إِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِما وَ مَنْ تَطَوَّعَ خَيْراً فَإِنَّ اللَّهَ شاكِرٌ عَلِيمٌ ﴿۱۵۸﴾
صفا و مروه از [جمله] سمبلهای(1) [دین] خداست(2)؛ هر که حج خانه [کعبه] و یا عمره به جای می‌آورد، ایرادی بر او نیست که میان آن دو کوه رفت و آمد کند(3)؛ [بتهایی که در زمان جاهلیت بر آنها نصب کرده بودند، قداست آن را از میان نبرده] و هر که نیکویی را با طیب خاطر انجام دهد، خدا حق گذار و آگاه است.24
بقره (2)
158
شعائر: جمع شَعیرَه: علامت و نشانه.
«صفا» و «مروه» نام دو کوه کوچک در مکه است به فاصله حدود 400 متر؛ با توسعه و عمران مسجدالحرام، فاصله میان این دو کوه به صورت یک سالن بزرگ سرپوشیده درآمده که در ضلع شرقی مسجد قرار گرفته است. «صفا» در لغت به معنی سنگ صاف و «مروه» به معنی سنگ سخت است. سعی بین صفا و مروه در رابطه با بزرگداشت خاطره هاجر همسر ابراهیم‌ع است که مضطربانه چند بار بین صفا و مروه شتافت تا برای فرزند تشنه‌اش چشمه آبی پیدا کند؛ در همین هنگام بود که چشمه زمزم از کنار فرزندش جوشیدن گرفت.
«یطّوّف» در اصل «یتطّوف» می‌باشد و فعل مضارع از باب تفعّل است.
إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ ما أَنْزَلْنا مِنَ الْبَيِّناتِ وَ الْهُدى مِنْ بَعْدِ ما بَيَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِي الْكِتابِ أُولئِكَ يَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَ يَلْعَنُهُمُ اللاَّعِنُونَ ﴿۱۵۹﴾
کسانی که نشانه‌های روشن و رهنمودهایی را که نازل کرده‌ایم و در کتاب برای مردم به روشنی بیان داشته‌ایم، پنهان می‌دارند، خدا و [سایر] نفرین‌‌کنندگان(1) نفرینشان خواهند کرد(2).24
بقره (2)
159
برای شناخت این دسته به بخش انتهایی آیه 161 بقره(2) ملائکة والناس اجمعین توجّه فرمایید.
این عدّه که مورد نفرین قرار می‌گیرند، همانانی هستند که در آیه 19 آل‌عمران(3) معرّفی شده‌اند و آگاهانه با انگیزه ظلم و سرکشی ایجاد اختلاف می‌کنند.
إِلاَّ الَّذِينَ تابُوا وَ أَصْلَحُوا وَ بَيَّنُوا فَأُولئِكَ أَتُوبُ عَلَيْهِمْ وَ أَنَا التَّوَّابُ الرَّحِيمُ ﴿۱۶۰﴾
مگر کسانی که توبه کردند و [رفتار خود را] اصلاح نمودند و [حقایق را] به روشنی بازگفتند؛ من نیز [به رحمت خود] به سوی آنان بازمی‌گردم، که بغایت بازپذیر و مهربانم.24
بقره (2)
160
إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ ماتُوا وَ هُمْ كُفَّارٌ أُولئِكَ عَلَيْهِمْ لَعْنَةُ اللَّهِ وَ الْمَلائِكَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِينَ ﴿۱۶۱﴾
نفرین خدا و فرشتگان و تمامی مردم بر انکارورزانی است که به حال انکار درگذشتند،24
بقره (2)
161
خالِدِينَ فِيها لا يُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذابُ وَ لا هُمْ يُنْظَرُونَ ﴿۱۶۲﴾
همواره در آن [نفرین] باقی‌اند؛ نه مجازاتشان سبک خواهد شد و نه مهلت [عذرخواهی] یابند.24
بقره (2)
162
وَ إِلهُكُمْ إِلهٌ واحِدٌ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الرَّحْمنُ الرَّحِيمُ ﴿۱۶۳﴾
معبود شما معبودی است یگانه؛ معبودی جز او نیست که رحمان و رحیم است(1).24
بقره (2)
163
در مورد مفهوم رحمان و رحیم، به زیرنویس آیه 2 فصّلت(41) مراجعه فرمایید.
إِنَّ فِي خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ وَ الْفُلْكِ الَّتِي تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِما يَنْفَعُ النَّاسَ وَ ما أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّماءِ مِنْ ماءٍ فَأَحْيا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَ بَثَّ فِيها مِنْ كُلِّ دَابَّةٍ وَ تَصْرِيفِ الرِّياحِ وَ السَّحابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ ﴿۱۶۴﴾
به راستی در آفرینش آسمانها و زمین و گردش پیاپی شب و روز(1) و کشتیهایی(2) که به سود مردم در دریا روانست و بارانی که خدا از آسمان فرستاد و زمین را پس از خزان و خشکی‌اش بدان حیات بخشید و از هر [گونه] موجود زنده‌ای که در آن پراکند و نیز در گردش بادها و ابرهای آماده به خدمت میان آسمان و زمین [که سراسر نظم و حکمت است]، نشانه‌هایی [از توان و تدبیر او] است برای عاقلان.25
بقره (2)
164
از نظر تشخیص معنی و مفهوم کلمه «اختلاف» در اینجا، با آیه 62 فرقان(25) مقایسه فرمایید.
واژه «فلک» مفرد و جمعش یکسان است.
وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْداداً يُحِبُّونَهُمْ كَحُبِّ اللَّهِ وَ الَّذِينَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ وَ لَوْ يَرَى الَّذِينَ ظَلَمُوا إِذْ يَرَوْنَ الْعَذابَ أَنَّ الْقُوَّةَ لِلَّهِ جَمِيعاً وَ أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعَذابِ ﴿۱۶۵﴾
بعضی از مردم [با انگیزه ترس و طمع] غیر خدا را همتای(1) خدا می‌گیرند و آنان را آن گونه که باید خدا را دوست داشت، دوست می‌دارند(2)، و[لی] شدیدترین دوستی اهل ایمان متوجّه خداست؛ و کاش آن ستمگران [که طاغوتها را برگزیدند(3)] به روشنی می‌دانستند آنگاه که مجازات را مشاهده کنند، تمامی قدرت یکسره دست خداست و خدا سخت‌کیفر است(4)؛25
بقره (2)
165
انداد: جمع نِدّ: همتا و همگون.
به آیه 64 آل‌عمران(3) و لا یتخذ بعضنا بعضا اربابا من دون اللّه و نیز آیه 31 توبه(9)توجّه فرمایید.
کلمه «ستمگر» در آیه اشاره به کسانی است که غیر خدا را چون خدا دوست دارند.
به آیه 44 یونس(10) توجّه فرمایید.
إِذْ تَبَرَّأَ الَّذِينَ اتُّبِعُوا مِنَ الَّذِينَ اتَّبَعُوا وَ رَأَوُا الْعَذابَ وَ تَقَطَّعَتْ بِهِمُ الْأَسْبابُ ﴿۱۶۶﴾
همان گاه که رهبران، مجازات خدا را مشاهده کنند و از پیروان خود ابراز بیگانگی کنند(1) و دستشان از هرگونه وسیله و ابزاری [برای نجات] کوتاه گردد.25
بقره (2)
166
به آیات 29 یونس(10) و 63 قصص(28) توجّه فرمایید.
وَ قالَ الَّذِينَ اتَّبَعُوا لَوْ أَنَّ لَنا كَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ كَما تَبَرَّؤُا مِنَّا كَذلِكَ يُرِيهِمُ اللَّهُ أَعْمالَهُمْ حَسَراتٍ عَلَيْهِمْ وَ ما هُمْ بِخارِجِينَ مِنَ النَّارِ ﴿۱۶۷﴾
و پیروان [آنان از روی پشیمانی و حسرت] خواهند گفت: کاش بازگشتی [به حیات دنیا] داشتیم، تا همان‌گونه که نسبت به ما ابراز بیگانگی کردند، از آنان کناره می‌گرفتیم؛ خدا همه تلاش آنان را [که برای خوش‌خدمتی کردند] این گونه به صورت حسرتهایی به آنان می‌نمایاند؛ در حالی که از آتش برون نخواهند شد(1).25
بقره (2)
167
مخاصمه اهل آتش را به بیان روشن‌تر در آیات 38 و 39 اعراف(7) ، 21 و 22 ابراهیم(14) ، 31-33 سبأ(34) و 47 و 48 غافر(40) ملاحظه فرمایید.