لَيْسَ عَلَى الضُّعَفاءِ وَ لا عَلَى الْمَرْضى وَ لا عَلَى الَّذِينَ لا يَجِدُونَ ما يُنْفِقُونَ حَرَجٌ إِذا نَصَحُوا لِلَّهِ وَ رَسُولِهِ ما عَلَى الْمُحْسِنِينَ مِنْ سَبِيلٍ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۹۱﴾
بر ناتوانان و بیماران(1). و کسانی که برای هزینه [سفر] به چیزی دسترسی ندارند - اگر در مقابل خدا و رسولش، حسن نیت داشته باشند - گناهی نیست [که در جنگ شرکت نکنند]؛ زیرا بر نیکوکاران راهی [برای سرزنش] نیست؛ و خدا آمرزگاری است مهربان؛201
توبه (9)
91
مرضی: جمع مریض.
وَ لا عَلَى الَّذِينَ إِذا ما أَتَوْكَ لِتَحْمِلَهُمْ قُلْتَ لا أَجِدُ ما أَحْمِلُكُمْ عَلَيْهِ تَوَلَّوْا وَ أَعْيُنُهُمْ تَفِيضُ مِنَ الدَّمْعِ حَزَناً أَلاَّ يَجِدُوا ما يُنْفِقُونَ ﴿۹۲﴾
و [نیز] نه بر کسانی که چون نزد تو بیایند تا ساز و برگ سفر آنان را [به جنگ] تأمین کنی، بگویی: وسیلهای که شما را به آن مجهّز کنم در اختیار ندارم، بازمیگردند در حالی که چشمانشان از اینکه چیزی در اختیار ندارند(1) تا [برای تأمین تجهیزات سفر] هزینه کنند، بر اثر اندوه اشکبار شده است.201
توبه (9)
92
کلمه «أَلاّ» تشکیل شده از «اَن» ناصبه و «لا» ی نفی.
إِنَّمَا السَّبِيلُ عَلَى الَّذِينَ يَسْتَأْذِنُونَكَ وَ هُمْ أَغْنِياءُ رَضُوا بِأَنْ يَكُونُوا مَعَ الْخَوالِفِ وَ طَبَعَ اللَّهُ عَلى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لا يَعْلَمُونَ ﴿۹۳﴾
راه [سرزنش و اعتراض] تنها بر ضدّ کسانی [گشوده] است که در عین بینیازی [و داشتن امکانات]، از تو اجازه [معافیت] میخواهند [و] به آن تن دادهاند که همراه زمین گیرها باشند؛ خدا بر دلهاشان مهر [غفلت] نهاده است، از این رو آگاهی ندارند(1)201
توبه (9)
93
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیه 87 توبه(همین سوره) آمده است.
يَعْتَذِرُونَ إِلَيْكُمْ إِذا رَجَعْتُمْ إِلَيْهِمْ قُلْ لا تَعْتَذِرُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَكُمْ قَدْ نَبَّأَنَا اللَّهُ مِنْ أَخْبارِكُمْ وَ سَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلى عالِمِ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿۹۴﴾
وقتی نزد آنان بازگردید، در برابر شما عذرتراشی میکنند؛ بگو: عذر نیاورید که باور نمیکنیم؛ خدا ما را از وضع شما آگاه کرده است(1)؛ خدا و رسولش عملکرد شما را خواهند دید؛ آنگاه به پیشگاه خدای دانای نهان و آشکار بازگردانده میشوید و شما را به آنچه میکردید، آگاه میسازد(2).202
توبه (9)
94
نمونه دیگرِ اطلاع غیبی موردی و استثنایی رسول اکرم از حوادث محیط، در آیه 3 تحریم(66) آمده است. آیات 101 و 105 توبه(همین سوره) جنبههای نفی و اثباتی علم پیامبر را از حوادث محیط نشان میدهد.
به آیه 22 ق(50) توجّه فرمایید.
سَيَحْلِفُونَ بِاللَّهِ لَكُمْ إِذَا انْقَلَبْتُمْ إِلَيْهِمْ لِتُعْرِضُوا عَنْهُمْ فَأَعْرِضُوا عَنْهُمْ إِنَّهُمْ رِجْسٌ وَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ جَزاءً بِما كانُوا يَكْسِبُونَ ﴿۹۵﴾
وقتی نزد آنان بازمیگردید، شما را به خدا سوگند میدهند که از آنان چشم بپوشید؛ از آنان روی گردانید، که پلیدند و به سزای دستاوردشان جایگاهشان دوزخ است.202
توبه (9)
95
يَحْلِفُونَ لَكُمْ لِتَرْضَوْا عَنْهُمْ فَإِنْ تَرْضَوْا عَنْهُمْ فَإِنَّ اللَّهَ لا يَرْضى عَنِ الْقَوْمِ الْفاسِقِينَ ﴿۹۶﴾
برای شما سوگند یاد میکنند تا از آنان خشنود شوید؛ اگر [بفرض] شما [هم] از آنها خشنود شوید، خدا هرگز از منحرفان خشنود نخواهد بود(1).202
توبه (9)
96
به آیه 62 توبه(همین سوره) که روشنتر بیان کرده توجّه فرمایید.
الْأَعْرابُ أَشَدُّ كُفْراً وَ نِفاقاً وَ أَجْدَرُ أَلاَّ يَعْلَمُوا حُدُودَ ما أَنْزَلَ اللَّهُ عَلى رَسُولِهِ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ﴿۹۷﴾
بادیهنشینها(1) [غالبا(2)] از نظر کفر و نفاق سختترند و محتملتر به اینکه احکامی که خدا بر رسولش نازل کرده است ندانند؛ و خدا دانایی است فرزانه.202
توبه (9)
97
«اعراب» اسم جمع است و مفرد آن «اعرابی» است به معنی بادیه نشین و عرب هم اسم جمع است و مفرد آن «عربی» است به معنی شهرنشین.
برای توجیه افزوده، به دو آیه بعد توجّه فرمایید.
وَ مِنَ الْأَعْرابِ مَنْ يَتَّخِذُ ما يُنْفِقُ مَغْرَماً وَ يَتَرَبَّصُ بِكُمُ الدَّوائِرَ عَلَيْهِمْ دائِرَةُ السَّوْءِ وَ اللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ ﴿۹۸﴾
بعضی از بادیهنشینها آنچه [به خاطر جنگ] هزینه میکنند، غرامتی تلقّی میکنند و چشم به راه حوادث(1) برای شما هستند؛ حوادث ناگوار بر آنان باد؛ و خدا شنوایی داناست.202
توبه (9)
98
دوائر: جمع دائره: بلایا و مصائب.
وَ مِنَ الْأَعْرابِ مَنْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ يَتَّخِذُ ما يُنْفِقُ قُرُباتٍ عِنْدَ اللَّهِ وَ صَلَواتِ الرَّسُولِ أَلا إِنَّها قُرْبَةٌ لَهُمْ سَيُدْخِلُهُمُ اللَّهُ فِي رَحْمَتِهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۹۹﴾
از بادیهنشینها کسانی هم هستند که به خدا و روز واپسین باور دارند و آنچه [در این راه] هزینه کنند، مایه تقرّب(1) به خدا و توجهات(2) رسول میدانند؛ آگاه باشید که همین [انفاقها] موجب تقربشان خواهد بود؛ به زودی خدا آنان را غرق رحمت خویش خواهد کرد، که خدا آمرزگاری است مهربان.202
توبه (9)
99
قربات: جمع قُربه: تقرب یا چیزی که موجب تقرّب میگردد.
صلوات: جمع صلاة: دعاها.
وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهاجِرِينَ وَ الْأَنْصارِ وَ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسانٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ وَ أَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي تَحْتَهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها أَبَداً ذلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ ﴿۱۰۰﴾
خدا از مهاجرین و انصارِ پیشقدم پیشین، و پیروانشان در نیکویی، راضی است و آنان [نیز] از او راضیند و برای آنان باغهایی از [بهشت] آماده کرده که نهرها در دامن آن جاری است و جاودانه در آن به سر برند؛ این است کامیابی بزرگ.203
توبه (9)
100