رَبَّنا إِنِّي أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّيَّتِي بِوادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ عِنْدَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنا لِيُقِيمُوا الصَّلاةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ وَ ارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَراتِ لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُونَ ﴿۳۷﴾
صاحب‌اختیارا، من [همسر و یکی از] فرزندانم را به درّه‌ای تهی از کشت در کنار خانه حُرمَت‌‌‌یافته‌ات(1) جای داده‌ام تا [برای عبادت تو] نماز برپا دارند؛ دلهایی(2) از مردم را متوجّه آنان ساز و از همه ثمرات روزیشان بده، بسا که سپاس دارند.260
ابراهیم (14)
37
معلوم می‌شود خانه کعبه قبل از ابراهیم وجود داشته و محترم تلقی می‌شده است. در تأیید این نظر به زیرنویس آیه 29 حج(22) هم توجه فرمایید.
اَفئده: جمع فؤاد: دلها.
رَبَّنا إِنَّكَ تَعْلَمُ ما نُخْفِي وَ ما نُعْلِنُ وَ ما يَخْفى عَلَى اللَّهِ مِنْ شَيْءٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا فِي السَّماءِ ﴿۳۸﴾
صاحب‌اختیارا، هر چه پنهان و آشکار سازیم می‌دانی؛ و هیچ چیز در زمین و آسمان بر خدا پوشیده نیست(1).260
ابراهیم (14)
38
مفهوم علم و اشراف خدا بر اجزاء عالم و رفتار انسانها، در دهها آیه از جمله آیات 5 آل‌عمران(3) ، 59 انعام(6) ، 61 یونس(10) ، 9 رعد(13) ، 3 سبأ(34) و 16 غافر(40) آمده است.
الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي وَهَبَ لِي عَلَى الْكِبَرِ إِسْماعِيلَ وَ إِسْحاقَ إِنَّ رَبِّي لَسَمِيعُ الدُّعاءِ ﴿۳۹﴾
سپاس(1) خدای را که با وجود سالخوردگی[ام]، اسماعیل و اسحاق را به من بخشید؛ که صاحب‌اختیارم قطعاً دعا را می‌شنود.260
ابراهیم (14)
39
حمد در زبان عرب به معنای سپاس و ستایش - هر دو - آمده است؛ سپاس در برابر نعمت و ستایش در برابر کمالات ذاتی او. برای توضیح بیشتر به زیرنویس آیه 34 فاطر(35) مراجعه فرمایید.
رَبِّ اجْعَلْنِي مُقِيمَ الصَّلاةِ وَ مِنْ ذُرِّيَّتِي رَبَّنا وَ تَقَبَّلْ دُعاءِ ﴿۴۰﴾
صاحب‌اختیارا، من و فرزندانم را توفیق نمازگزاری عطا کن و دعای مرا بپذیر(1).260
ابراهیم (14)
40
کلمه «دُعاءِ» در اصل «دُعائی» بوده که «یاء» ضمیر حذف و حرف آخر کلمه کسره گرفته است.
رَبَّنَا اغْفِرْ لِي وَ لِوالِدَيَّ وَ لِلْمُؤْمِنِينَ يَوْمَ يَقُومُ الْحِسابُ ﴿۴۱﴾
صاحب‌اختیارا، من و پدر(1) و مادرم و دیگر مؤمنان را در روزی که حساب برپا می‌شود بیامرز.260
ابراهیم (14)
41
به آیه 114 توبه(9) توجّه فرمایید.
وَ لا تَحْسَبَنَّ اللَّهَ غافِلاً عَمَّا يَعْمَلُ الظَّالِمُونَ إِنَّما يُؤَخِّرُهُمْ لِيَوْمٍ تَشْخَصُ فِيهِ الْأَبْصارُ ﴿۴۲﴾
هرگز خدای را از آنچه ستمگران می‌کنند غافل مپندار؛ [کیفر] آنها را تا روزی که چشمها در آن [از حیرت] خیره خواهد ماند، به تأخیر می‌افکنَد(1)؛260
ابراهیم (14)
42
به آیه 97 انبیاء(21) که روشن‌تر بیان کرده است، توجّه فرمایید.
مُهْطِعِينَ مُقْنِعِي رُؤُسِهِمْ لا يَرْتَدُّ إِلَيْهِمْ طَرْفُهُمْ وَ أَفْئِدَتُهُمْ هَواءٌ ﴿۴۳﴾
در حالی که [به سوی منادی محشر] شتابانند(1)، سرها را بالا گرفته(2)، چشمشان بر هم نمی‌خورد و دلهاشان [از حیرت و هراس] فروریخته است.261
ابراهیم (14)
43
برای توجیه افزوده، به آیات 8 قمر(54) و 43 معارج(70) توجّه فرمایید.
کلمه «مُقنعی» در اصل «مُقنعین» بوده ه «نون» آن به علت اضافه شدن حذف شده است.
وَ أَنْذِرِ النَّاسَ يَوْمَ يَأْتِيهِمُ الْعَذابُ فَيَقُولُ الَّذِينَ ظَلَمُوا رَبَّنا أَخِّرْنا إِلى أَجَلٍ قَرِيبٍ نُجِبْ دَعْوَتَكَ وَ نَتَّبِعِ الرُّسُلَ أَ وَ لَمْ تَكُونُوا أَقْسَمْتُمْ مِنْ قَبْلُ ما لَكُمْ مِنْ زَوالٍ ﴿۴۴﴾
مردم را از روزی که مجازات بر آنان فرا می‌رسد هشدار بده که ستمگران [در آن روز] می‌گویند: صاحب‌اختیارا، مدّت کمی ما را مهلت ده تا [به دنیا بازگردیم و] دعوت تو را بپذیریم و رسولان را پیروی کنیم؛ [به آنان خواهند گفت:] مگر شما نبودید که قبلاً سوگند یاد می‌کردید(1) که زوالی نخواهید داشت(2)؟261
ابراهیم (14)
44
به آیه 38 نحل(16) توجّه فرمایید.
مفهوم این آیه به بیان دیگر در آیات 99 و 100 مؤمنون(23) و 10 و 11 منافقون(63) آمده است.
وَ سَكَنْتُمْ فِي مَساكِنِ الَّذِينَ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ وَ تَبَيَّنَ لَكُمْ كَيْفَ فَعَلْنا بِهِمْ وَ ضَرَبْنا لَكُمُ الْأَمْثالَ ﴿۴۵﴾
[مگر نه این است که] در مساکن آنان که بر خویش ستم کردند، سکونت یافتید و برای شما روشن شد که با آنان چه کردیم و [عملاً] برای شما [از احوال گذشتگان] مَثَلها زدیم(1)؟261
ابراهیم (14)
45
معنی و مفهوم این آیه، به بیان دیگر در آیه 26 سجده(32) آمده است.
وَ قَدْ مَكَرُوا مَكْرَهُمْ وَ عِنْدَ اللَّهِ مَكْرُهُمْ وَ إِنْ كانَ مَكْرُهُمْ لِتَزُولَ مِنْهُ الْجِبالُ ﴿۴۶﴾
آنان دسیسه خود را به کار بردند، در حالی که [کارایی] دسیسه آنان در اختیار خداست؛ و دسیسه آنان چنان نبود که کوهها بدان از جای کنده شود(1).261
ابراهیم (14)
46
منظور این است که تعالیم و کتب پیامبران همواره همچون کوه استوار و پابرجاست؛ به آیه 123 انعام(6) هم توجّه فرمایید.