لَيْسُوا سَواءً مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ أُمَّةٌ قائِمَةٌ يَتْلُونَ آياتِ اللَّهِ آناءَ اللَّيْلِ وَ هُمْ يَسْجُدُونَ ﴿۱۱۳﴾
اهل‌کتاب [همه] یکسان نیستند؛ [برخی از آنان] گروهی به پاخاسته‌اند و در ساعات(1) شب به تلاوت آیات خدا مشغولند و [در مقابل عظمت او] سر به خاک می‌سایند؛64
آل‌عمران (3)
113
آناء: جمع اِنْی: ساعاتی از شب.
يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ يُسارِعُونَ فِي الْخَيْراتِ وَ أُولئِكَ مِنَ الصَّالِحِينَ ﴿۱۱۴﴾
به خدا و روز واپسین باور دارند و به رفتار شایسته فرا می‌خوانند و از ناپسند بازمی‌دارند(1) و در نیکوییها شتاب می‌ورزند و در شمار شایستگانند.64
آل‌عمران (3)
114
ملاحظه می‌شود که در این آیه، «شایستگانِ اهل‌کتاب» را همچون «بهترین امّت» مسلمین که در آیات 104 و 110 آل‌عمران(همین سوره) مطرح شده، توصیف کرده است.
وَ ما يَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَلَنْ يُكْفَرُوهُ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ بِالْمُتَّقِينَ ﴿۱۱۵﴾
هر کار نیکویی انجام دهند، هرگز درباره آن مورد ناسپاسی قرار نخواهند گرفت، که خدا به [حال] پرواپیشگان آگاه است.64
آل‌عمران (3)
115
إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَنْ تُغْنِيَ عَنْهُمْ أَمْوالُهُمْ وَ لا أَوْلادُهُمْ مِنَ اللَّهِ شَيْئاً وَ أُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ ﴿۱۱۶﴾
اموال و فرزندان انکارورزان، در برابر [مجازات] خدا به هیچ وجه به حالشان سودمند نخواهد بود؛ و جاودانه دوزخی‌اند(1).65
آل‌عمران (3)
116
پاسخ گفتار جاهلانه آنهاست که در آیات 36 کهف(18) و 77-80 مریم(19) آمده است.
مَثَلُ ما يُنْفِقُونَ فِي هذِهِ الْحَياةِ الدُّنْيا كَمَثَلِ رِيحٍ فِيها صِرٌّ أَصابَتْ حَرْثَ قَوْمٍ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ فَأَهْلَكَتْهُ وَ ما ظَلَمَهُمُ اللَّهُ وَ لكِنْ أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ ﴿۱۱۷﴾
داستان آنچه [در راه پیشبرد اغراض خود] در زندگی دنیا هزینه می‌کنند(1)، همچون داستان باد سوزانی است که بر کشتزار گروهی که بر خویش ستم کرده‌اند می‌وزد و آن را نابود می‌کند(2)؛ خدا بر آنها ستمی نکرد، بلکه خود در حق خویش ستم می‌کنند.65
آل‌عمران (3)
117
آیه 6 بلد(90) یقول اهلکت ما لا لبدا
مثالهای دیگر در این زمینه آیات 18 ابراهیم(14) و 39 نور(24) است.
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا بِطانَةً مِنْ دُونِكُمْ لا يَأْلُونَكُمْ خَبالاً وَدُّوا ما عَنِتُّمْ قَدْ بَدَتِ الْبَغْضاءُ مِنْ أَفْواهِهِمْ وَ ما تُخْفِي صُدُورُهُمْ أَكْبَرُ قَدْ بَيَّنَّا لَكُمُ الْآياتِ إِنْ كُنْتُمْ تَعْقِلُونَ ﴿۱۱۸﴾
ای ایمان‌آوردگان، بیگانگان را محرم اسرار خود انتخاب نکنید که آنان از هیچ گونه تباهی در حق شما کوتاهی نمی‌کنند(1)؛ دوست دارند که شما در رنج باشید؛ [نشانه‌های] عناد از لحنشان آشکار است و کینه‌هایی که دلهایشان نهان می‌دارد، بزرگتر است؛ به راستی آیات را برای شما به روشنی بیان کردیم، اگر خردورزی کنید [درمی‌یابید].65
آل‌عمران (3)
118
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیه 22 مجادله(58) آمده است.
ها أَنْتُمْ أُولاءِ تُحِبُّونَهُمْ وَ لا يُحِبُّونَكُمْ وَ تُؤْمِنُونَ بِالْكِتابِ كُلِّهِ وَ إِذا لَقُوكُمْ قالُوا آمَنَّا وَ إِذا خَلَوْا عَضُّوا عَلَيْكُمُ الْأَنامِلَ مِنَ الْغَيْظِ قُلْ مُوتُوا بِغَيْظِكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ ﴿۱۱۹﴾
هان! شما کسانی هستید که آنان را دوست می‌دارید و[لی] آنان شما را دوست نمی‌دارند، شما به همه کتاب [های آسمانی] باور دارید [ولی آنان تنها کتاب خودشان را قبول دارند]؛ و زمانی که شما را ملاقات می‌کنند می‌گویند: [ما هم] ایمان آورده‌ایم و چون به خلوت روند، از [شدّت] خشم نسبت به شما سرانگشت(1) خویش به دندان گزند؛ بگو: به خشم خویش بمیرید که خدا به راز دلها داناست.65
آل‌عمران (3)
119
انامل: جمع اُنْمُلَه: سرانگشتان.
إِنْ تَمْسَسْكُمْ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ وَ إِنْ تُصِبْكُمْ سَيِّئَةٌ يَفْرَحُوا بِها وَ إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا لا يَضُرُّكُمْ كَيْدُهُمْ شَيْئاً إِنَّ اللَّهَ بِما يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ ﴿۱۲۰﴾
اگر خیری به شما رسد، آنان را ناراحت خواهد کرد و اگر حادثه ناگواری برای شما رخ دهد، بدان شادمان می‌شوند؛ و اگر شکیبا و باپروا باشید، نیرنگشان زیانی متوجهِ شما نخواهد کرد، که خدا به آنچه می‌کنند احاطه دارد.65
آل‌عمران (3)
120
وَ إِذْ غَدَوْتَ مِنْ أَهْلِكَ تُبَوِّئُ الْمُؤْمِنِينَ مَقاعِدَ لِلْقِتالِ وَ اللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ ﴿۱۲۱﴾
[به یاد آر ای پیامبر] آنگاه را که صبحگاهان از میان خانواده خود خارج شدی تا مؤمنان را در مواضع نظامی برای جنگ [اُحد(1)] مستقر سازی(2) و خدا شنوا و داناست.65
آل‌عمران (3)
121
از جمله «غدوت من اهلک» استفاده می‌شود که میدان جنگ در نزدیکی خانه پیامبرص بوده است و ناگزیر باید این آیه در رابطه با واقعه اُحُد باشد.
جنگ احد در سال سوّم هجری اتّفاق افتاد. در این جنگ ابوسفیان با نیروی سه هزارنفری خود به جنگ پیامبر رفت و پیامبر با هزار نفر برای مقابله، از شهر خارج شد و در منطقه احد موضع گرفت، ولی سیصد نفر از این عدّه از بینِ راه بازگشتند که به منافقان معروف شدند. جنگ احد که در آغاز به سود مسلمانان پیش می‌رفت، به علت نافرمانی محافظان درّه به شکست انجامید. این جنگ مانند همه جنگهای پیامبرص دفاعی بود؛ به آیه 190 بقره(2) و نیز آیات 9-8 ممتحنه(60) توجّه فرمایید.
إِذْ هَمَّتْ طائِفَتانِ مِنْكُمْ أَنْ تَفْشَلا وَ اللَّهُ وَلِيُّهُما وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ ﴿۱۲۲﴾
[و به یاد آر] آنگاه را که دو گروه از شما در آستانه ضعف [و هراس] قرار گرفتند(1)، در حالی که خدا کارساز آنان بود [و به آنان آرامش و قوت قلب بخشید]؛ پس مؤمنان باید تنها بر خدا توکل کنند(2).66
آل‌عمران (3)
122
این دو گروه پس از بازگشت گروه سیصدنفری دچار ترس و تزلزل شدند و قصد بازگشت داشتند، ولی خیلی زود بر خود مسلّط شدند و از بازگشت منصرف گردیدند.
معنای توکل که از متن این آیه به دست می‌آید، انجام وظیفه خدایی و سپردن نتیجه کار به خداست، بدون هیچ نگرانی و اضطراب از آینده.