قَدْ خَسِرَ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِلِقاءِ اللَّهِ حَتَّى إِذا جاءَتْهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً قالُوا يا حَسْرَتَنا عَلى ما فَرَّطْنا فِيها وَ هُمْ يَحْمِلُونَ أَوْزارَهُمْ عَلى ظُهُورِهِمْ أَلا ساءَ ما يَزِرُونَ ﴿۳۱﴾
به راستی کسانی که لقای خدا را دروغ شمردند، به زیان افتادند؛ و چون رستاخیز ناگهان فرا رسد، در حالی که بار سنگین(1) گناهان خویش را بر پشت حمل می‌کنند، خواهند گفت: دریغ از غفلتی که در دنیا کردیم(2)؛ آگاه باشید که بار بدی بر دوش دارند.131
انعام (6)
31
اوزار: جمع وزر: بار سنگین.
مفهوم این آیه به بیان ساده‌تر در آیات 39 مریم(19) و 56 زمر(39) آمده است.
وَ مَا الْحَياةُ الدُّنْيا إِلاَّ لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ لَلدَّارُ الْآخِرَةُ خَيْرٌ لِلَّذِينَ يَتَّقُونَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ ﴿۳۲﴾
زندگانی دنیا جز بازیچه و سرگرمی نیست و سرای آخرت برای پرواپیشگان بهتر است؛ آیا خردورزی نمی‌کنید(1)؟131
انعام (6)
32
به آیات 1-2 تکاثر(102) توجّه فرمایید.
قَدْ نَعْلَمُ إِنَّهُ لَيَحْزُنُكَ الَّذِي يَقُولُونَ فَإِنَّهُمْ لا يُكَذِّبُونَكَ وَ لكِنَّ الظَّالِمِينَ بِآياتِ اللَّهِ يَجْحَدُونَ ﴿۳۳﴾
می‌دانیم که گفتار انکارورزان تو را اندوهگین می‌کند(1)، ولی در واقع تو را دروغ‌پرداز نمی‌شمرند، بلکه این ستمگران آیات خدا را دانسته انکار می‌کنند(2).131
انعام (6)
33
«جَحد» مصدر فعل «یَجحَدون» به این معنی است که انسان در دل به درستی چیزی ایمان دارد ولی به زبان انکار کند، به آیات 130 انعام(6) و 14 نمل(27) توجّه فرمایید.
وَ لَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ فَصَبَرُوا عَلى ما كُذِّبُوا وَ أُوذُوا حَتَّى أَتاهُمْ نَصْرُنا وَ لا مُبَدِّلَ لِكَلِماتِ اللَّهِ وَ لَقَدْ جاءَكَ مِنْ نَبَإِ الْمُرْسَلِينَ ﴿۳۴﴾
قبل از تو نیز رسولانی مورد تکذیب قرار گرفتند که پاره‌ای از اخبارشان را شنیده‌ای(1)؛ آنان در برابر آن تکذیب و آزار شکیبا بودند تا یاری ما بر آنان فرا رسید؛ و برنامه و سنت الهی هیچ تغییردهنده‌ای ندارد.131
انعام (6)
34
با آیه 120 هود(11) مقایسه فرمایید. ضمناً جمله انتهایی آیه با لحاظ زیبایی و روانی کلام، جابجا شده است. در مورد جابجایی کلمات در قرآن، آیه 142 اعراف(7) و زیرنویس مربوطه را ملاحظه فرمایید.
وَ إِنْ كانَ كَبُرَ عَلَيْكَ إِعْراضُهُمْ فَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَبْتَغِيَ نَفَقاً فِي الْأَرْضِ أَوْ سُلَّماً فِي السَّماءِ فَتَأْتِيَهُمْ بِآيَةٍ وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَجَمَعَهُمْ عَلَى الْهُدى فَلا تَكُونَنَّ مِنَ الْجاهِلِينَ ﴿۳۵﴾
اگر اعراض آنان بر تو سنگین و ناگوار است، [خونسرد و شکیبا باش؛ وگرنه] اگر می‌توانی نقبی در زمین یا نردبانی بر آسمان بزنی تا معجزه‌ای [دیگر برای آنان] بیاوری، [بزن(1)؛ ولی] اگر خدا می‌خواست همه را [به اجبار] به راه هدایت جمع می‌کرد، [امّا اختیار را مقرّر داشت(2)] پس هرگز در زمره جاهلان مباش.131
انعام (6)
35
منظور، استفاده از هر وسیله‌ای است که در اختیار است.
به آیات 8-10 شمس(91) توجّه فرمایید.
إِنَّما يَسْتَجِيبُ الَّذِينَ يَسْمَعُونَ وَ الْمَوْتى يَبْعَثُهُمُ اللَّهُ ثُمَّ إِلَيْهِ يُرْجَعُونَ ﴿۳۶﴾
تنها کسانی که گوش شنوا دارند [دعوت تو را] می‌پذیرند؛ و[لی] مرده‌دلان [ناباور(1)] را [وقتی] خدا برانگیزد، [متوجّه خواهند شد(2)] آنگاه [همه] به پیشگاه او بازگردانده می‌شوند.132
انعام (6)
36
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیه 52 روم(30) آمده است.
برای توجیه افزوده، به آیه 12 سجده(32) توجّه فرمایید.
وَ قالُوا لَوْ لا نُزِّلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِنْ رَبِّهِ قُلْ إِنَّ اللَّهَ قادِرٌ عَلى أَنْ يُنَزِّلَ آيَةً وَ لكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لا يَعْلَمُونَ ﴿۳۷﴾
آنان می‌گفتند: چرا [مانند پیامبران پیشین(1)] معجزه‌ای از صاحب‌اختیارش بر او نازل نشده است(2)؟ [در حالی که قرآن معجزه‌ای است جاودانه(3)]، بگو: خدا قادر است که [هر] معجزه‌ای نازل کند، ولی بیشترشان نمی‌دانند.132
انعام (6)
37
برای توجیه افزوده، به نیمه دوّم آیه 5 انبیاء(21) و آیه 48 قصص(28) توجّه فرمایید.
به آیات 90-93 اسراء(17) که نظر مخالفان را در این مورد به صورت مشروح بیان داشته است، توجّه فرمایید.
به آیه 38 یونس(10) توجّه فرمایید.
وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا طائِرٍ يَطِيرُ بِجَناحَيْهِ إِلاَّ أُمَمٌ أَمْثالُكُمْ ما فَرَّطْنا فِي الْكِتابِ مِنْ شَيْءٍ ثُمَّ إِلى رَبِّهِمْ يُحْشَرُونَ ﴿۳۸﴾
هیچ موجود زنده‌ای در زمین نیست و نه پرنده‌ای که با دو بال خود پرواز می‌کند، مگر آنکه گروههایی هستند همانند شما [آفریده‌شده و روزی‌خوار]؛ ما در کتاب [آفرینش و تقدیر] هیچ چیز را فروگذار نکرده‌ایم، آنگاه در پیشگاه صاحب‌اختیارشان احضار خواهند شد.132
انعام (6)
38
وَ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآياتِنا صُمٌّ وَ بُكْمٌ فِي الظُّلُماتِ مَنْ يَشَأِ اللَّهُ يُضْلِلْهُ وَ مَنْ يَشَأْ يَجْعَلْهُ عَلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ ﴿۳۹﴾
کسانی که آیات ما را دروغ شمردند، کر و گنگ(1) در تاریکیها[ی جهل] به سر می‌برند؛ خدا هر که را بخواهد [و سزاوار بداند] گمراه کند(2)؛ و هر که را بخواهد [و شایسته ببیند] بر راه راست قرارش خواهد داد(3).132
انعام (6)
39
صمّ: جمع اَصمّ و بکم: جمع ابکم.
با آیه 27 ابراهیم(14) و یضل اللّه الظالمین مقایسه فرمایید. در آیات 34 و 74 غافر(40) هم به ترتیب تصریح شده که اسرافگران و انکارورزان را گمراه می‌کند.
خواست خدا در این موارد حساب شده و قانونمند است؛ به آیات 101 آل‌عمران(3) ، 175 نساء(4) ، 16 مائده(5) و 54 حج(22) توجّه فرمایید.
قُلْ أَ رَأَيْتَكُمْ إِنْ أَتاكُمْ عَذابُ اللَّهِ أَوْ أَتَتْكُمُ السَّاعَةُ أَ غَيْرَ اللَّهِ تَدْعُونَ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ ﴿۴۰﴾
بگو به نظر شما اگر مجازات خدا یا رستاخیز بر شما فرا رسد - اگر راستگویید - آیا جز خدا را [به یاری] می‌خوانید؟132
انعام (6)
40