وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَنُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها أَبَداً لَهُمْ فِيها أَزْواجٌ مُطَهَّرَةٌ وَ نُدْخِلُهُمْ ظِلاًّ ظَلِيلاً ﴿۵۷﴾
امّا مؤمنانِ نیک‌رفتار را در باغهایی [از بهشت] وارد می‌کنیم که نهرها در دامن آن جاری است و جاودانه در آن بسر برند، در آنجا همسرانی پاک [و زیبا] دارند(1) و در سایه‌ای گسترده داخلشان کنیم.87
نساء (4)
57
اوصاف این همسران را در آیات 48 صافات(37) ، 22 و 23 واقعه(56) و 33 نبأ(78) ملاحظه فرمایید.
إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى أَهْلِها وَ إِذا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا يَعِظُكُمْ بِهِ إِنَّ اللَّهَ كانَ سَمِيعاً بَصِيراً ﴿۵۸﴾
خدا به شما فرمان می‌دهد که امانتها را به اهلش بسپارید(1)، و چون در میان مردم داوری کنید، عادلانه داوری کنید؛ خدا چه نیکو به شما اندرز می‌دهد؛ البته خدا شنوایی بیناست.87
نساء (4)
58
در آیه نگفته است به «صاحبانش» فرموده به «اهلش» یعنی کسانی که شایستگی دارند. احتمالاً منظور مسؤولیت‌‌های اجتماعی و متصدیان امور مردم است که باید به شایستگان سپرده شود نه به نزدیکان و آشنایان. قرآن اختیار را هم امانت گفته 72 احزاب(33).
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ فَإِنْ تَنازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَ الرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ ذلِكَ خَيْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْوِيلاً ﴿۵۹﴾
ای ایمان‌آوردگان، از خدا و رسول و متصدیان امور(1) که از خودتان هستند، اطاعت کنید و هر گاه در امری دچار اختلاف شدید، اگر به خدا و روز واپسین باور دارید، آن را به [کتاب] خدا و [روش] رسول ارجاع دهید(2)، که این بهتر و خوش‌فرجام‌تر است.87
نساء (4)
59
برای توجیه ترجمه «اولی‌الامر» به متصدیان امور، به آیه 83 نساء(همین سوره) و زیرنویس آن توجّه فرمایید.
یعنی صاحبان امر یا متصدیان امور، مرجع مطلق نیستند، و ممکن است در امری با آنان اختلاف ایجاد شود. شواهد تاریخی صدر اسلام نیز مؤید این معناست. تفسیر طبری ذیل این آیه آورده است که زمانی پیامبرص گروهی را برای مقابله با تجاوزی فرستاد؛ در بین راه، امیر سپاه خواست میزان فرمانبری سربازان را آزمایش کند؛ آتشی افروخت و دستور داد داخل آتش شوند! همه به استناد آیه فوق امتناع کردند و گفتند خدا فرمان داده خود را نکشید. پیامبر نیز وقتی از ماجرا آگاه شد، عدم اطاعت ایشان را تأیید کرد. در تاریخ آمده: «حسن صباح به یکی از پیروان خود به منظور آزمایش دستور داد خود را از بالای دیوار قلعه به زمین افکند، او هم بلافاصله اطاعت کرد» زیرا مرشد خود را به جای خدا نشانده بود. در نامه علی(ع) به مالک اشتر آمده است: منظور از بازگردان اختلاف به خدا و رسول، رجوع به محکمات قرآن و سنت پیامبر است. به آیه 10 شوری(42) هم توجّه فرمایید.
أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ يَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ آمَنُوا بِما أُنْزِلَ إِلَيْكَ وَ ما أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِكَ يُرِيدُونَ أَنْ يَتَحاكَمُوا إِلَى الطَّاغُوتِ وَ قَدْ أُمِرُوا أَنْ يَكْفُرُوا بِهِ وَ يُرِيدُ الشَّيْطانُ أَنْ يُضِلَّهُمْ ضَلالاً بَعِيداً ﴿۶۰﴾
آیا توجّه نکرده‌ای به کسانی که بر این تصوّرند که به آنچه بر تو و قبل از تو نازل شده است، باور دارند، و[لی] می‌خواهند حاکمیت طاغوت [و امرای خودکامه] را هم بپذیرند، در حالی که به انکار طاغوت فرمان یافته‌اند؛ شیطان می‌خواهد در گمراهی بی‌پایانی قرارشان دهد.88
نساء (4)
60
وَ إِذا قِيلَ لَهُمْ تَعالَوْا إِلى ما أَنْزَلَ اللَّهُ وَ إِلَى الرَّسُولِ رَأَيْتَ الْمُنافِقِينَ يَصُدُّونَ عَنْكَ صُدُوداً ﴿۶۱﴾
و چون به آنان گفته شود: به آنچه خدا نازل کرده است و به [تعلیمات] رسول توجّه کنید، دورویان را می‌بینی که سخت از تو روی برمی‌تابند.88
نساء (4)
61
فَكَيْفَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ بِما قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ ثُمَّ جاؤُكَ يَحْلِفُونَ بِاللَّهِ إِنْ أَرَدْنا إِلاَّ إِحْساناً وَ تَوْفِيقاً ﴿۶۲﴾
آنگاه که بر اثر رفتار گذشته خود دچار آسیبی می‌شوند، چگونه است که به سراغ تو می‌آیند، در حالی که به خدا سوگند یاد می‌کنند که جز خیرخواهی و سازگاری منظوری نداشتیم.88
نساء (4)
62
أُولئِكَ الَّذِينَ يَعْلَمُ اللَّهُ ما فِي قُلُوبِهِمْ فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَ عِظْهُمْ وَ قُلْ لَهُمْ فِي أَنْفُسِهِمْ قَوْلاً بَلِيغاً ﴿۶۳﴾
اینان کسانی هستند که خدا نیات درونیشان را می‌داند، از آنان درگذر و اندرزشان بده و به گونه‌ای دلنشین با بیانی رسا با آنان سخن بگو.88
نساء (4)
63
وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلاَّ لِيُطاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحِيماً ﴿۶۴﴾
هیچ رسولی را نفرستادیم مگر به این منظور که به فرمان خدا مورد اطاعت [مردم] قرار گیرد؛ و اگر [هواداران طاغوتها] هنگامی(1) که [با کارشکنی و دشمنی] به خویش ستم می‌کردند، نزد تو آمده، از خدا آمرزش می‌خواستند و رسول هم برایشان آمرزش می‌طلبید، خدای را بازپذیر و مهربان می‌یافتند(2).88
نساء (4)
64
دو واژه «إذ» و «إذا» هر دو به معنی «هنگامی که» است، با این تفاوت که «اذ» مربوط به گذشته، و «اذا» مربوط به آینده می‌باشد.
یک مصداق در مورد آن را در آیه 12 ممتحنه(60) ملاحظه فرمایید.
فَلا وَ رَبِّكَ لا يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيما شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَيْتَ وَ يُسَلِّمُوا تَسْلِيماً ﴿۶۵﴾
نه، به صاحب‌اختیارت سوگند، آنان ایمان [واقعی] نخواهند داشت، تا اینکه در اختلاف بین خود، تو را به داوری بپذیرند و از داوری تو در دل احساس ناراحتی نکنند و بی‌چون و چرا تسلیم آن باشند.88
نساء (4)
65
وَ لَوْ أَنَّا كَتَبْنا عَلَيْهِمْ أَنِ اقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ أَوِ اخْرُجُوا مِنْ دِيارِكُمْ ما فَعَلُوهُ إِلاَّ قَلِيلٌ مِنْهُمْ وَ لَوْ أَنَّهُمْ فَعَلُوا ما يُوعَظُونَ بِهِ لَكانَ خَيْراً لَهُمْ وَ أَشَدَّ تَثْبِيتاً ﴿۶۶﴾
اگر بر آنان مقرّر می‌داشتیم هوای نفس خود را بکشید(1)، یا از خانه‌های خود [برای دفاع] خارج شوید، جز عدّه کمی از آنان [اطاعت] نمی‌کردند؛ و اگر به آنچه اندرز داده شدند، عمل می‌کردند، قطعاً برایشان بهتر و اساسی‌تر بود؛89
نساء (4)
66
آیات 54 و 243 بقره(2) را ملاحظه نمایید.