قالَ مُوسى لِقَوْمِهِ اسْتَعِينُوا بِاللَّهِ وَ اصْبِرُوا إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُها مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ ﴿۱۲۸﴾
موسی به قوم خود گفت: از خدا یاری بخواهید و پایداری کنید؛ زمین ملک خداست؛ هر که از بندگانش را که بخواهد وارث آن خواهد کرد؛ و سرانجام نیک خاصّ پرواپیشگان است.165
اعراف (7)
128
قالُوا أُوذِينا مِنْ قَبْلِ أَنْ تَأْتِيَنا وَ مِنْ بَعْدِ ما جِئْتَنا قالَ عَسى رَبُّكُمْ أَنْ يُهْلِكَ عَدُوَّكُمْ وَ يَسْتَخْلِفَكُمْ فِي الْأَرْضِ فَيَنْظُرَ كَيْفَ تَعْمَلُونَ ﴿۱۲۹﴾
[قومش] گفتند: قبل از آنکه [به رسالت] نزد ما آیی و پس از آنکه آمدی، مورد آزار قرار گرفتیم(1)؛ [موسی] گفت: چه بسا که صاحب‌اختیارتان دشمنان(2) شما را هلاک کند و شما را در این سرزمین جایگزین [آنان] سازد(3) و ببیند چگونه عمل می‌کنید.165
اعراف (7)
129
به آیه 4 قصص(28) توجّه فرمایید.
در مورد کلمه «عدوّ» مفرد و جمع و مثنی و مذکر و مؤنّث یکسان است؛ ولی گاهی آن را جمع می‌بندند و اعداء می‌گویند که در آیات 28 فصلت(41) و 6 احقاف(46) به کار رفته است.
به آیات 136 و 137 اعراف(همین سوره) که تحقّق پیش‌بینی ناشی از توکل موسی(ع) است توجّه فرمایید؛ همچنین آیات 5 و 6 قصص(28) را ملاحظه فرمایید.
وَ لَقَدْ أَخَذْنا آلَ فِرْعَوْنَ بِالسِّنِينَ وَ نَقْصٍ مِنَ الثَّمَراتِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ ﴿۱۳۰﴾
فرعونیان را به خشکسالی و کاهش محصول گرفتار کردیم، بسا که پند پذیرند(1)165
اعراف (7)
130
مصداق قاعده کلی است که در آیات 42 انعام(6)006042 و 94 اعراف(7) بیان شده است.
فَإِذا جاءَتْهُمُ الْحَسَنَةُ قالُوا لَنا هذِهِ وَ إِنْ تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ يَطَّيَّرُوا بِمُوسى وَ مَنْ مَعَهُ أَلا إِنَّما طائِرُهُمْ عِنْدَ اللَّهِ وَ لكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لا يَعْلَمُونَ ﴿۱۳۱﴾
چون نیکویی و نعمت به آنان می‌رسید، می‌گفتند: این از [شایستگی] ماست، و چون بدی و بلا به آنان روی می‌آورد، [شومی] آن را به موسی و همراهانش نسبت می‌دادند(1)؛ آگاه باشید که سرنوشتشان در اختیار خداست، ولی بیشترشان نمی‌دانند.166
اعراف (7)
131
«یطّیروا» فعل مضارع مجزوم از باب تفعّل است و در اصل «یتَطَیروا» می‌باشد که «تاء» آن در «طاء» ادغام شده است.
وَ قالُوا مَهْما تَأْتِنا بِهِ مِنْ آيَةٍ لِتَسْحَرَنا بِها فَما نَحْنُ لَكَ بِمُؤْمِنِينَ ﴿۱۳۲﴾
و گفتند: هر معجزه‌ای برای مسحور کردن ما بیاوری، به تو ایمان نمی‌آوریم(1).166
اعراف (7)
132
به آیات 6 بقره(2) و 14 نمل(27) توجّه فرمایید.
فَأَرْسَلْنا عَلَيْهِمُ الطُّوفانَ وَ الْجَرادَ وَ الْقُمَّلَ وَ الضَّفادِعَ وَ الدَّمَ آياتٍ مُفَصَّلاتٍ فَاسْتَكْبَرُوا وَ كانُوا قَوْماً مُجْرِمِينَ ﴿۱۳۳﴾
آنگاه [به کیفر انکارشان بلای] طوفان، ملخ، حشره، غوک و [بارانِ] خون بر آنان فرستادیم، در حالی که نشانه‌هایی واضح بودند؛ باز هم سرکشی کردند و گروهی بزهکار بودند.166
اعراف (7)
133
وَ لَمَّا وَقَعَ عَلَيْهِمُ الرِّجْزُ قالُوا يا مُوسَى ادْعُ لَنا رَبَّكَ بِما عَهِدَ عِنْدَكَ لَئِنْ كَشَفْتَ عَنَّا الرِّجْزَ لَنُؤْمِنَنَّ لَكَ وَ لَنُرْسِلَنَّ مَعَكَ بَنِي إِسْرائِيلَ ﴿۱۳۴﴾
همین که بلا بر آنان روی آورد، گفتند: ای موسی، از صاحب‌اختیار خود بنا به عهدی که با تو دارد، برای ما بخواه [که توجّهی کند] اگر این اضطراب و بلا را از ما برداری، یقیناً به تو ایمان می‌آوریم و دودمان یعقوب را در اختیارت قرار می‌دهیم.166
اعراف (7)
134
فَلَمَّا كَشَفْنا عَنْهُمُ الرِّجْزَ إِلى أَجَلٍ هُمْ بالِغُوهُ إِذا هُمْ يَنْكُثُونَ ﴿۱۳۵﴾
و چون بلا را تا مدّت محدودی که [برای اجرای عهد خود] فرصت داشتند(1) از آنان برداشتیم، باز هم پیمان شکستند.166
اعراف (7)
135
کلمه «بالغوه» در اصل «بالغونه» بوده که «نون» آن به علت اضافه شدن به ضمیر «ه» حذف شده است.
فَانْتَقَمْنا مِنْهُمْ فَأَغْرَقْناهُمْ فِي الْيَمِّ بِأَنَّهُمْ كَذَّبُوا بِآياتِنا وَ كانُوا عَنْها غافِلِينَ ﴿۱۳۶﴾
سرانجام از آنان انتقام گرفتیم و در رود(1) [نیل] غرقشان کردیم؛ زیرا آیات ما را دروغ شمردند و از آنها غافل بودند.166
اعراف (7)
136
در زبان عرب، کلمات «یم» و «بحر» به معنای دریا، برای آبهای وسیع و رودهای بزرگ هم بکار می‌رود. در آیات 136 و 138 این سوره، منظور از یم و بحر، رود نیل است.
وَ أَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِينَ كانُوا يُسْتَضْعَفُونَ مَشارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغارِبَهَا الَّتِي بارَكْنا فِيها وَ تَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ الْحُسْنى عَلى بَنِي إِسْرائِيلَ بِما صَبَرُوا وَ دَمَّرْنا ما كانَ يَصْنَعُ فِرْعَوْنُ وَ قَوْمُهُ وَ ما كانُوا يَعْرِشُونَ ﴿۱۳۷﴾
و شرق و غرب آن سرزمین را که در آن برکت ایجاد کرده بودیم، به گروهی که مقهور [گردنکشان] بودند به میراث دادیم(1)؛ و وعده نیکوی صاحب‌اختیارت(2) بر دودمان یعقوب به خاطر پایداری و شکیبایی‌شان به تحقّق رسید؛ و آنچه فرعون و قومش ساخته و افراشته بودند در هم کوفتیم.166
اعراف (7)
137
با شکافته شدن موقت آب و مهیا شدن راه و عبور سلامت بنی‌اسرائیل از ساحل غربی به ساحل شرقی رود پهناور نیل و در پشت سر ایشان به هم آمدن امواج و غرق و نابود شدن فرعون و سپاهش در این رود، بنی‌اسرائیل آزاد شدند ولی به مصر بازنگشتند و طبق وعده پیشین موسی راهی صحرای سینا و فلسطین فعلی در شرق نیل شدند. احتمالاً آیه اشاره به فتوحات زمان داود دارد. طبری گفته است منظور از «آن سرزمین» در اینجا شام است، که آن هم تحت تسلّط فرعون بود. علاّمه طباطبایی گفته است منظور از «آن سرزمین» شام یا فلسطین است، زیرا در جمله بعدی می‌فرماید «الّتی بارکنا فیها» و خدا در قرآن کریم غیر از نواحی فلسطین و کعبه، هیچ سرزمین را به برکت یاد نکرده است.
این وعده نیکو را در آیات 5 و 6 قصص(28) ملاحظه فرمایید.