وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهاجِرِينَ وَ الْأَنْصارِ وَ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسانٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ وَ أَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي تَحْتَهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها أَبَداً ذلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ ﴿۱۰۰﴾
خدا از مهاجرین و انصارِ پیشقدم پیشین، و پیروانشان در نیکویی، راضی است و آنان [نیز] از او راضیند و برای آنان باغهایی از [بهشت] آماده کرده که نهرها در دامن آن جاری است و جاودانه در آن به سر برند؛ این است کامیابی بزرگ.203
توبه (9)
100
وَ مِمَّنْ حَوْلَكُمْ مِنَ الْأَعْرابِ مُنافِقُونَ وَ مِنْ أَهْلِ الْمَدِينَةِ مَرَدُوا عَلَى النِّفاقِ لا تَعْلَمُهُمْ نَحْنُ نَعْلَمُهُمْ سَنُعَذِّبُهُمْ مَرَّتَيْنِ ثُمَّ يُرَدُّونَ إِلى عَذابٍ عَظِيمٍ ﴿۱۰۱﴾
گروهی از بادیه‌نشین‌های پیرامون [شهر] شما و نیز گروهی از اهالی مدینه سخت پایبند نفاقند؛ تو آنان را نمی‌شناسی، ولی ما می‌شناسیم‌شان(1)؛ دو بار آنان را در [دنیا] مجازات خواهیم کرد(2)، آنگاه به مجازاتی بزرگ [در قیامت] بازگردانده خواهند شد.203
توبه (9)
101
این عدم شناخت از طریق غیب، در آیه 60 انفال(8) هم آمده است.
رسوایی میان مردم و مجازات در لحظه‌های دشوار مرگ، در آیات 50 انفال(8) و 27 محمّد(47) به این مجازات اشاره شده است.
وَ آخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلاً صالِحاً وَ آخَرَ سَيِّئاً عَسَى اللَّهُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۱۰۲﴾
و افراد دیگری هستند که به گناه [دورویی] خویش اعتراف کردند و رفتار شایسته و ناشایسته را به هم آمیختند؛ چه بسا که خدا [به رحمت خویش] بر آنان بازگردد، که خدا آمرزگاری است مهربان.203
توبه (9)
102
خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكِّيهِمْ بِها وَ صَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ وَ اللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ ﴿۱۰۳﴾
از اموالشان صدقه‌ای که بدان وسیله آنان را پاک و پیراسته می‌سازی، بگیر و به آنان توجّه کن، که توجّه تو مایه آرامش آنان است؛ و خدا شنوایی داناست.203
توبه (9)
103
أَ لَمْ يَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ هُوَ يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبادِهِ وَ يَأْخُذُ الصَّدَقاتِ وَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ ﴿۱۰۴﴾
مگر ندانسته‌اند که تنها خدا توبه بندگان و نیز انفاقها را می‌پذیرد(1) و خداست که بازپذیر و مهربان است؟203
توبه (9)
104
رابطه لطیفی میان «خذ» در آیه قبلی و «یأخذ» در این آیه است و آن اینکه پیامبر همان چیزی را دریافت می‌دارد که خدا دستور می‌دهد و گرفتن رسول خدا، گرفتن خداست. نظیر این مطلب در داستان بیعت در آیه 10 فتح(48) و نیز در داستان پرتاب تیر در جنگ بدر در آیه 17 انفال(8) آمده است. در این رابطه به طور کلی و عمومی در آیه 80 نساء(4) فرموده است من یطع الرسول فقد اطاع اللّه.
وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ سَتُرَدُّونَ إِلى عالِمِ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿۱۰۵﴾
بگو: به عمل کوشید که خدا و رسولش و مؤمنان کردار شما را خواهند دید؛ و به زودی به پیشگاه خدای دانای نهان و آشکار بازگردانده می‌شوید و شما را به آنچه می‌کردید آگاه می‌سازد(1).203
توبه (9)
105
به آیه 22 ق(50) توجّه فرمایید.
وَ آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ إِمَّا يُعَذِّبُهُمْ وَ إِمَّا يَتُوبُ عَلَيْهِمْ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ﴿۱۰۶﴾
گروه دیگر [کارشان] موکول به مشیت خدا شده است(1)، یا مجازاتشان می‌کند و یا [به رحمت خویش] بر آنان بازمی‌گردد(2)؛ و خدا دانایی است فرزانه.203
توبه (9)
106
این آیه عطف به آیه 102 توبه(همین سوره) و مربوط به آن است.
این گروه وضع دشوارتری نسبت به گروهی که در آیه 102 توبه(همین سوره) به آنان اشاره شده، دارند. گروه اوّل بلافاصله پس از توبه بخشوده شدند و گروه دوّم پس از مدّتی که فرمان خدا در آیه آیه 118 توبه(همین سوره) رسید، بخشوده شدند.
وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مَسْجِداً ضِراراً وَ كُفْراً وَ تَفْرِيقاً بَيْنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ إِرْصاداً لِمَنْ حارَبَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَ لَيَحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنا إِلاَّ الْحُسْنى وَ اللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكاذِبُونَ ﴿۱۰۷﴾
و [از دورویان] کسانی هستند که مسجدی برای زیان رساندن [به اجتماع] و انکار [پیامبر] و تفرقه بین مؤمنین عَلَم کردند و نیز به منظور ساختن کمینگاهی برای کسانی که از قبل با خدا و رسولش در جنگ بودند؛ و سوگند یاد می‌کنند که ما جز نظر خیر(1) نداشتیم؛ و خدا گواه است که دروغ‌پردازند(2).204
توبه (9)
107
علت تأنیث «الحسنی» این است که در اصل «الخصلة الحسنی» بوده و موصوف حذف شده و صفت به جای آن نشسته است.
این مسجد در تاریخ به نام مسجد ضرار معروف شده است.
لا تَقُمْ فِيهِ أَبَداً لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوى مِنْ أَوَّلِ يَوْمٍ أَحَقُّ أَنْ تَقُومَ فِيهِ فِيهِ رِجالٌ يُحِبُّونَ أَنْ يَتَطَهَّرُوا وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُطَّهِّرِينَ ﴿۱۰۸﴾
هرگز در آن [مسجد به نماز] مایست؛ مسجدی که(1) از روز نخست بر پایه تقوا بنا نهاده شده، سزاوارتر است که در آن [به نماز] بایستی؛ در آن [جا] افرادی(2) هستند که دوست دارند پاکیزه خو گردند؛ و خدا [نیز] پاکیزه خویان را دوست می‌دارد.204
توبه (9)
108
منظور مسجد قباست.
در مورد معنی واژه «رجال» در اینجا، به زیرنویس اوّل آیه 37 نور(24) توجّه فرمایید.
أَ فَمَنْ أَسَّسَ بُنْيانَهُ عَلى تَقْوى مِنَ اللَّهِ وَ رِضْوانٍ خَيْرٌ أَمْ مَنْ أَسَّسَ بُنْيانَهُ عَلى شَفا جُرُفٍ هارٍ فَانْهارَ بِهِ فِي نارِ جَهَنَّمَ وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ ﴿۱۰۹﴾
آیا کسی که شالوده‌اش را بر پروا در برابر خدا و خشنودی او بنا نهاده، بهتر است، یا کسی که شالوده‌اش را بر لبه پرتگاهی سست و فروریختنی(1) قرار داده است(2) و با آن در آتش دوزخ فروافتد؟ و خدا ستمگران را هدایت نخواهد کرد.204
توبه (9)
109
«هار» در اصل «هائر» بوده به معنی مشرف به سقوط.
این نحوه بیان در آیه 39 نور(24) هم آمده است.