اللَّهُ الَّذِي رَفَعَ السَّماواتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها ثُمَّ اسْتَوى عَلَى الْعَرْشِ وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لِأَجَلٍ مُسَمًّى يُدَبِّرُ الْأَمْرَ يُفَصِّلُ الْآياتِ لَعَلَّكُمْ بِلِقاءِ رَبِّكُمْ تُوقِنُونَ ﴿۲﴾
خداست که آسمانها را بدون ستونهایی(1) قابل رؤیت برافراشت(2)، آنگاه بر عرش [تدبیر] مستقر گشت و خورشید و ماه را که هر یک تا سرآمد معینی در سیرند، در خدمت [شما] گماشت(3)؛ امور [جهان] را او تدبیر می‌کند و نشانه‌ها[ی الوهیتش] را به وضوح بیان می‌کند، بسا که به لقای صاحب‌اختیارتان یقین کنید.249
رعد (13)
2
«عمد» اسم جمع است و واحد آن عماد است.
اشاره ظریفی به نیروی جاذبه است.
برای توجیه افزوده، به آیات 33 ابراهیم(14) و 12 نحل(16) توجّه فرمایید.
وَ هُوَ الَّذِي مَدَّ الْأَرْضَ وَ جَعَلَ فِيها رَواسِيَ وَ أَنْهاراً وَ مِنْ كُلِّ الثَّمَراتِ جَعَلَ فِيها زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهارَ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ ﴿۳﴾
اوست که زمین را گسترد و در آن کوههای(1) ثابت و نهرهایی پدید آورد؛ و از همه میوه‌ها در آن به صورت زوج(2) آفرید و روز را به [پرده] شب می‌پوشاند که در این [امور] برای اندیشمندان نشانه‌هایی است [از توان و تدبیر خدا].249
رعد (13)
3
رواسی: جمع راسی و راسیه: کوههای ثابت و برقرار.
برای توضیح عبارت «زوجین اثنین» به زیرنویس اول آیه 143 انعام(6) توجّه فرمایید.
وَ فِي الْأَرْضِ قِطَعٌ مُتَجاوِراتٌ وَ جَنَّاتٌ مِنْ أَعْنابٍ وَ زَرْعٌ وَ نَخِيلٌ صِنْوانٌ وَ غَيْرُ صِنْوانٍ يُسْقى بِماءٍ واحِدٍ وَ نُفَضِّلُ بَعْضَها عَلى بَعْضٍ فِي الْأُكُلِ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ ﴿۴﴾
در زمین قطعاًتی است [با طبیعت مختلف] مجاور یکدیگر و باغهایی از درختان انگور و کشتزارها و درختان خرمای نر و ماده(1) که با یک آب آبیاری می‌شوند، با این حال میوه آنها را بر یکدیگر برتری داده‌ایم؛ به راستی در این [امور] برای گروهی که خردورزی می‌کنند نشانه‌هایی است [از توان و تدبیر خدا].249
رعد (13)
4
طنطاوی در تفسیر جواهر ذیل این آیه گفته است: براساس کشفیات جدید هر درخت، میوه و دانه نمی‌دهد مگر اینکه نر و ماده آن درهم آمیزند، منتهی گاهی عضو نر و ماده توأمان در یک درخت یا بوته است، مانند بیشتر درختان و بوته‌ها، و گاهی عضو نر در یک درخت و عضو ماده در درختی دیگر است مثل درخت خرما. برای توضیح بیشتر به مقاله «نخیل صفوان و غیر صفوان» نوشته استاد بهرام گرامی در مجله «ترجمان وحی» شماره 28 صفحات 4-9 مراجعه فرمایید.
وَ إِنْ تَعْجَبْ فَعَجَبٌ قَوْلُهُمْ أَ إِذا كُنَّا تُراباً أَ إِنَّا لَفِي خَلْقٍ جَدِيدٍ أُولئِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ وَ أُولئِكَ الْأَغْلالُ فِي أَعْناقِهِمْ وَ أُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ ﴿۵﴾
اگر جای شگفتی باشد، شگفت از گفتار آنان است که [می‌گویند] آیا چون [پوسیده و] خاک شدیم، به آفرینش جدیدی درمی‌آییم(1)؟! آنان صاحب‌اختیارشان را انکار کرده‌اند، و [همین انکار] زنجیرهایی است برگردنشان؛ و جاودانه دوزخی‌اند.249
رعد (13)
5
پاسخ گفتارشان که عجیب معرّفی شده، در آیه 79 یس(36) آمده است.
وَ يَسْتَعْجِلُونَكَ بِالسَّيِّئَةِ قَبْلَ الْحَسَنَةِ وَ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِمُ الْمَثُلاتُ وَ إِنَّ رَبَّكَ لَذُو مَغْفِرَةٍ لِلنَّاسِ عَلى ظُلْمِهِمْ وَ إِنَّ رَبَّكَ لَشَدِيدُ الْعِقابِ ﴿۶﴾
قبل از [توجّه به] رحمت، شتابزده [و با تمسخر] از تو درخواست مجازات دارند(1)، با اینکه قبل از آنان بلاهای عبرت‌آوری بوده است؛ و صاحب‌اختیار تو نسبت به مردم - با همه ستمگریشان آمرزش دارد؛ و [در عین حال] سخت‌کیفر است.250
رعد (13)
6
با آیه 32 انفال(8) مقایسه فرمایید. در مورد سایر پیامبران نیز به آیه 32 هود(11) یا 22 احقاف(46) توجّه فرمایید.
وَ يَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِنْ رَبِّهِ إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ ﴿۷﴾
انکارورزان می‌گویند: چرا معجزه‌ای از صاحب‌اختیارش بر او نازل نشده است(1)؟ تو تنها هشداردهنده‌ای و هر گروهی راهنمایی دارد(2).250
رعد (13)
7
به آیات 90-93 اسراء(17) توجّه فرمایید.
به آیه 47 یونس(10) توجّه فرمایید.
اللَّهُ يَعْلَمُ ما تَحْمِلُ كُلُّ أُنْثى وَ ما تَغِيضُ الْأَرْحامُ وَ ما تَزْدادُ وَ كُلُّ شَيْءٍ عِنْدَهُ بِمِقْدارٍ ﴿۸﴾
خدا از حمل هر ماده‌ای آگاه است(1) و نیز از هر چه رحمها(2) جذب می‌کنند و هرچه [در خود می‌پرورند و] فزونی می‌یابند؛ و هر چیزی نزد او اندازه [و حساب] معینی دارد.250
رعد (13)
8
مفهوم واقعی این عبارت به بیان کاملتر در آیه 6 آل‌عمران(3) و نیمه دوّم آیه 32 نجم(53) آمده است.
«ارحام» جمع «رحم» محل تکوین جنین.
عالِمُ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ الْكَبِيرُ الْمُتَعالِ ﴿۹﴾
دانای نهان و آشکار است و بزرگ و والاست(1).250
رعد (13)
9
کلمه «المتعال» در اصل «المتعالی» بوده و حذف «یاء» به خاطر تخفیف است؛ همچنین کلمات «التلاق» و «التنّاد» در آیات 15 و 32 غافر(40).
سَواءٌ مِنْكُمْ مَنْ أَسَرَّ الْقَوْلَ وَ مَنْ جَهَرَ بِهِ وَ مَنْ هُوَ مُسْتَخْفٍ بِاللَّيْلِ وَ سارِبٌ بِالنَّهارِ ﴿۱۰﴾
هر که از شما سخن به راز گوید یا آشکار، و به شب پنهان گردد یا در روز روان، [برای او] بی‌تفاوت است(1).250
رعد (13)
10
معنی و مفهوم این آیه به بیان دیگر در آیات 7 طه(20) ، 19 غافر(40) ، 16 ق(50) و 13 ملک(67) آمده است.
لَهُ مُعَقِّباتٌ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ يَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لا يُغَيِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ وَ إِذا أَرادَ اللَّهُ بِقَوْمٍ سُوْءاً فَلا مَرَدَّ لَهُ وَ ما لَهُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ والٍ ﴿۱۱﴾
انسان فرشتگانی پی آیند دارد که از پیشِ رو و از پشتِ سر به فرمان خدا محافظتش می‌کنند(1). خدا وضع هیچ گروهی را تغییر نخواهد داد تا آنگاه که آنچه را در ضمیر خود دارند(2) تغییر دهند؛ و زمانی که خدا بر گروهی [به سبب اعمالشان] اراده بلایی کند(3)، برگشت ندارد؛ و در برابر خدا کارسازی نخواهند داشت.250
رعد (13)
11
اینکه کمک و حمایتِ فرشتگان از انسانها در مواقع لزوم منوط به اذن خداست، در آیه 26 نجم(53) تصریح شده است.
منظور بینش‌‌ها و روش هاست.
منشأ و موجب آن خود انسانها هستند، به آیه 79 نساء(4) توجّه فرمایید.