وَ آتاكُمْ مِنْ كُلِّ ما سَأَلْتُمُوهُ وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللَّهِ لا تُحْصُوها إِنَّ الْإِنْسانَ لَظَلُومٌ كَفَّارٌ ﴿۳۴﴾
هر چه درخواست داشتید، [در طبیعت پیش‌بینی کرده بود و] در اختیار شما گذاشت؛ اگر [بخواهید] نعمتهای خدا را برشمارید، قادر به شمارش نخواهید بود؛ [با این حال] انسان ستم‌پیشه و حق‌ستیز است.260
ابراهیم (14)
34
وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ آمِناً وَ اجْنُبْنِي وَ بَنِيَّ أَنْ نَعْبُدَ الْأَصْنامَ ﴿۳۵﴾
[به یاد آر] هنگامی که ابراهیم گفت: صاحب‌اختیارا، این سرزمین را [محلّی] امن قرار ده(1) و من و فرزندانم را از بندگی [طاغوتها و] بتان برکنار دار(2).260
ابراهیم (14)
35
اجابت این درخواست ابراهیم در آیه 125 بقره(2) آمده است و اصل درخواست نیز در آیه 126 بقره(2) تکرار شده.
این دعا در مورد فرزندانش اجابت شد، ولی نه همه آنان؛ به آیه 113 صافات(37) توجّه فرمایید.
رَبِّ إِنَّهُنَّ أَضْلَلْنَ كَثِيراً مِنَ النَّاسِ فَمَنْ تَبِعَنِي فَإِنَّهُ مِنِّي وَ مَنْ عَصانِي فَإِنَّكَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۳۶﴾
صاحب‌اختیارا، این بتان بسیاری از مردم را گمراه ساخته‌اند، پس هر که مرا [در بندگی تو] پیروی کند، از [یاران] من است و هر که در برابر [دعوت] من نافرمان باشد، [امر او با توست که] تو آمرزگاری مهربان هستی.260
ابراهیم (14)
36
رَبَّنا إِنِّي أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّيَّتِي بِوادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ عِنْدَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنا لِيُقِيمُوا الصَّلاةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ وَ ارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَراتِ لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُونَ ﴿۳۷﴾
صاحب‌اختیارا، من [همسر و یکی از] فرزندانم را به درّه‌ای تهی از کشت در کنار خانه حُرمَت‌‌‌یافته‌ات(1) جای داده‌ام تا [برای عبادت تو] نماز برپا دارند؛ دلهایی(2) از مردم را متوجّه آنان ساز و از همه ثمرات روزیشان بده، بسا که سپاس دارند.260
ابراهیم (14)
37
معلوم می‌شود خانه کعبه قبل از ابراهیم وجود داشته و محترم تلقی می‌شده است. در تأیید این نظر به زیرنویس آیه 29 حج(22) هم توجه فرمایید.
اَفئده: جمع فؤاد: دلها.
رَبَّنا إِنَّكَ تَعْلَمُ ما نُخْفِي وَ ما نُعْلِنُ وَ ما يَخْفى عَلَى اللَّهِ مِنْ شَيْءٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا فِي السَّماءِ ﴿۳۸﴾
صاحب‌اختیارا، هر چه پنهان و آشکار سازیم می‌دانی؛ و هیچ چیز در زمین و آسمان بر خدا پوشیده نیست(1).260
ابراهیم (14)
38
مفهوم علم و اشراف خدا بر اجزاء عالم و رفتار انسانها، در دهها آیه از جمله آیات 5 آل‌عمران(3) ، 59 انعام(6) ، 61 یونس(10) ، 9 رعد(13) ، 3 سبأ(34) و 16 غافر(40) آمده است.
الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي وَهَبَ لِي عَلَى الْكِبَرِ إِسْماعِيلَ وَ إِسْحاقَ إِنَّ رَبِّي لَسَمِيعُ الدُّعاءِ ﴿۳۹﴾
سپاس(1) خدای را که با وجود سالخوردگی[ام]، اسماعیل و اسحاق را به من بخشید؛ که صاحب‌اختیارم قطعاً دعا را می‌شنود.260
ابراهیم (14)
39
حمد در زبان عرب به معنای سپاس و ستایش - هر دو - آمده است؛ سپاس در برابر نعمت و ستایش در برابر کمالات ذاتی او. برای توضیح بیشتر به زیرنویس آیه 34 فاطر(35) مراجعه فرمایید.
رَبِّ اجْعَلْنِي مُقِيمَ الصَّلاةِ وَ مِنْ ذُرِّيَّتِي رَبَّنا وَ تَقَبَّلْ دُعاءِ ﴿۴۰﴾
صاحب‌اختیارا، من و فرزندانم را توفیق نمازگزاری عطا کن و دعای مرا بپذیر(1).260
ابراهیم (14)
40
کلمه «دُعاءِ» در اصل «دُعائی» بوده که «یاء» ضمیر حذف و حرف آخر کلمه کسره گرفته است.
رَبَّنَا اغْفِرْ لِي وَ لِوالِدَيَّ وَ لِلْمُؤْمِنِينَ يَوْمَ يَقُومُ الْحِسابُ ﴿۴۱﴾
صاحب‌اختیارا، من و پدر(1) و مادرم و دیگر مؤمنان را در روزی که حساب برپا می‌شود بیامرز.260
ابراهیم (14)
41
به آیه 114 توبه(9) توجّه فرمایید.
وَ لا تَحْسَبَنَّ اللَّهَ غافِلاً عَمَّا يَعْمَلُ الظَّالِمُونَ إِنَّما يُؤَخِّرُهُمْ لِيَوْمٍ تَشْخَصُ فِيهِ الْأَبْصارُ ﴿۴۲﴾
هرگز خدای را از آنچه ستمگران می‌کنند غافل مپندار؛ [کیفر] آنها را تا روزی که چشمها در آن [از حیرت] خیره خواهد ماند، به تأخیر می‌افکنَد(1)؛260
ابراهیم (14)
42
به آیه 97 انبیاء(21) که روشن‌تر بیان کرده است، توجّه فرمایید.
مُهْطِعِينَ مُقْنِعِي رُؤُسِهِمْ لا يَرْتَدُّ إِلَيْهِمْ طَرْفُهُمْ وَ أَفْئِدَتُهُمْ هَواءٌ ﴿۴۳﴾
در حالی که [به سوی منادی محشر] شتابانند(1)، سرها را بالا گرفته(2)، چشمشان بر هم نمی‌خورد و دلهاشان [از حیرت و هراس] فروریخته است.261
ابراهیم (14)
43
برای توجیه افزوده، به آیات 8 قمر(54) و 43 معارج(70) توجّه فرمایید.
کلمه «مُقنعی» در اصل «مُقنعین» بوده ه «نون» آن به علت اضافه شدن حذف شده است.