وَ إِذْ يُرِيكُمُوهُمْ إِذِ الْتَقَيْتُمْ فِي أَعْيُنِكُمْ قَلِيلاً وَ يُقَلِّلُكُمْ فِي أَعْيُنِهِمْ لِيَقْضِيَ اللَّهُ أَمْراً كانَ مَفْعُولاً وَ إِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ ﴿۴۴﴾
و آنگاه که [در میدان نبردِ بدر] روبرو شدید، آنان را در چشم شما اندک نمایاند [تا قویدل شوید] و شما را نیز در چشم آنان اندک نشان داد [که تجهیز کامل نکنند(1)]، تا خدا امری را که انجام یافتنی بود، سرانجام دهد؛ و همه کارها به خدا بازگردانده می‌شود.182
انفال (8)
44
در آیه 13 سوره آل‌عمران(3) آمده است که دشمنان، سپاه مؤمنان را دو برابر آنچه بود می‌دیدند، ولی این آیه می‌گوید هر دو گروه در چشم طرف مقابل کم جلوه کردند. باید توجّه داشت که این آیه مربوط به ساعتهای قبل از درگیری است و آیه سوره آل‌عمران مربوط به لحظه درگیری است. به تفاوت این دو موقعیت، دقت فرمایید.
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا لَقِيتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُوا وَ اذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيراً لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ ﴿۴۵﴾
ای ایمان‌آوردگان، هر گاه با گروهی [از دشمنان] روبرو شدید، ثبات [و پایمردی] خود را حفظ کنید(1) و خدا را فراوان یاد کنید(2)، بسا که رستگار شوید.182
انفال (8)
45
معنی و مفهوم این عبارت به بیان دیگری در آیه 15 انفال(همین سوره) آمده است. گفتنی است که علیرغم این دستور، در جنگ بعدی (احد)، بعضی از مسلمین کوتاهی کردند و عواقب سوء آن را دیدند. به آیه 152 آل‌عمران(3) توجّه فرمایید.
به آیه 152 بقره(2) توجّه فرمایید.
وَ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ رِيحُكُمْ وَ اصْبِرُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ ﴿۴۶﴾
از خدا و رسولش اطاعت کنید و به کشمکش و نزاع برمخیزید که سست و بددل شوید و مهابت شما از میان برود؛ پایدار باشید، که خدا با شکیبایان [و پایداران] است.183
انفال (8)
46
وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ خَرَجُوا مِنْ دِيارِهِمْ بَطَراً وَ رِئاءَ النَّاسِ وَ يَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَ اللَّهُ بِما يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ ﴿۴۷﴾
مانند کسانی نباشید که با سرمستی و غرور برای نمایش به مردم از سرزمین خود [به مقصد میدان بدر] خارج شدند و [مردم را] از راه خدا بازمی‌دارند(1)؛ و خدا به آنچه می‌کنند احاطه دارد.183
انفال (8)
47
آیه به سپاه قریش اشاره دارد که وقتی کاروان تجاری آنها - با تغییر مسیر - موفق شد از چنگ مسلمانان بگریزد، و رویارویی سپاهشان با مسلمین لزومی نداشت، باز هم گفتند می‌رویم تا قدرتمان را به همه قبایل عرب نشان دهیم؛ ولی علیرغم ادّعایشان شکست خوردند.
وَ إِذْ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ أَعْمالَهُمْ وَ قالَ لا غالِبَ لَكُمُ الْيَوْمَ مِنَ النَّاسِ وَ إِنِّي جارٌ لَكُمْ فَلَمَّا تَراءَتِ الْفِئَتانِ نَكَصَ عَلى عَقِبَيْهِ وَ قالَ إِنِّي بَرِيءٌ مِنْكُمْ إِنِّي أَرى ما لا تَرَوْنَ إِنِّي أَخافُ اللَّهَ وَ اللَّهُ شَدِيدُ الْعِقابِ ﴿۴۸﴾
و آن هنگام شیطان کردار زشت آنان را در نظرشان آراست(1) و گفت: امروز کسی بر شما پیروز نخواهد شد و من در کنار شما هستم؛ امّا به هنگامی که دو گروه رو به رو شدند، به عقب بازگشت و گفت: از شما کناره گرفتم، من چیزی را می‌بینم که شما نمی‌بینید، من از خدای می‌ترسم؛ و خدا سخت‌کیفر است(2).183
انفال (8)
48
به آیه 36 زخرف(43) و نیز به آیات 103-105 کهف(18) توجّه فرمایید.
معنی و مفهوم این آیه به بیان دیگر در آیات 22 ابراهیم(14) و 16 حشر(59) آمده است؛ به آیه 120 نساء(4) هم در همین زمینه توجّه فرمایید.
إِذْ يَقُولُ الْمُنافِقُونَ وَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ غَرَّ هؤُلاءِ دِينُهُمْ وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ ﴿۴۹﴾
آنگاه دورویان و بیماردلان گفتند: این مسلمانان را دینشان مغرور کرده است؛ در حالی که هر کس بر خدا توکل کند، [موفق است(1)] زیرا که خدا فرادستی فرزانه است.183
انفال (8)
49
معنای توکل انجام وظیفه خدایی و سپردن نتیجه کار به خداست، بدون هیچ نگرانی و اضطراب از آینده؛ به متن آیه 122 آل‌عمران(3) که همین معنی را می‌رساند توجه فرمایید.
وَ لَوْ تَرى إِذْ يَتَوَفَّى الَّذِينَ كَفَرُوا الْمَلائِكَةُ يَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَ أَدْبارَهُمْ وَ ذُوقُوا عَذابَ الْحَرِيقِ ﴿۵۰﴾
کاش می‌دیدی آنگاه که فرشتگان جان انکارورزان را می‌گیرند(1)، بر چهره‌ها و پشتهاشان می‌زنند؛ و [گویند:] مجازات آتش را بچشید(2).183
انفال (8)
50
تناقضی با آیات 11 سجده(32) و 42 زمر(39) ندارد. (چرا ؟)
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیات 93 انعام(6) و 27 محمّد(47) آمده است؛ ضمناً علت این برخورد را در آیه 28 محمّد(47) ملاحظه فرمایید؛ و نیز در مقابل این افراد، چگونگی مرگ نیکوکاران را در آیات 32 نحل(16) ، 103 انبیاء(21) ، 30 فصلت(41) و 27 و 28 فجر(89) ملاحظه فرمایید.
ذلِكَ بِما قَدَّمَتْ أَيْدِيكُمْ وَ أَنَّ اللَّهَ لَيْسَ بِظَلاَّمٍ لِلْعَبِيدِ ﴿۵۱﴾
این [مجازات] نتیجه رفتار گذشته شماست، و [گرنه] ظلم فاحشی نسبت به بندگان [می‌بود که] دور از [شأن] خداست(1)؛183
انفال (8)
51
به زیرنویس آیه 182 آل‌عمران(3) مراجعه فرمایید.
كَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ وَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ كَفَرُوا بِآياتِ اللَّهِ فَأَخَذَهُمُ اللَّهُ بِذُنُوبِهِمْ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ شَدِيدُ الْعِقابِ ﴿۵۲﴾
[شیوه آنان] همچون شیوه فرعونیان و پیشینیانشان است؛ که آیات خدا را انکار کردند، خدا هم آنان را به [کیفر] گناهانشان گرفت؛ که خدا توانمندی است سخت‌کیفر.183
انفال (8)
52
ذلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ لَمْ يَكُ مُغَيِّراً نِعْمَةً أَنْعَمَها عَلى قَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ وَ أَنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ ﴿۵۳﴾
این [کیفر] از آن جهت است که خدا هیچ نعمتی را که به گروهی ارزانی داشته، تغییر نخواهد داد، مگر آنگاه که اندیشه و روش خود را تغییر دهند(1)، و [نیز] از آن جهت که خدا شنوایی داناست؛184
انفال (8)
53
معنی و مفهوم این آیه به بیان ساده‌تر در آیات 30 شوری(42) و 11 رعد(13) آمده است؛ ضمناً مورد خاصّ آن را در آیه 112 نحل(16) ملاحظه فرمایید.