فَإِذَا انْسَلَخَ الْأَشْهُرُ الْحُرُمُ فَاقْتُلُوا الْمُشْرِكِينَ حَيْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ وَ خُذُوهُمْ وَ احْصُرُوهُمْ وَ اقْعُدُوا لَهُمْ كُلَّ مَرْصَدٍ فَإِنْ تابُوا وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ فَخَلُّوا سَبِيلَهُمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۵﴾
چون ماههای مورد احترام(1) سپری شد، آن مشرکان را [که از عهدشکنی دست برنداشته‌اند(2)] هر جا یافتید به قتل برسانید و آنان را محاصره و بازداشت نمایید و در هر گذرگاهی به کمینشان بنشینید(3)؛ امّا اگر توبه کنند و نماز برپا دارند و زکات بپردازند، راه را بر آنان باز گذارید؛ که خدا آمرزگاری است مهربان.187
توبه (9)
5
این مورد، ارتباطی با ماههای حرام معروف که در آیه 217 سوره بقره(2) به آن اشاره شده است ندارد، و منظور چهار ماه متوالی است که در آیه 2 مهلت داده شده و از روز عید قربان همان سال شروع شده است (سال نهم هجری).
برای توجیه افزوده، به آیه قبل و آیه 56 انفال(8) و آیه قبل از آن توجّه فرمایید. ضمناً «الف و لام» بر سر کلمه «مشرکین» به قرینه آیات قبل که مشرکان را دو دسته کرد، «الف و لام» جنس نیست، «الف و لام» عهد است و در رابطه با مشرکان پیمان شکن است.
به زیرنویس آیه 106 انعام(6) مراجعه فرمایید.
وَ إِنْ أَحَدٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ اسْتَجارَكَ فَأَجِرْهُ حَتَّى يَسْمَعَ كَلامَ اللَّهِ ثُمَّ أَبْلِغْهُ مَأْمَنَهُ ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا يَعْلَمُونَ ﴿۶﴾
هر گاه یکی از مشرکین از تو پناه بخواهد، به او پناه بده تا کلام خدا را بشنود، آنگاه او را به محلّ امنش برسان؛ چرا که آنان گروهی ناآگاهند.187
توبه (9)
6
كَيْفَ يَكُونُ لِلْمُشْرِكِينَ عَهْدٌ عِنْدَ اللَّهِ وَ عِنْدَ رَسُولِهِ إِلاَّ الَّذِينَ عاهَدْتُمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ فَمَا اسْتَقامُوا لَكُمْ فَاسْتَقِيمُوا لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ ﴿۷﴾
چگونه مشرکین [که همواره عهدشکنی می‌کنند] نزد خدا و رسولش پیمانی خواهند داشت؟ جز کسانی که که در [حومه] مسجدالحرام با آنان پیمان بستید(1) [و پیمان خود را محترم شمرده‌اند]؛ مادام که در برابر شما [به عهد خود] پایبند هستند، شما هم متقابلاً به عهد خود پایبند باشید، که خدا پرواپیشگان را دوست دارد.188
توبه (9)
7
منظور از این پیمان، همان پیمان صلح حدیبیه است.
كَيْفَ وَ إِنْ يَظْهَرُوا عَلَيْكُمْ لا يَرْقُبُوا فِيكُمْ إِلاًّ وَ لا ذِمَّةً يُرْضُونَكُمْ بِأَفْواهِهِمْ وَ تَأْبى قُلُوبُهُمْ وَ أَكْثَرُهُمْ فاسِقُونَ ﴿۸﴾
چگونه [با عهدشکنان، وفای به عهد توان کرد]؟ در حالی که اگر بر شما دست یابند، در مورد شما، نه [حق] خویشاوندی را رعایت می‌کنند و نه عهدی را؛ به زبان [بازی] شما را خشنود می‌سازند، و دلهای آنان ابا دارد و بیشترشان [پیمان شکن و] منحرفند.188
توبه (9)
8
اشْتَرَوْا بِآياتِ اللَّهِ ثَمَناً قَلِيلاً فَصَدُّوا عَنْ سَبِيلِهِ إِنَّهُمْ ساءَ ما كانُوا يَعْمَلُونَ ﴿۹﴾
آیات خدا را به بهایی ناچیز فروختند و [مردم را] از راه او بازداشتند(1)؛ به راستی رفتار زشتی داشتند.188
توبه (9)
9
مصداقهای «صد عن سبیل اللّه » را در آیات 168 آل‌عمران(3) ، 18 احزاب(33) و نیمه دوّم آیه 81 توبه(همین سوره) ملاحظه فرمایید.
لا يَرْقُبُونَ فِي مُؤْمِنٍ إِلاًّ وَ لا ذِمَّةً وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُعْتَدُونَ ﴿۱۰﴾
درباره هیچ فرد با ایمانی نه [حق] خویشاوندی را رعایت می‌کنند و نه عهدی را، و مردمی متجاوزند.188
توبه (9)
10
فَإِنْ تابُوا وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ فَإِخْوانُكُمْ فِي الدِّينِ وَ نُفَصِّلُ الْآياتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ ﴿۱۱﴾
[با این حال] اگر توبه کنند و نماز برپا دارند و زکات بپردازند، برادران دینی شما هستند؛ و ما آیات را برای اهل دانش به وضوح بیان می‌کنیم.188
توبه (9)
11
وَ إِنْ نَكَثُوا أَيْمانَهُمْ مِنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَ طَعَنُوا فِي دِينِكُمْ فَقاتِلُوا أَئِمَّةَ الْكُفْرِ إِنَّهُمْ لا أَيْمانَ لَهُمْ لَعَلَّهُمْ يَنْتَهُونَ ﴿۱۲﴾
اگر پس از معاهده‌ای که دارند [باز هم] سوگندهای(1) خود را بشکنند و دین شما را مورد طعن قرار دهند، با سردمداران کفر بجنگید، زیرا پایبند هیچ عهد و سوگندی نیستند، بسا که [از پیمان شکنی] دست بردارند.188
توبه (9)
12
اَیمان: جمع یمین: سوگند.
أَ لا تُقاتِلُونَ قَوْماً نَكَثُوا أَيْمانَهُمْ وَ هَمُّوا بِإِخْراجِ الرَّسُولِ وَ هُمْ بَدَؤُكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ أَ تَخْشَوْنَهُمْ فَاللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشَوْهُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ ﴿۱۳﴾
آیا با گروهی که سوگندهای خویش را شکستند و برای بیرون راندن رسول [از مکه] کمر بستند(1) و اوّل بار آنان [ستیزه را] علیه شما آغاز کردند(2)، نمی‌جنگید؟ مگر از آنان ترس دارید(3)؟ در حالی که خدا سزاوارتر است که از او بترسید، اگر ایمان دارید.188
توبه (9)
13
به آیه 30 انفال(8) توجّه فرمایید.
به آیه 194 بقره(2) فمن اعتدی علیکم فاعتدوا علیه بمثل ما اعتدی علیکم واتقواللّه توجّه فرمایید.
قاتِلُوهُمْ يُعَذِّبْهُمُ اللَّهُ بِأَيْدِيكُمْ وَ يُخْزِهِمْ وَ يَنْصُرْكُمْ عَلَيْهِمْ وَ يَشْفِ صُدُورَ قَوْمٍ مُؤْمِنِينَ ﴿۱۴﴾
با آنان جنگ کنید تا خدا آنان را به دست شما مجازات کند(1) و رسواشان ساخته، شما را بر ایشان پیروزی بخشد و سینه‌های مؤمنان را [که لبریز از خاطرات دردناک است] مرهم نهد،189
توبه (9)
14
سیوطی نویسنده «الاتقان» توضیح داده است که «عذاب» در قرآن غالبا به معنی مجازات است؛ آیات 18 و 118 مائده(5) و بسیاری آیات دیگر، مؤید نظر اوست.