إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ وَ إِيتاءِ ذِي الْقُرْبى وَ يَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ وَ الْبَغْيِ يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ ﴿۹۰﴾
خدا به عدالت و نیکوکاری و بخشش به خویشاوندان فرمان می‌دهد و از بی‌شرمی و کار ناپسند و حسد و برتری‌خواهی بازمی‌دارد؛ شما را اندرز می‌دهد، بسا که پند پذیرید(1).277
نحل (16)
90
واژه «تَذَکرون» در اصل «تَتَذَکرون» است. آیه 17 نحل(همین سوره) نیز از همین مقوله است.
وَ أَوْفُوا بِعَهْدِ اللَّهِ إِذا عاهَدْتُمْ وَ لا تَنْقُضُوا الْأَيْمانَ بَعْدَ تَوْكِيدِها وَ قَدْ جَعَلْتُمُ اللَّهَ عَلَيْكُمْ كَفِيلاً إِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ ما تَفْعَلُونَ ﴿۹۱﴾
چون با خدا پیمان بستید، بدان وفا کنید و سوگندها[ی خود(1)] را پس از تأکید آن مشکنید، در حالی که خدا را بر خود ضامن قرار داده‌اید؛ بی‌گمان خدا به رفتارتان آگاه است.277
نحل (16)
91
ایمان: جمع یمین: سوگندها.
وَ لا تَكُونُوا كَالَّتِي نَقَضَتْ غَزْلَها مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ أَنْكاثاً تَتَّخِذُونَ أَيْمانَكُمْ دَخَلاً بَيْنَكُمْ أَنْ تَكُونَ أُمَّةٌ هِيَ أَرْبى مِنْ أُمَّةٍ إِنَّما يَبْلُوكُمُ اللَّهُ بِهِ وَ لَيُبَيِّنَنَّ لَكُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ ما كُنْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ ﴿۹۲﴾
همانند آن زن که رشته تابیده خویش را پس از استحکام به صورت بازگشوده(1)، گسست، نباشید. سوگندهای خویش را میان خود وسیله فریب قرار می‌دهید، تا گروهی مال بیشتری از گروه دیگر به دست آورد. خدا شما را بدین وسیله می‌آزماید و روز رستاخیز موارد اختلافتان را برای شما روشن خواهد کرد.277
نحل (16)
92
انکاث: جمع نِکث: رشته بازگشوده.
وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ لكِنْ يُضِلُّ مَنْ يَشاءُ وَ يَهْدِي مَنْ يَشاءُ وَ لَتُسْئَلُنَّ عَمَّا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿۹۳﴾
اگر خدا می‌خواست، شما را امّتی واحد [و موحّد] قرار می‌داد(1)، ولی [پدیده اختیار را مقرّر داشت و بر اساس آن(2)] هر که را بخواهد، گمراه(3) و هر که را بخواهد، هدایت کند(4)؛ و مسلّماً از رفتار خود بازپرسی خواهید شد.277
نحل (16)
93
برای روشن‌تر شدن و توجیه افزوده، به آیه 9 نحل(16) توجّه فرمایید؛ در مورد توجیه افزوده به آیات 99 یونس(10) و 13 سجده(32) هم توجّه فرمایید.
برای توجیه افزوده، به آیه 3 انسان(76) توجّه فرمایید.
به آیه 27 ابراهیم(14) و یضل اللّه الظالمین توجّه فرمایید؛ در آیات 34 و 74 غافر(40) هم به ترتیب تصریح شده که خدا اسرافگران و انکارورزان را گمراه می‌کند.
به آیه 11 تغابن(64) و من یؤمن باللّه یهد قلبه توجّه فرمایید؛ و برای توضیح بیشتر و کامل تر، به زیرنویس سوّم آیه 142 بقره(2) مراجعه فرمایید.
وَ لا تَتَّخِذُوا أَيْمانَكُمْ دَخَلاً بَيْنَكُمْ فَتَزِلَّ قَدَمٌ بَعْدَ ثُبُوتِها وَ تَذُوقُوا السُّوءَ بِما صَدَدْتُمْ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَ لَكُمْ عَذابٌ عَظِيمٌ ﴿۹۴﴾
سوگندهای خویش را میان خود وسیله فریب یکدیگر قرار ندهید، مبادا که گامی پس از استوارشدنش متزلزل گردد و گرفتار عواقب سوء بازداشتن از راه خدا [و کیفر پیمان شکنی] شوید، و مجازاتی بزرگ دامنگیرتان شود.278
نحل (16)
94
وَ لا تَشْتَرُوا بِعَهْدِ اللَّهِ ثَمَناً قَلِيلاً إِنَّما عِنْدَ اللَّهِ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿۹۵﴾
پیمان خدا را به بهایی ناچیز مفروشید؛ اگر متوجّه باشید، آنچه نزد خداست برای شما بهتر است.278
نحل (16)
95
ما عِنْدَكُمْ يَنْفَدُ وَ ما عِنْدَ اللَّهِ باقٍ وَ لَنَجْزِيَنَّ الَّذِينَ صَبَرُوا أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما كانُوا يَعْمَلُونَ ﴿۹۶﴾
آنچه در اختیار شماست، پایان پذیرد و آنچه نزد خداست، پاینده است؛ و پایداران را به قیاس بهترین اعمالشان پاداش خواهیم داد.278
نحل (16)
96
مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَياةً طَيِّبَةً وَ لَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما كانُوا يَعْمَلُونَ ﴿۹۷﴾
به آنان که به شایستگی عمل کنند، [اعمّ] از زن و مرد حیاتی پاکیزه می‌بخشیم، و به قیاس بهترین اعمالشان به آنان پاداش خواهیم داد(1).278
نحل (16)
97
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیه 29 رعد(13) آمده است.
فَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجِيمِ ﴿۹۸﴾
هنگامی که تلاوت قرآن را آغاز می‌کنی، از [شرّ] شیطانِ مطرود به خدا پناه بر.278
نحل (16)
98
إِنَّهُ لَيْسَ لَهُ سُلْطانٌ عَلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَلى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ ﴿۹۹﴾
البته او بر کسانی که ایمان دارند و تنها بر صاحب‌اختیارشان توکل می‌کنند(1)، سلطه‌ای نخواهد داشت(2).278
نحل (16)
99
برای روشن شدن معنی و مفهوم «توکل»، به زیرنویس آیه 56 هود(11) مراجعه فرمایید.
به آیات 200 و 201 اعراف(7) توجّه فرمایید.