وَ يَجْعَلُونَ لِلَّهِ الْبَناتِ سُبْحانَهُ وَ لَهُمْ ما يَشْتَهُونَ ﴿۵۷﴾
[به پندار خود] برای خدا که منزّه [از این نسبتها] است، دخترانی فرض می‌کنند، و برای خود هر چه دلخواهشان است(1)!273
نحل (16)
57
به زیرنویس آیه 149 صافات(37) توجّه فرمایید.
وَ إِذا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالْأُنْثى ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَ هُوَ كَظِيمٌ ﴿۵۸﴾
ولی هر گاه به یکی از آنان بشارت [تولّد] دختر داده شود، چهره‌اش تیره می‌گردد، در حالی که خشم [و اندوه] خود را فرو می‌خورَد.273
نحل (16)
58
يَتَوارى مِنَ الْقَوْمِ مِنْ سُوءِ ما بُشِّرَ بِهِ أَ يُمْسِكُهُ عَلى هُونٍ أَمْ يَدُسُّهُ فِي التُّرابِ أَلا ساءَ ما يَحْكُمُونَ ﴿۵۹﴾
از [تصوّر] قباحت بشارتی که به او داده شده است، خود را از مردم پنهان می‌دارد؛ [و می‌اندیشد که] آیا او را به ذلّت نگاه دارد یا در خاک پنهانش کند؟ آگاه باشید که داوری بدی می‌کنند!273
نحل (16)
59
لِلَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ مَثَلُ السَّوْءِ وَ لِلَّهِ الْمَثَلُ الْأَعْلى وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ﴿۶۰﴾
کسانی که به آخرت باور ندارند، با خصوصیت ناشایستی مشخّص شده‌اند، و توصیف برتر خاصّ خداست؛ و او فرادست و فرزانه است.273
نحل (16)
60
وَ لَوْ يُؤاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِظُلْمِهِمْ ما تَرَكَ عَلَيْها مِنْ دَابَّةٍ وَ لكِنْ يُؤَخِّرُهُمْ إِلى أَجَلٍ مُسَمًّى فَإِذا جاءَ أَجَلُهُمْ لا يَسْتَأْخِرُونَ ساعَةً وَ لا يَسْتَقْدِمُونَ ﴿۶۱﴾
اگر خدا مردم را به سبب ظلمشان مؤاخذه می‌کرد، روی زمین(1) احدی باقی نمی‌گذاشت(2)، ولی تا مدّتی معین مهلتشان می‌دهد(3)؛و آنگاه که سرآمدشان فرا رسد، نه لحظه‌ای به تأخیر افتند و نه به پیش.273
نحل (16)
61
مرجع ضمیر «ها» واژه «ارض» محذوف است و از سیاق کلام روشن می‌شود. آیات 45 فاطر(35) و 26 رحمن(55) نیز از همین مقوله است.
با توجّه به مفهوم صریح آیات 7-12 سوره واقعه(56) در مورد تقسیم‌بندی مردم به سه دسته که در آیه 32 فاطر(35) و آیات دیگر نیز آمده است، به روشنی پیداست که منظور آیه بالا این است که گناهکاران در اغلب جوامع اکثریت را تشکیل می‌دهند. به آیه 66 مریم(19) توجّه فرمایید که انکار قیامت را به طور مطلق از انسان نقل می‌کند و بدیهی است که همه چنین نمی‌گویند. در واقع این آیه همان معنی و مفهوم روشن آیات 11 یونس(10) و 58 کهف(18) را دارد.
مفهوم این آیه به بیان دیگر در آیات 42 ابراهیم(14) و 53 عنکبوت(29) آمده است.
وَ يَجْعَلُونَ لِلَّهِ ما يَكْرَهُونَ وَ تَصِفُ أَلْسِنَتُهُمُ الْكَذِبَ أَنَّ لَهُمُ الْحُسْنى لا جَرَمَ أَنَّ لَهُمُ النَّارَ وَ أَنَّهُمْ مُفْرَطُونَ ﴿۶۲﴾
آنچه بر خود نمی‌پسندند، به خدا نسبت می‌دهند(1) و به دروغ اظهار می‌دارند که سرانجامی نیکو دارند(2)؛ ناگزیر آتش [دوزخ] نصیب آنان است و [به سوی آن] پیشگام شده‌اند.273
نحل (16)
62
توضیح روشن‌تر را در آیات 57 و 58 نحل(همین سوره) ملاحظه فرمایید.
همین معنی در آیه 36 کهف(18) روشن‌تر آمده است.
تَاللَّهِ لَقَدْ أَرْسَلْنا إِلى أُمَمٍ مِنْ قَبْلِكَ فَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ أَعْمالَهُمْ فَهُوَ وَلِيُّهُمُ الْيَوْمَ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ ﴿۶۳﴾
به خدا سوگند(1) که بر امّتهای قبل از تو نیز [پیامبرانی] فرستادیم، ولی شیطان اعمالشان را در نظرشان آراست(2) و اکنون هم شیطان کارسازشان است و مجازاتی دردناک [در انتظار] دارند.273
نحل (16)
63
حرف «تاء» که در «تاللّه » آمده، مانند «واو» و «باء» از ادوات سوگند است.
به آیه 36 زخرف(43) و نیز به آیات 103-105 کهف(18) توجّه فرمایید.
وَ ما أَنْزَلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ إِلاَّ لِتُبَيِّنَ لَهُمُ الَّذِي اخْتَلَفُوا فِيهِ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ ﴿۶۴﴾
این کتاب را تنها از آن جهت بر تو نازل کردیم که موارد اختلافشان را روشن کنی، و هدایت و رحمتی برای اهل ایمان باشد.273
نحل (16)
64
وَ اللَّهُ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَحْيا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها إِنَّ فِي ذلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَسْمَعُونَ ﴿۶۵﴾
خدا از آسمان بارانی فرستاد و زمین را پس از خزان و خشکی‌اش بدان حیات بخشید؛ محقّقاً در این [امر] برای گروهی که گوش شنوا دارند نشانه‌ای است [از توان و تدبیر خدا].274
نحل (16)
65
وَ إِنَّ لَكُمْ فِي الْأَنْعامِ لَعِبْرَةً نُسْقِيكُمْ مِمَّا فِي بُطُونِهِ مِنْ بَيْنِ فَرْثٍ وَ دَمٍ لَبَناً خالِصاً سائِغاً لِلشَّارِبِينَ ﴿۶۶﴾
در [وجود] دامها برای شما عبرتی است؛ از محتوای شکم آنها(1) از میان علوفه نیمه هضم و خون، شیر خالصی به شما می‌نوشانیم که به کام نوشندگان گواراست.274
نحل (16)
66
ذکر ضمیر «ه» به صورت مذکر، از آن جهت است که واژه «انعام» اسم جمع است و می‌تواند هم مذکر فرض شود و هم مؤنّث؛ این آیه را از این نظر، با آیه 5 نحل(همین سوره) مقایسه فرمایید.