إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُكْمُ الَّذِينَ لا يَعْقِلُونَ ﴿۲۲﴾
بدترین موجودات زنده(1) در نظر خدا کسانی هستند که [در مقابل حق] کر و گنگ(2) و بی‌خردند.179
انفال (8)
22
دواب: جمع دابَّه: جنبنده.
صُمّ: جمع اَصّم: ناشنوا و بُکم: جمع اَبکم: گنگ.
وَ لَوْ عَلِمَ اللَّهُ فِيهِمْ خَيْراً لَأَسْمَعَهُمْ وَ لَوْ أَسْمَعَهُمْ لَتَوَلَّوْا وَ هُمْ مُعْرِضُونَ ﴿۲۳﴾
اگر خدا خیری در [نهاد] آنان سراغ داشت، به آنان گوش شنوا می‌داد؛ و اگر هم شنواشان می‌ساخت، باز به حال اعراض روی برمی‌تافتند.179
انفال (8)
23
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاكُمْ لِما يُحْيِيكُمْ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ وَ أَنَّهُ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ ﴿۲۴﴾
ای ایمان‌آوردگان، چون [رسول از جانب خدا] شما را به پیامی حیات بخش(1) فرا می‌خواند، خدا و رسول را اجابت کنید؛ و بدانید که خدا میان انسان و قلبش حایل می‌گردد [به گونه‌ای که از اسرار همه آگاه است(2)]؛ و [آگاه باشید که] به پیشگاه او احضار(3) خواهید شد.179
انفال (8)
24
به آیه 122 انعام(6) و 97 نحل(16) توجّه فرمایید.
این قسمت از آیه، همان معنی و مفهوم بخش انتهایی آیه 16 ق(50) را دارد.
برای توجیه ترجمه «حشر» به بخش آخر آیه 61 قصص(28) توجه فرمایید.
وَ اتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقابِ ﴿۲۵﴾
بپرهیزید از فتنه‌ای که تنها دامن ستمگرانتان را نخواهد گرفت [بلکه افرادی را هم که در مقابل ظلم، سکوت یا تأیید می‌کنند، فرا می‌گیرد(1)]؛ و آگاه باشید که خدا سخت‌کیفر است.179
انفال (8)
25
برای توجیه افزوده، این آیه را با آیه 165 اعراف(7) مقایسه فرمایید.
وَ اذْكُرُوا إِذْ أَنْتُمْ قَلِيلٌ مُسْتَضْعَفُونَ فِي الْأَرْضِ تَخافُونَ أَنْ يَتَخَطَّفَكُمُ النَّاسُ فَآواكُمْ وَ أَيَّدَكُمْ بِنَصْرِهِ وَ رَزَقَكُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ ﴿۲۶﴾
به یاد آرید زمانی را که در سرزمین [مکه]، گروهی اندک و تحت فشار و مقهور بودید و ترس داشتید از اینکه افراد [سایر قبایل] شما را بربایند(1)، و خدا شما را [در مدینه] پناه داد و به یاری خود نیرومند ساخت و از نعمتهای پاکیزه روزیتان داد، بسا که [نعمتش را] سپاس دارید(2).180
انفال (8)
26
رسم عرب در جامعه قبیله‌ای این بود که فرد بی‌قبیله، هیچ پناهی نداشت و هر لحظه ممکن بود توسّط افراد سایر قبایل ربوده شود و به بردگی گمارده شود. در اوایل دعوت پیامبر تا قبل از هجرت، هر کس مسلمان می‌شد، قریش او را از قبیله خود طرد می‌کرد، و از این روی مسلمین همواره در معرض ربوده شدن بودند.
قانون کلی آن را در نیمه اوّل آیه 55 نور(24) ملاحظه فرمایید.
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَخُونُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ وَ تَخُونُوا أَماناتِكُمْ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿۲۷﴾
ای ایمان‌آوردگان، به خدا و رسول خیانت مکنید و آگاهانه در امانات یکدیگر خیانت نورزید.180
انفال (8)
27
وَ اعْلَمُوا أَنَّما أَمْوالُكُمْ وَ أَوْلادُكُمْ فِتْنَةٌ وَ أَنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ ﴿۲۸﴾
بدانید که اموال و فرزندانتان فقط [وسیله] آزمایشند(1)، و خداست که پاداشی بزرگ در اختیار اوست.180
انفال (8)
28
با آیه 14 آل‌عمران(3) مقایسه فرمایید؛ ضمناً به آیات 55 و 56 مؤمنون(23) توجّه فرمایید.
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقاناً وَ يُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ ﴿۲۹﴾
ای ایمان‌آوردگان، اگر در برابر خدا پروا داشته باشید، شما را بصیرتِ شناخت عطا خواهد کرد(1) و بدیهای شما را بزداید و ببخشد، که خدا افزون‌بخشی بی‌حدّ دارد.180
انفال (8)
29
مفهوم این بخش از آیه به بیان دیگر در آیات 69 عنکبوت(29) ، 17 محمّد(47) و 28 حدید(57) آمده است.
وَ إِذْ يَمْكُرُ بِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِيُثْبِتُوكَ أَوْ يَقْتُلُوكَ أَوْ يُخْرِجُوكَ وَ يَمْكُرُونَ وَ يَمْكُرُ اللَّهُ وَ اللَّهُ خَيْرُ الْماكِرِينَ ﴿۳۰﴾
و آن هنگام [را به یاد آر] که انکارورزان [در مکه] دسیسه‌ای را علیه تو ساز می‌کردند تا تو را بازداشت یا به قتل برسانند و یا [از مکه] اخراجت کنند(1)؛ آنان دسیسه کردند و خدا هم [با] دسیسه [آنان مقابله] کرد، که خدا بهترین دسیسه‌گران است(2).180
انفال (8)
30
به آیه 40 توبه(9) توجّه فرمایید. مفسّران نقل کرده‌اند: سران قریش شبی در مکه مجلس شوری - در مورد تعیین تکلیف خود در مقابل پیامبر - تشکیل دادند. برخی از ایشان گفتند او را دستگیر و زندانی کنیم برخی دیگر گفتند او را بکشیم و عدّه‌ای رأی دادند که باید او را از مکه اخراج کنیم. نهایتاً مصمّم به قتل او شدند. بقیه داستان را در زیرنویس آخر آیه 40 توبه(9) ملاحظه فرمایید.
به آیات 123 انعام(6) و 182 اعراف(7) توجّه فرمایید.
وَ إِذا تُتْلى عَلَيْهِمْ آياتُنا قالُوا قَدْ سَمِعْنا لَوْ نَشاءُ لَقُلْنا مِثْلَ هذا إِنْ هذا إِلاَّ أَساطِيرُ الْأَوَّلِينَ ﴿۳۱﴾
چون آیات ما بر آنان خوانده شود، گویند: شنیدیم، ما هم اگر بخواهیم مثل آن را خواهیم گفت، اینها چیزی جز افسانه‌های پیشینیان نیست.180
انفال (8)
31