وَ اللاَّتِي يَأْتِينَ الْفاحِشَةَ مِنْ نِسائِكُمْ فَاسْتَشْهِدُوا عَلَيْهِنَّ أَرْبَعَةً مِنْكُمْ فَإِنْ شَهِدُوا فَأَمْسِكُوهُنَّ فِي الْبُيُوتِ حَتَّى يَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ أَوْ يَجْعَلَ اللَّهُ لَهُنَّ سَبِيلاً ﴿۱۵﴾
از زنان شما هر که دست به بی‌شرمی زد، از چهار تن از نزدیکان خود، بر آنها گواهی بخواهید؛ اگر گواهی دادند، تا هنگامی که مرگ آنان را فرا گیرد در خانه‌ها نگاهشان دارید؛ یا خدا راهی [دیگر] برای آنها بگشاید(1).80
نساء (4)
15
طبق آنچه که محققان و مفسران در مورد ترتیب نزول آیات و سور گفته‌اند و نیز بر اساس جدول 15 کتاب سیر تحول قرآن اثر مهندس مهدی بازرگان، آیات سوره نور قبل از این آیات نازل شده است، بنابراین نمی‌تواند ناقض یا مکمل این آیات باشد؛ و این مورد مربوط به موقعی است که شوهر علاقه‌مند به ادامه زندگی با همسر خود باشد و از متارکه و مجازات تازیانه به دلیل حفظ حرمت خانواده پرهیز داشته باشد.
وَ الَّذانِ يَأْتِيانِها مِنْكُمْ فَآذُوهُما فَإِنْ تابا وَ أَصْلَحا فَأَعْرِضُوا عَنْهُما إِنَّ اللَّهَ كانَ تَوَّاباً رَحِيماً ﴿۱۶﴾
و آن مرد و زن(1) از میان شما که مرتکب بی‌شرمی شده‌اند، تأدیبشان کنید(2) و اگر توبه کردند و به شایستگی آمدند، از [سرزنش] آنها دست بردارید، که خدا بازپذیری است مهربان.80
نساء (4)
16
بنا به قاعده تغلیب، در اینجا موصول مذکر اللذان به کار رفته است. این آیه مربوط به مواردی است که مرد فاسق هم مشخص و شناخته شده باشد و آیه قبل مربوط به مواردی است که طرف مرد ناشناخته و غیرقابل‌دسترس باشد.
طبق آیه 2 سوره نور(24).
إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَى اللَّهِ لِلَّذِينَ يَعْمَلُونَ السُّوءَ بِجَهالَةٍ ثُمَّ يَتُوبُونَ مِنْ قَرِيبٍ فَأُولئِكَ يَتُوبُ اللَّهُ عَلَيْهِمْ وَ كانَ اللَّهُ عَلِيماً حَكِيماً ﴿۱۷﴾
پذیرش قطعی توبه از جانب خدا، تنها برای کسانی است که به نادانی مرتکب عمل زشتی شوند و به زودی توبه کنند؛ خدا [به رحمت خود] بر آنها بازمی‌گردد، و خدا دانایی است فرزانه.80
نساء (4)
17
وَ لَيْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذِينَ يَعْمَلُونَ السَّيِّئاتِ حَتَّى إِذا حَضَرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قالَ إِنِّي تُبْتُ الْآنَ وَ لاَ الَّذِينَ يَمُوتُونَ وَ هُمْ كُفَّارٌ أُولئِكَ أَعْتَدْنا لَهُمْ عَذاباً أَلِيماً ﴿۱۸﴾
و توبه کسانی که [تا پایان عمر] مرتکب زشتیها می‌شوند و به هنگام مرگ، هر یک از آنان گوید: حالا توبه کردم، پذیرفته نیست؛ و نه کسانی که به حال انکار از دنیا می‌روند(1)؛ مجازاتی دردناک برای آنان آماده کرده‌ایم(2).80
نساء (4)
18
تتمه مطالب این آیه را در آیه 91 آل‌عمران(3) ملاحظه فرمایید.
مفهوم این آیه به بیان دیگر در آیات 51 و 52 یونس(10) و 84 و 85 غافر(40) و مصداق آن در آیات 90 و 91 یونس(10) آمده است؛ ضمناً به آیه 110 نساء(همین سوره) توجّه فرمایید.
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا يَحِلُّ لَكُمْ أَنْ تَرِثُوا النِّساءَ كَرْهاً وَ لا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُوا بِبَعْضِ ما آتَيْتُمُوهُنَّ إِلاَّ أَنْ يَأْتِينَ بِفاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ وَ عاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِنْ كَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ يَجْعَلَ اللَّهُ فِيهِ خَيْراً كَثِيراً ﴿۱۹﴾
ای ایمان‌آوردگان، برای شما روا نیست که زنان را با وجود اکراهشان به میراث برید(1)؛ و آنان را تحت فشار قرار ندهید تا قسمتی از مهریه‌ای را که به آنان پرداخته‌اید، بازستانید، مگر آنگاه که آشکارا دست به بی‌شرمی بزنند؛ و با آنان به شایستگی معاشرت کنید؛ و اگر همسران خود را پسند نمی‌کنید، [در اندیشه جدایی نباشید] چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید و خدا خیر فراوان در آن نهاده است.80
نساء (4)
19
در میان اعراب دوران جاهلیت رسم بود که وقتی پدری فوت می‌کرد فرزند ذکور بزرگتر او همسران پدر را به جز مادر به ارث می‌برد؛ این رسم ناشایست با نزول این آیه ملغی گردید.
وَ إِنْ أَرَدْتُمُ اسْتِبْدالَ زَوْجٍ مَكانَ زَوْجٍ وَ آتَيْتُمْ إِحْداهُنَّ قِنْطاراً فَلا تَأْخُذُوا مِنْهُ شَيْئاً أَ تَأْخُذُونَهُ بُهْتاناً وَ إِثْماً مُبِيناً ﴿۲۰﴾
اگر خواستید همسر دیگری به جای همسر خود انتخاب کنید و مال فراوانی به یکی از آنان بخشیده‌اید، چیزی از آن را بازنستانید؛ چرا برای بازپس گرفتن آن، دست به بهتان و گناهی آشکار می‌زنید؟81
نساء (4)
20
وَ كَيْفَ تَأْخُذُونَهُ وَ قَدْ أَفْضى بَعْضُكُمْ إِلى بَعْضٍ وَ أَخَذْنَ مِنْكُمْ مِيثاقاً غَلِيظاً ﴿۲۱﴾
چگونه مهریه را با وجود پیمان محکمی که از شما گرفته‌اند، بازپس می‌گیرید؛ در حالی که هر دو از یکدیگر بهره‌مند شده‌اید؟81
نساء (4)
21
وَ لا تَنْكِحُوا ما نَكَحَ آباؤُكُمْ مِنَ النِّساءِ إِلاَّ ما قَدْ سَلَفَ إِنَّهُ كانَ فاحِشَةً وَ مَقْتاً وَ ساءَ سَبِيلاً ﴿۲۲﴾
با همسران پدر ازدواج نکنید، مگر آنچه قبل از این [دستور] رخ داده [و مورد عفو قرار گرفته] است؛ که کاری است بی‌شرمانه و تنفرانگیز؛ و شیوه‌ای است ناپسند.81
نساء (4)
22
حُرِّمَتْ عَلَيْكُمْ أُمَّهاتُكُمْ وَ بَناتُكُمْ وَ أَخَواتُكُمْ وَ عَمَّاتُكُمْ وَ خالاتُكُمْ وَ بَناتُ الْأَخِ وَ بَناتُ الْأُخْتِ وَ أُمَّهاتُكُمُ اللاَّتِي أَرْضَعْنَكُمْ وَ أَخَواتُكُمْ مِنَ الرَّضاعَةِ وَ أُمَّهاتُ نِسائِكُمْ وَ رَبائِبُكُمُ اللاَّتِي فِي حُجُورِكُمْ مِنْ نِسائِكُمُ اللاَّتِي دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَإِنْ لَمْ تَكُونُوا دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَلا جُناحَ عَلَيْكُمْ وَ حَلائِلُ أَبْنائِكُمُ الَّذِينَ مِنْ أَصْلابِكُمْ وَ أَنْ تَجْمَعُوا بَيْنَ الْأُخْتَيْنِ إِلاَّ ما قَدْ سَلَفَ إِنَّ اللَّهَ كانَ غَفُوراً رَحِيماً ﴿۲۳﴾
[ازدواج با] مادران و دختران و خواهران و عمه‌ها و خاله‌ها و دختران برادر و دختران خواهر و زنانی که شما را شیر داده‌اند و خواهران شیری و مادران همسر بر شما حرام شده است؛ و [نیز] دختران همسرتان(1) که در کنار شما پرورش یافته‌اند و از همسرانی باشند که با آنها آمیزش داشته‌اید، در غیر این صورت ایرادی بر شما نیست؛ و نیز همسران(2) پسران تنی شما و ازدواج [همزمان] با دو خواهر، مگر آنچه قبل از این [دستور] رخ داده باشد، که خدا آمرزگاری است مهربان.81
نساء (4)
23
«ربائب» جمع «ربیبه» به معنی تربیت‌یافته، منظور دختران همسر است که از شوهر دیگر داشته‌اند.
«حلائل» جمع «حَلیلَه» به معنی همسر.
وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ النِّساءِ إِلاَّ ما مَلَكَتْ أَيْمانُكُمْ كِتابَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ أُحِلَّ لَكُمْ ما وَراءَ ذلِكُمْ أَنْ تَبْتَغُوا بِأَمْوالِكُمْ مُحْصِنِينَ غَيْرَ مُسافِحِينَ فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِيضَةً وَ لا جُناحَ عَلَيْكُمْ فِيما تَراضَيْتُمْ بِهِ مِنْ بَعْدِ الْفَرِيضَةِ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلِيماً حَكِيماً ﴿۲۴﴾
[نکاح] زنان شوهردار [نیز بر شما حرام شده]، مگر زنان اسیری که در اختیار شما قرار گرفته‌اند؛ [این حکم را] خدا بر شما مقرّر داشته است؛ [سایر زنان] غیر از اینها بر شما حلال است که با [تقبّل هزینه از] اموال خود به پاکدامنی خواستار ازدواج باشید، نه به بی‌عفتی؛ و چون به نکاح از آنان بهره‌مند شدید، مهرشان را به عنوان فریضه‌ای بپردازید؛ و پس از تعیین مهر مقرّر، هر توافقی که در مورد آن کردید، گناهی بر شما نیست(1)، که خدا دانایی فرزانه است.82
نساء (4)
24
بخش تکمیلی دستور فوق در آیه 237 بقره(2) آمده است که می‌فرماید: اگر قبل از آمیزش، مشکل جدایی پیش آمد، فقط نیمی از مهر مقرّر را بپردازید مگر اینکه خودشان ببخشند. ضمناً در سه آیه قرآن در مورد ازدواج با پاکدامنی و پرداخت مهریه در آغاز زندگی مشترک تأکید شده. یکی در مورد افراد عادی است که همین آیه 24 نساء است؛ یکی هم در مورد ازدواج با زنان اسیر است که در حال حاضر موضوع آن منتفی شده و در آیه 25 نساء (آیه بعدی) آمده است؛ یکی هم در مورد ازدواج با دختران اهل‌کتاب در آیه 5 مائده(5) می‌باشد. در هر سه مورد روی داشتن روابط با پاکدامنی و پرداخت مهر در آغاز زندگی مشترک تأکید شده است، و بدین قرار بدیهی است که بالضّروره میزان مهریه باید در حدّ توان باشد تا پرداخت آن دشواری ایجاد نکند. موضوع ضرورت پرداخت مهریه در آغاز ازدواج در آیات 10 ممتحنه(60) و 50 احزاب(33) نیز مطرح شده، ولی در هیچ یک از آیات مربوط به طلاق پرداخت آن طرح نشده است زیرا از نظر قرآن مهر قبلاً پرداخت شده و هنگام متارکه قابل طرح نیست. در آیه 241 بقره(2) هم فقط از دادن هدیه‌ای مناسب به هنگام متارکه صحبت شده است، همچنین است در آیه 28 احزاب(33).