وَ ما بِكُمْ مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ ثُمَّ إِذا مَسَّكُمُ الضُّرُّ فَإِلَيْهِ تَجْئَرُونَ ﴿۵۳﴾
هر نعمتی که در اختیار شماست از جانب خداست، ولی [فقط] وقتی دستخوش گزند می‌شوید، [خدا را یاد می‌کنید و] در پیشگاهش زاری می‌کنید(1).272
نحل (16)
53
به آیه 32 لقمان(31) توجّه فرمایید.
ثُمَّ إِذا كَشَفَ الضُّرَّ عَنْكُمْ إِذا فَرِيقٌ مِنْكُمْ بِرَبِّهِمْ يُشْرِكُونَ ﴿۵۴﴾
و چون آن گزند را از شما برداشت، گروهی از شما [با فراموش کردن خدا و توجّه به غیر او] به صاحب‌اختیار خویش شرک می‌ورزند(1)؛272
نحل (16)
54
مفهوم این آیه به بیان دیگر در آیات 64 انعام(6) و 67 اسراء(17) آمده است.
لِيَكْفُرُوا بِما آتَيْناهُمْ فَتَمَتَّعُوا فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ ﴿۵۵﴾
سرانجام نعمتی را که به آنان داده‌ایم، ناسپاسی کنند؛ [چند صباحی] کامروا باشید، به زودی خواهید دانست(1).273
نحل (16)
55
مفهوم نیمه دوّم این آیه به بیان دیگر در آیات 30 ابراهیم(14) وَ جَعَلُوا للّه أندادا لِیضِلُّوا عَن سَبیلِهِ قُل تَمَتَّعُوا فَإِنَّ مَصِیرَکم اِلَی النَّار، آیه 3 حجر(15) و 83 زخرف(43) نیز آمده است. ضمناً حرف لام بر سر «لیکفروا»، لام عاقبت است، نه لام تعلیل؛ مورد مشابه در آیات 66 عنکبوت(29) و 34 روم(30) آمده است.
وَ يَجْعَلُونَ لِما لا يَعْلَمُونَ نَصِيباً مِمَّا رَزَقْناهُمْ تَاللَّهِ لَتُسْئَلُنَّ عَمَّا كُنْتُمْ تَفْتَرُونَ ﴿۵۶﴾
برای بتها که [بی‌اثری آنها را] نمی‌دانند، سهمی از رزقی که به آنها داده‌ایم اختصاص می‌دهند(1)؛ به خدا سوگند، در برابر دروغی که می‌بافتید، بازخواست خواهید شد.273
نحل (16)
56
به آیه 136 انعام(6) توجّه فرمایید.
وَ يَجْعَلُونَ لِلَّهِ الْبَناتِ سُبْحانَهُ وَ لَهُمْ ما يَشْتَهُونَ ﴿۵۷﴾
[به پندار خود] برای خدا که منزّه [از این نسبتها] است، دخترانی فرض می‌کنند، و برای خود هر چه دلخواهشان است(1)!273
نحل (16)
57
به زیرنویس آیه 149 صافات(37) توجّه فرمایید.
وَ إِذا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالْأُنْثى ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَ هُوَ كَظِيمٌ ﴿۵۸﴾
ولی هر گاه به یکی از آنان بشارت [تولّد] دختر داده شود، چهره‌اش تیره می‌گردد، در حالی که خشم [و اندوه] خود را فرو می‌خورَد.273
نحل (16)
58
يَتَوارى مِنَ الْقَوْمِ مِنْ سُوءِ ما بُشِّرَ بِهِ أَ يُمْسِكُهُ عَلى هُونٍ أَمْ يَدُسُّهُ فِي التُّرابِ أَلا ساءَ ما يَحْكُمُونَ ﴿۵۹﴾
از [تصوّر] قباحت بشارتی که به او داده شده است، خود را از مردم پنهان می‌دارد؛ [و می‌اندیشد که] آیا او را به ذلّت نگاه دارد یا در خاک پنهانش کند؟ آگاه باشید که داوری بدی می‌کنند!273
نحل (16)
59
لِلَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ مَثَلُ السَّوْءِ وَ لِلَّهِ الْمَثَلُ الْأَعْلى وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ﴿۶۰﴾
کسانی که به آخرت باور ندارند، با خصوصیت ناشایستی مشخّص شده‌اند، و توصیف برتر خاصّ خداست؛ و او فرادست و فرزانه است.273
نحل (16)
60
وَ لَوْ يُؤاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِظُلْمِهِمْ ما تَرَكَ عَلَيْها مِنْ دَابَّةٍ وَ لكِنْ يُؤَخِّرُهُمْ إِلى أَجَلٍ مُسَمًّى فَإِذا جاءَ أَجَلُهُمْ لا يَسْتَأْخِرُونَ ساعَةً وَ لا يَسْتَقْدِمُونَ ﴿۶۱﴾
اگر خدا مردم را به سبب ظلمشان مؤاخذه می‌کرد، روی زمین(1) احدی باقی نمی‌گذاشت(2)، ولی تا مدّتی معین مهلتشان می‌دهد(3)؛و آنگاه که سرآمدشان فرا رسد، نه لحظه‌ای به تأخیر افتند و نه به پیش.273
نحل (16)
61
مرجع ضمیر «ها» واژه «ارض» محذوف است و از سیاق کلام روشن می‌شود. آیات 45 فاطر(35) و 26 رحمن(55) نیز از همین مقوله است.
با توجّه به مفهوم صریح آیات 7-12 سوره واقعه(56) در مورد تقسیم‌بندی مردم به سه دسته که در آیه 32 فاطر(35) و آیات دیگر نیز آمده است، به روشنی پیداست که منظور آیه بالا این است که گناهکاران در اغلب جوامع اکثریت را تشکیل می‌دهند. به آیه 66 مریم(19) توجّه فرمایید که انکار قیامت را به طور مطلق از انسان نقل می‌کند و بدیهی است که همه چنین نمی‌گویند. در واقع این آیه همان معنی و مفهوم روشن آیات 11 یونس(10) و 58 کهف(18) را دارد.
مفهوم این آیه به بیان دیگر در آیات 42 ابراهیم(14) و 53 عنکبوت(29) آمده است.
وَ يَجْعَلُونَ لِلَّهِ ما يَكْرَهُونَ وَ تَصِفُ أَلْسِنَتُهُمُ الْكَذِبَ أَنَّ لَهُمُ الْحُسْنى لا جَرَمَ أَنَّ لَهُمُ النَّارَ وَ أَنَّهُمْ مُفْرَطُونَ ﴿۶۲﴾
آنچه بر خود نمی‌پسندند، به خدا نسبت می‌دهند(1) و به دروغ اظهار می‌دارند که سرانجامی نیکو دارند(2)؛ ناگزیر آتش [دوزخ] نصیب آنان است و [به سوی آن] پیشگام شده‌اند.273
نحل (16)
62
توضیح روشن‌تر را در آیات 57 و 58 نحل(همین سوره) ملاحظه فرمایید.
همین معنی در آیه 36 کهف(18) روشن‌تر آمده است.