فَلَمَّا رَأى أَيْدِيَهُمْ لا تَصِلُ إِلَيْهِ نَكِرَهُمْ وَ أَوْجَسَ مِنْهُمْ خِيفَةً قالُوا لا تَخَفْ إِنَّا أُرْسِلْنا إِلى قَوْمِ لُوطٍ ﴿۷۰﴾
[ابراهیم] همین که دید دست میهمانان به غذا نمی‌رسد، آنان را بیگانه پنداشت و از آنان احساس ترس کرد(1)؛ گفتند: مترس ما [فرشته‌ایم و] به سوی قوم لوط فرستاده شده‌ایم.229
هود (11)
70
این ترس از آن جهت بود که به موجب یک سنت کهن، وقتی که تازه واردین قصد سویی داشتند، خود را نمک گیر نمی‌کردند.
وَ امْرَأَتُهُ قائِمَةٌ فَضَحِكَتْ فَبَشَّرْناها بِإِسْحاقَ وَ مِنْ وَراءِ إِسْحاقَ يَعْقُوبَ ﴿۷۱﴾
همسرش که ایستاده بود [بی‌اختیار] لبخند زد(1) آنگاه [توسّط همان فرشتگان] بشارت [تولّد] اسحاق و پس از او یعقوب را(2) به او دادیم.229
هود (11)
71
همسر ابراهیم که لحظه‌ای قبل همچون شوهرش از علامت خطر تازه واردین دچار ترس شده بود، با توضیحی که دادند، بلافاصله احساس ایمنی از جانب آنان کرد و بعلاوه آنها را میهمانانی گرامی یافت، لذا بی‌اختیار خندان شد.
این مطلب قرینه ایست که - برخلاف عقاید یهودیان - فرزند ابراهیم که قرار بود قربانی شود، اسماعیل بوده. نه اسحاق؛ زیرا ابراهیم طبق این بشارت آگاه شد که اسحاق زنده خواهد ماند و دارای فرزندی به نام یعقوب خواهد شد؛ و در این صورت امر به قربانی اسحاق، برای ابراهیم موجب آزمایشی نمی‌توانسته باشد.
قالَتْ يا وَيْلَتى أَ أَلِدُ وَ أَنَا عَجُوزٌ وَ هذا بَعْلِي شَيْخاً إِنَّ هذا لَشَيْءٌ عَجِيبٌ ﴿۷۲﴾
گفت: وای بر من، در حالی که پیرزنی هستم چگونه می‌زایم؟ و این شوهر من است که سالخورده شده است؛ به راستی این داستانی شگفت انگیز است!230
هود (11)
72
قالُوا أَ تَعْجَبِينَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ رَحْمَتُ اللَّهِ وَ بَرَكاتُهُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ إِنَّهُ حَمِيدٌ مَجِيدٌ ﴿۷۳﴾
[فرشتگان] گفتند: آیا از فرمان خدا در شگفتی؟ رحمت و برکات خدا بر شما اهل این خانه باد(1)؛ به راستی خدا شایسته ستایش و بزرگوار است.230
هود (11)
73
علت تبدیل ضمیر جمع مؤنّث به مذکر را در زیرنویس آیه 30 فجر(89) ملاحظه فرمایید.
فَلَمَّا ذَهَبَ عَنْ إِبْراهِيمَ الرَّوْعُ وَ جاءَتْهُ الْبُشْرى يُجادِلُنا فِي قَوْمِ لُوطٍ ﴿۷۴﴾
چون ترس از ابراهیم زایل شد و بشارت [فرزند] به او رسید، با [فرستادگان] ما درباره [نجات] قوم لوط به گفتگو پرداخت(1).230
هود (11)
74
موضوع از این قرار بود که فرستادگان پس از بشارت فرزند، خبر هلاک قوم لوط را هم به ابراهیم دادند و ابراهیم نگران شد. به آیات 31 و 32 عنکبوت(29) توجّه فرمایید.
إِنَّ إِبْراهِيمَ لَحَلِيمٌ أَوَّاهٌ مُنِيبٌ ﴿۷۵﴾
به راستی ابراهیم بردباری دلسوز و بازآینده [به سوی ما] بود.230
هود (11)
75
يا إِبْراهِيمُ أَعْرِضْ عَنْ هذا إِنَّهُ قَدْ جاءَ أَمْرُ رَبِّكَ وَ إِنَّهُمْ آتِيهِمْ عَذابٌ غَيْرُ مَرْدُودٍ ﴿۷۶﴾
[فرشتگان گفتند:] ای ابراهیم، از این [درخواست] صرف‌نظر کن، که فرمان صاحب‌اختیارت فرارسیده است؛ و مجازاتی بازگشت ناپذیر دامنگیرشان خواهد شد.230
هود (11)
76
وَ لَمَّا جاءَتْ رُسُلُنا لُوطاً سِيءَ بِهِمْ وَ ضاقَ بِهِمْ ذَرْعاً وَ قالَ هذا يَوْمٌ عَصِيبٌ ﴿۷۷﴾
چون فرستادگان ما نزد لوط آمدند، از [تصوّر بی‌شرمی قومش نسبت به] آنان اندوهناک شد و در تنگنا قرار گرفت(1) و گفت:امروز روزی دشوار است.230
هود (11)
77
«ضیق ذرع» اصطلاح است و کنایه از بی‌طاقتی و احساس درماندگی است، و «رَحبِ ذَرع» برعکس کنایه از توان حل مشکل است.
وَ جاءَهُ قَوْمُهُ يُهْرَعُونَ إِلَيْهِ وَ مِنْ قَبْلُ كانُوا يَعْمَلُونَ السَّيِّئاتِ قالَ يا قَوْمِ هؤُلاءِ بَناتِي هُنَّ أَطْهَرُ لَكُمْ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ لا تُخْزُونِ فِي ضَيْفِي أَ لَيْسَ مِنْكُمْ رَجُلٌ رَشِيدٌ ﴿۷۸﴾
قومش که قبلاً عادت به عمل زشتی داشتند(1)، شتابان نزد او آمدند؛ [لوط] گفت: ای قوم من، اینان دختران من هستند و برای شما بهتر و شایسته‌ترند، در برابر خدا پروا کنید و مرا در مقابل میهمانانم(2) شرمسار مکنید؛ آیا در میان شما مردی با کمال وجود ندارد(3)؟!230
هود (11)
78
عمل زشت آنان را در آیه 81 اعراف(7) ملاحظه فرمایید.
واژه «ضیف» برای مفرد و مثنی و جمع یکسان به کار می‌رود.
موقعیت بسیار دشوار لوط(ع) در آن شرایط بحرانی که برای نجات مهمانانش ناگزیر با پیشنهاد عرضه دخترانش ایثار را به کمال رساند، برای ما به سهولت قابل درک نیست؛ و قضاوت در مورد پیشنهاد اضطراری آن پیامبر بزرگوار به قوم مست و مغرورش مستلزم این است که خود را در همان شرایط وحشتناک فرض کنیم. درواقع این آخرین امکان بود که با ذکر آن شاید آنان به خود آیند و بازگردند. بعضی از مفسرین هم گفته‌اند چون پیامبر پدر معنوی امّت محسوب می‌شود، زنان امت را دختران خود فرض کرده و با توجه به آیه 166 شعراء(26) گفته است بروید از آنان کام بگیرید.
قالُوا لَقَدْ عَلِمْتَ ما لَنا فِي بَناتِكَ مِنْ حَقٍّ وَ إِنَّكَ لَتَعْلَمُ ما نُرِيدُ ﴿۷۹﴾
گفتند: تو خود می‌دانی که ما در مورد دختران تو درخواستی نداریم؛ و خوب می‌دانی که چه می‌خواهیم.230
هود (11)
79