إِنَّما جَزاءُ الَّذِينَ يُحارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ يَسْعَوْنَ فِي الْأَرْضِ فَساداً أَنْ يُقَتَّلُوا أَوْ يُصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَيْدِيهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ مِنْ خِلافٍ أَوْ يُنْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ ذلِكَ لَهُمْ خِزْيٌ فِي الدُّنْيا وَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذابٌ عَظِيمٌ ﴿۳۳﴾
کیفر کسانی که با خدا و رسولش می‌جنگند و [با سلب امنیت] در سرزمین [خود] به تبهکاری می‌کوشند، آن است که [بسته به میزان جرم] کشته شده یا به دار آویخته شوند یا یک دست و یک پای آنان را در جهت مخالف ببرند و یا از آن سرزمین تبعید گردند(1)؛ این رسوایی آنان در دنیاست و در آخرت نیز مجازاتی(2) بزرگ خواهند داشت؛113
مائده (5)
33
شیخ المفسرین طبرسی در مجمع‌البیان ذیل این آیه گفته است: «آیه در مورد قطّاع الطّریق نازل شده است». عموم مفسّران و فقها عقیده دارند که محارب کسی است که با سرقت مسلّحانه، امنیت عمومی را به مخاطره انداخته باشد. کتاب حق الناس نوشته محسن کدیور در این مورد تحقیق جامعی کرده و توضیحات مشروح داده است.
سیوطی نویسنده «الاتقان» توضیح داده است که «عذاب» در قرآن غالبا به معنی مجازات است؛ آیات 18 و 118 مائده(5) و بسیاری آیات دیگر، مؤید نظر اوست.
إِلاَّ الَّذِينَ تابُوا مِنْ قَبْلِ أَنْ تَقْدِرُوا عَلَيْهِمْ فَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۳۴﴾
مگر کسانی که قبل از آنکه دستگیرشان کنید، توبه کنند؛ و بدانید که خدا آمرزگاری است مهربان.113
مائده (5)
34
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ وَ جاهِدُوا فِي سَبِيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ ﴿۳۵﴾
ای ایمان‌آوردگان، در برابر خدا پروا کنید و به سوی او وسیله [تقرّب(1)] جویید و در راهش تلاش کنید، بسا که رستگار شوید.113
مائده (5)
35
«وسیله» هرگونه عمل خیری است که موجب تقرب به خدا گردد. آیات 56 و 57 اسراء(17) توضیح می‌دهد که منظور از «وسیله»، اشخاص نیست بلکه عبادت خدا و اعمال صالح است. ضمناً حضرت امیر(ع) در خطبه 109 نهج‌البلاغه فرموده‌اند: اِنَّ اَفضَلَ ما یتَوَسَّلُ بِهِ المُتَوَسِّلونَ اَلایمانُ باللّه و بِرَسولِهِ و الجِهادُ فی سَبیلِه. پیامبر اکرم(ص) نیز به موجب روایات کرارا فرموده‌اند: اِلهی وسیلَتی اِلَیک ایمانی بک.
إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ أَنَّ لَهُمْ ما فِي الْأَرْضِ جَمِيعاً وَ مِثْلَهُ مَعَهُ لِيَفْتَدُوا بِهِ مِنْ عَذابِ يَوْمِ الْقِيامَةِ ما تُقُبِّلَ مِنْهُمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ ﴿۳۶﴾
اگر دو برابر آنچه در زمین است در اختیار انکارورزان باشد تا بدان وسیله خود را از مجازاتِ روزِ رستاخیز بازخرید کنند، از آنان پذیرفته نخواهد شد و مجازاتی دردناک [در انتظار] دارند(1)113
مائده (5)
36
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیات 91 آل‌عمران(3) ، 18 رعد(13) ، 47 زمر(39) ، 15 حدید(57) و 11-14 معارج(70) آمده است.
يُرِيدُونَ أَنْ يَخْرُجُوا مِنَ النَّارِ وَ ما هُمْ بِخارِجِينَ مِنْها وَ لَهُمْ عَذابٌ مُقِيمٌ ﴿۳۷﴾
همواره می‌خواهند از آتش خارج شوند، و[لی] از آن خارج شدنی نیستند و مجازاتی پاینده دارند(1).114
مائده (5)
37
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیات 22 حج(22) و 107 و 108 مؤمنون(23) آمده است.
وَ السَّارِقُ وَ السَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَيْدِيَهُما جَزاءً بِما كَسَبا نَكالاً مِنَ اللَّهِ وَ اللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ ﴿۳۸﴾
دست مرد یا زن سارق را به سزای عملشان ببرید(1)، به عنوان عقوبتی از جانب خدا؛ و خدا فرا دست و فرزانه است.114
مائده (5)
38
برای روشن شدن معنی دقیق «فاقطعوا ایدیهما» و درک کم و کیف بریدن، با آیه 31 یوسف(12) مقایسه فرمایید. فلما رأینه اکبر نه و قطعن ایدیهن
فَمَنْ تابَ مِنْ بَعْدِ ظُلْمِهِ وَ أَصْلَحَ فَإِنَّ اللَّهَ يَتُوبُ عَلَيْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۳۹﴾
و هر که پس از کردار نابجا [و ارتکاب سرقت] توبه نموده و به اصلاح [خود] پردازد، خدا [به رحمت خویش] بر او بازمی‌گردد، که خدا آمرزگاری است مهربان(1).114
مائده (5)
39
بر پایه این آیه، اگر سارق، مال سرقت شده را پس داد و از عمل خود اظهار ندامت کرد، مجازات او ساقط می‌شود و با توجّه به آیه بعدی، می‌گوید این فرمانروای هستی است که سارقِ نادم را بخشیده است.
أَ لَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ لَهُ مُلْكُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ يُعَذِّبُ مَنْ يَشاءُ وَ يَغْفِرُ لِمَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴿۴۰﴾
مگر نمی‌دانی که خداست که فرمانروایی آسمانها و زمین خاصّ اوست؟ هر که را بخواهد [و سزاوار ببیند] مجازات خواهد کرد(1) و هر که را بخواهد [و شایسته بداند] می‌بخشد(2)؛ و خدابر هر کاری تواناست.114
مائده (5)
40
خواست خدا در چنین مواردی قانونمند و بسته به روش خود انسانهاست؛ برای روشن شدن این مسأله، به بعضی از آیات زیر توجه فرمایید: 165 اعراف(7) ، 26 ، 45 و 85 نحل(16) ، 19 و 23 نور(24) ، 213 شعراء(26) ، 42 سبأ(34) ، 10 فاطر(35) ، 47 زمر(39) و 10 بروج(85).
قانونمندی خواست خدا را در این مورد، در زیرنویس سوّم آیه 284 بقره(2) ملاحظه فرمایید.
يا أَيُّهَا الرَّسُولُ لا يَحْزُنْكَ الَّذِينَ يُسارِعُونَ فِي الْكُفْرِ مِنَ الَّذِينَ قالُوا آمَنَّا بِأَفْواهِهِمْ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قُلُوبُهُمْ وَ مِنَ الَّذِينَ هادُوا سَمَّاعُونَ لِلْكَذِبِ سَمَّاعُونَ لِقَوْمٍ آخَرِينَ لَمْ يَأْتُوكَ يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ مِنْ بَعْدِ مَواضِعِهِ يَقُولُونَ إِنْ أُوتِيتُمْ هذا فَخُذُوهُ وَ إِنْ لَمْ تُؤْتَوْهُ فَاحْذَرُوا وَ مَنْ يُرِدِ اللَّهُ فِتْنَتَهُ فَلَنْ تَمْلِكَ لَهُ مِنَ اللَّهِ شَيْئاً أُولئِكَ الَّذِينَ لَمْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ لَهُمْ فِي الدُّنْيا خِزْيٌ وَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذابٌ عَظِيمٌ ﴿۴۱﴾
ای رسول، کسانی که به راه کفر و انکار می‌شتابند و به لفظ ابراز ایمان می‌کنند و[لی] دلهاشان ناباور است، ترا اندوهگین نکنند؛ و [نیز] یهودیانی که به گفتار دروغ، فراوان توجّه می‌کنند و جاسوس گروهی دیگرند که نزد تو نیامده‌اند؛ کلمات [کتاب] را از مفهوم اصلی‌اش تحریف می‌کنند(1)؛ [به یکدیگر] می‌گویند: اگر این [حکمِ تحریف‌شده] به شما عرضه شد، بپذیرید وگرنه کناره بگیرید. هر که را خدا [به علت تباهی رفتارش] به آزمایش و بلا افکند، در برابر خدا هرگز کمترین اثری برای او نخواهی داشت؛ آنان کسانی هستند که خدا نخواسته است دلهاشان را پاک کند؛ در دنیا رسوایی و در آخرت مجازاتی بزرگ خواهند داشت.114
مائده (5)
41
به آیه 75 بقره(2) توجه فرمایید.
سَمَّاعُونَ لِلْكَذِبِ أَكَّالُونَ لِلسُّحْتِ فَإِنْ جاؤُكَ فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ أَوْ أَعْرِضْ عَنْهُمْ وَ إِنْ تُعْرِضْ عَنْهُمْ فَلَنْ يَضُرُّوكَ شَيْئاً وَ إِنْ حَكَمْتَ فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِالْقِسْطِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ ﴿۴۲﴾
به گفتار دروغ، فراوان توجّه می‌کنند و مال حرام را می‌بلعند؛ اگر نزد تو آیند، میانشان داوری کن یا از آنان روی بگردان؛ و اگر از آنان رویگردان شدی، هرگز کمترین زیانی به تو نخواهند رساند؛ و[لی] اگر داوری کردی، به عدالت میانشان داوری کن، که خدا عادلان را دوست دارد.115
مائده (5)
42