وَ إِذْ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ أَعْمالَهُمْ وَ قالَ لا غالِبَ لَكُمُ الْيَوْمَ مِنَ النَّاسِ وَ إِنِّي جارٌ لَكُمْ فَلَمَّا تَراءَتِ الْفِئَتانِ نَكَصَ عَلى عَقِبَيْهِ وَ قالَ إِنِّي بَرِيءٌ مِنْكُمْ إِنِّي أَرى ما لا تَرَوْنَ إِنِّي أَخافُ اللَّهَ وَ اللَّهُ شَدِيدُ الْعِقابِ ﴿۴۸﴾
و آن هنگام شیطان کردار زشت آنان را در نظرشان آراست(1) و گفت: امروز کسی بر شما پیروز نخواهد شد و من در کنار شما هستم؛ امّا به هنگامی که دو گروه رو به رو شدند، به عقب بازگشت و گفت: از شما کناره گرفتم، من چیزی را می‌بینم که شما نمی‌بینید، من از خدای می‌ترسم؛ و خدا سخت‌کیفر است(2).183
انفال (8)
48
به آیه 36 زخرف(43) و نیز به آیات 103-105 کهف(18) توجّه فرمایید.
معنی و مفهوم این آیه به بیان دیگر در آیات 22 ابراهیم(14) و 16 حشر(59) آمده است؛ به آیه 120 نساء(4) هم در همین زمینه توجّه فرمایید.
إِذْ يَقُولُ الْمُنافِقُونَ وَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ غَرَّ هؤُلاءِ دِينُهُمْ وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ ﴿۴۹﴾
آنگاه دورویان و بیماردلان گفتند: این مسلمانان را دینشان مغرور کرده است؛ در حالی که هر کس بر خدا توکل کند، [موفق است(1)] زیرا که خدا فرادستی فرزانه است.183
انفال (8)
49
معنای توکل انجام وظیفه خدایی و سپردن نتیجه کار به خداست، بدون هیچ نگرانی و اضطراب از آینده؛ به متن آیه 122 آل‌عمران(3) که همین معنی را می‌رساند توجه فرمایید.
وَ لَوْ تَرى إِذْ يَتَوَفَّى الَّذِينَ كَفَرُوا الْمَلائِكَةُ يَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَ أَدْبارَهُمْ وَ ذُوقُوا عَذابَ الْحَرِيقِ ﴿۵۰﴾
کاش می‌دیدی آنگاه که فرشتگان جان انکارورزان را می‌گیرند(1)، بر چهره‌ها و پشتهاشان می‌زنند؛ و [گویند:] مجازات آتش را بچشید(2).183
انفال (8)
50
تناقضی با آیات 11 سجده(32) و 42 زمر(39) ندارد. (چرا ؟)
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیات 93 انعام(6) و 27 محمّد(47) آمده است؛ ضمناً علت این برخورد را در آیه 28 محمّد(47) ملاحظه فرمایید؛ و نیز در مقابل این افراد، چگونگی مرگ نیکوکاران را در آیات 32 نحل(16) ، 103 انبیاء(21) ، 30 فصلت(41) و 27 و 28 فجر(89) ملاحظه فرمایید.
ذلِكَ بِما قَدَّمَتْ أَيْدِيكُمْ وَ أَنَّ اللَّهَ لَيْسَ بِظَلاَّمٍ لِلْعَبِيدِ ﴿۵۱﴾
این [مجازات] نتیجه رفتار گذشته شماست، و [گرنه] ظلم فاحشی نسبت به بندگان [می‌بود که] دور از [شأن] خداست(1)؛183
انفال (8)
51
به زیرنویس آیه 182 آل‌عمران(3) مراجعه فرمایید.
كَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ وَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ كَفَرُوا بِآياتِ اللَّهِ فَأَخَذَهُمُ اللَّهُ بِذُنُوبِهِمْ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ شَدِيدُ الْعِقابِ ﴿۵۲﴾
[شیوه آنان] همچون شیوه فرعونیان و پیشینیانشان است؛ که آیات خدا را انکار کردند، خدا هم آنان را به [کیفر] گناهانشان گرفت؛ که خدا توانمندی است سخت‌کیفر.183
انفال (8)
52
ذلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ لَمْ يَكُ مُغَيِّراً نِعْمَةً أَنْعَمَها عَلى قَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ وَ أَنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ ﴿۵۳﴾
این [کیفر] از آن جهت است که خدا هیچ نعمتی را که به گروهی ارزانی داشته، تغییر نخواهد داد، مگر آنگاه که اندیشه و روش خود را تغییر دهند(1)، و [نیز] از آن جهت که خدا شنوایی داناست؛184
انفال (8)
53
معنی و مفهوم این آیه به بیان ساده‌تر در آیات 30 شوری(42) و 11 رعد(13) آمده است؛ ضمناً مورد خاصّ آن را در آیه 112 نحل(16) ملاحظه فرمایید.
كَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ وَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ كَذَّبُوا بِآياتِ رَبِّهِمْ فَأَهْلَكْناهُمْ بِذُنُوبِهِمْ وَ أَغْرَقْنا آلَ فِرْعَوْنَ وَ كُلٌّ كانُوا ظالِمِينَ ﴿۵۴﴾
[شیوه آنان] همچون شیوه فرعونیان و پیشینیانشان است؛ که آیات صاحب‌اختیارشان را دروغ شمردند، ما هم به کیفر گناهانشان آنان را هلاک کردیم و فرعونیان را غرقه ساختیم؛ و همگی ستمکار بودند.184
انفال (8)
54
إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الَّذِينَ كَفَرُوا فَهُمْ لا يُؤْمِنُونَ ﴿۵۵﴾
بدترین موجودات زنده(1) در نظر خدا کسانی هستند که انکار ورزیدند و ایمان نمی‌آرند.184
انفال (8)
55
دواب: جمع دابَّه: جنبنده.
الَّذِينَ عاهَدْتَ مِنْهُمْ ثُمَّ يَنْقُضُونَ عَهْدَهُمْ فِي كُلِّ مَرَّةٍ وَ هُمْ لا يَتَّقُونَ ﴿۵۶﴾
[همان] کسانی که [چند بار] از آنان پیمان [همزیستی مسالمت آمیز] گرفتی و همواره بی‌پروا پیمان خویش را می‌شکنند(1).184
انفال (8)
56
اشاره به یهودیان مدینه است که با پیامبرص پیمان بستند که هر کس به دین خود، ولی در برابر تجاوز خارجی، مشترکا از شهر دفاع کنند. و علیرغم این تعهّد، همواره با قریشیان ارتباط داشتند و علیه مسلمانان توطئه می‌کردند.
فَإِمَّا تَثْقَفَنَّهُمْ فِي الْحَرْبِ فَشَرِّدْ بِهِمْ مَنْ خَلْفَهُمْ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ ﴿۵۷﴾
اگر(1) در جنگ بر آنان دست یافتی، با [سختگیری بر] آنان پشت جبهه‌شان را پراکنده ساز، بسا که پند پذیرند.184
انفال (8)
57
«اِمّا» مرکب از «ان» شرطیه و «ما» زائده است که برای تأکید به آن اضافه می‌شود.