وَ مِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ ﴿۲۰۱﴾
و بعضی [دیگر] از آنها می‌گویند: صاحب‌اختیارا، در دنیا و آخرت به ما نیکویی عطا کن و از مجازات آتش [دوزخ] نگاه دار.31
بقره (2)
201
أُولئِكَ لَهُمْ نَصِيبٌ مِمَّا كَسَبُوا وَ اللَّهُ سَرِيعُ الْحِسابِ ﴿۲۰۲﴾
آنان از دستاورد خویش بهره‌ای دارند؛ و خدا سریع‌الحساب است.31
بقره (2)
202
وَ اذْكُرُوا اللَّهَ فِي أَيَّامٍ مَعْدُوداتٍ فَمَنْ تَعَجَّلَ فِي يَوْمَيْنِ فَلا إِثْمَ عَلَيْهِ وَ مَنْ تَأَخَّرَ فَلا إِثْمَ عَلَيْهِ لِمَنِ اتَّقى وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّكُمْ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ ﴿۲۰۳﴾
خدا را [همواره] یاد کنید [به خصوص] در چند روز [ایام تشریق در منی(1)]؛ امّا هر که عجله داشته [فقط] دو روز [در صحرای منی] اقامت کند و نیز هر که [مراجعت خود را تا اتمام سه روز] به تأخیر افکند، گناهی مرتکب نشده است؛ [این حکم] برای کسی است که با پروا باشد؛ در برابر خدا پروا کنید و بدانید که به پیشگاه او احضار(2) خواهید شد.32
بقره (2)
203
روزهای 11 و 12 و 13 ذیحجّه، که سه روز بعد از عید قربان است و ایام التشریق نام دارد.
برای توجیه ترجمه «حشر» به بخش آخر آیه 61 قصص(28) توجّه فرمایید.
وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يُعْجِبُكَ قَوْلُهُ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ يُشْهِدُ اللَّهَ عَلى ما فِي قَلْبِهِ وَ هُوَ أَلَدُّ الْخِصامِ ﴿۲۰۴﴾
برخی از مردم در زندگی دنیا گفتارشان [در رعایت حق] تو را به شگفت می‌آورد و خدا را بر [اثبات حسن] نیت خویش گواه می‌گیرند، در حالی که سخت‌ترین دشمنان [حق] هستند.32
بقره (2)
204
وَ إِذا تَوَلَّى سَعى فِي الْأَرْضِ لِيُفْسِدَ فِيها وَ يُهْلِكَ الْحَرْثَ وَ النَّسْلَ وَ اللَّهُ لا يُحِبُّ الْفَسادَ ﴿۲۰۵﴾
و چون به حاکمیت برسند، تلاش می‌کنند تا در زمین فساد کنند و کشت و نسل را نابود کنند؛ در حالی که خدا تبهکاری را دوست ندارد(1).32
بقره (2)
205
به آیه 83 قصص(28) توجّه فرمایید.
وَ إِذا قِيلَ لَهُ اتَّقِ اللَّهَ أَخَذَتْهُ الْعِزَّةُ بِالْإِثْمِ فَحَسْبُهُ جَهَنَّمُ وَ لَبِئْسَ الْمِهادُ ﴿۲۰۶﴾
و چون به آنان تذکر داده شود که: در برابر خدا پروا داشته باشید! غرور و تکبّر[شان]، آنان را به گناه وامی‌دارد؛ آتش دوزخ شایسته آنهاست، که بسیار بد قرارگاهی است.32
بقره (2)
206
وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ ﴿۲۰۷﴾
برخی از مردم [هم] از جان خود در طلب خشنودی خدا می‌گذرند(1)؛ و خدا به [چنین] بندگان رئوف است.32
بقره (2)
207
و در این معامله چنان سودی می‌برند که در آیه 111 توبه(9) تشریح شده است. بعضی از مفسّران از جمله شیخ طوسی، میبدی، طبرسی، ابوالفتوح رازی، فخر رازی (لااقل در یکی از اقوالشان) این آیه را درباره حضرت علی(ع) می‌دانند که در شب هجرت حضرت رسول(ص) با قبول خطر به جای او در بستر خوابید و خود را به کفّار قریش که درصدد قتل رسول خدا(ص) بودند، به جای آن حضرت وانمود کرد، تا ایشان بتوانند هر چه بیشتر از مکه دور شوند. ولی عمومیت آیه به جای خود محفوظ است.
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّيْطانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ ﴿۲۰۸﴾
ای ایمان‌آوردگان، همگی به حالت تسلیم [در برابر خدا] درآیید(1) و پیرو گامهای شیطان مشوید، که او دشمن آشکار شماست.32
بقره (2)
208
«سَلم» به فتح سین به معنی صلح و آشتی است، مثل آیات 61 انفال(8) و 35 محمّد(47)؛ ولی «سِلم» (به کسر سین) به معنی تسلیم است، و چون خطاب به مؤمنین است، با توجّه به مفهوم هر دو آیه قبلی، منظور تسلیم در برابر خداست. ضمناً معنی و مفهوم آیه مورد بحث، به بیان دیگر در آیه 153 انعام(6) آمده است.
فَإِنْ زَلَلْتُمْ مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْكُمُ الْبَيِّناتُ فَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ ﴿۲۰۹﴾
اگر با وجود نشانه‌های روشن که برای شما آمد، باز دچار لغزش شدید(1)، بدانید که خدا فرا دست و فرزانه است.32
بقره (2)
209
منظور از لغزش در اینجا، نادیده گرفتن مفاد دستور آیه قبل است؛ به آیه قبل توجّه فرمایید.
هَلْ يَنْظُرُونَ إِلاَّ أَنْ يَأْتِيَهُمُ اللَّهُ فِي ظُلَلٍ مِنَ الْغَمامِ وَ الْمَلائِكَةُ وَ قُضِيَ الْأَمْرُ وَ إِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ ﴿۲۱۰﴾
[آنان که دچار لغزش شده‌اند] آیا جز این انتظار می‌برند که [رستاخیز ناگهان به سراغشان آید و فرمان مجازات] خدا به همراه فرشتگان، در سایبانهایی(1) از ابر بر آنان فرا رسد و کار پایان گیرد؟ [آگاه باشید که] همه کارها به خدا بازگردانده می‌شود(2)32
بقره (2)
210
ظلل: جمع ظلَّه: سایبان.
این آیه از آیات دشوار قرآن است؛ برای روشن‌تر شدن این آیه که به اختصار آمده است، به آیه 158 انعام(6) توجّه فرمایید.