آنچه که اصطلاحاً «تقیّه» نامیده میشود، در محتوای این دو آیه جستجو فرمایید.
معنی و مفهوم این آیه، به بیان دیگر در بخش انتهایی آیه 217 بقره(2) آمده است.
ذلِكَ بِأَنَّهُمُ اسْتَحَبُّوا الْحَياةَ الدُّنْيا عَلَى الْآخِرَةِ وَ أَنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكافِرِينَ ﴿۱۰۷﴾
زیرا زندگی دنیا را بر آخرت ترجیح دادهاند، و نیز به سبب آنکه خدا انکارورزان را هدایت نخواهد کرد.279
نحل (16)
107
أُولئِكَ الَّذِينَ طَبَعَ اللَّهُ عَلى قُلُوبِهِمْ وَ سَمْعِهِمْ وَ أَبْصارِهِمْ وَ أُولئِكَ هُمُ الْغافِلُونَ ﴿۱۰۸﴾
آنان کسانی هستند که خدا بر دلها و گوش و چشمشان مُهر [غفلت] نهاده است(1) و غافل ماندهاند،279
نحل (16)
108
علت آن را در آیات 10 بقره(2) ، 125 توبه(9) ، نیمه دوّم آیه 5 صف(61) و 3 منافقون(63) جستجو فرمایید.