فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفاً فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْها لا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ ﴿۳۰﴾
حق گرایانه متوجّه دین باش؛ سرشت خدا را [ملتزم باش] که مردم را بر آن اساس آفرید(1)؛ آفرینش الهی دستخوش دگرگونی نخواهد شد؛ این است دین بپادارنده، ولی بیشتر مردم نمی‌دانند؛407
روم (30)
30
برای درک مفهوم این آیه به آیات 2 و 3 اعلی(87) و 7-10 شمس(91) و 20 عبس(80) توجّه فرمایید.
مُنِيبِينَ إِلَيْهِ وَ اتَّقُوهُ وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ لا تَكُونُوا مِنَ الْمُشْرِكِينَ ﴿۳۱﴾
در حالی که به سوی او روی آورده باشید [عبادت کنید] و در برابر او پروا کنید و نماز برپا دارید و در جرگه شرک‌‌‌ورزان مباشید،407
روم (30)
31
مِنَ الَّذِينَ فَرَّقُوا دِينَهُمْ وَ كانُوا شِيَعاً كُلُّ حِزْبٍ بِما لَدَيْهِمْ فَرِحُونَ ﴿۳۲﴾
همان کسانی که دین خویش را فرقه فرقه کردند و به گروههایی(1) تقسیم شدند؛ [و] هر گروهی به آنچه خود دارد دلخوش است.407
روم (30)
32
شِیع: جمع شیعه: گروه.
وَ إِذا مَسَّ النَّاسَ ضُرٌّ دَعَوْا رَبَّهُمْ مُنِيبِينَ إِلَيْهِ ثُمَّ إِذا أَذاقَهُمْ مِنْهُ رَحْمَةً إِذا فَرِيقٌ مِنْهُمْ بِرَبِّهِمْ يُشْرِكُونَ ﴿۳۳﴾
هر گاه انسانها دچار گزندی شوند، صاحب‌اختیارشان را [به نیایش] می‌خوانند، در حالی که به سوی او باز می‌آیند؛ امّا همین که رحمتی از جانب خویش به آنان بچشاند، در این حال گروهی از آنان [با فراموش کردن خدا و توجّه به غیر خدا] به صاحب‌اختیار خویش شرک می‌ورزند(1)،408
روم (30)
33
اینکه انسان در هنگام سختی و مصیبت به خدا پناه می‌برد، امّا با رفع بلا، علت آن را به تدبیر خود یا دیگران نسبت می‌دهد، بسیار مورد تذکر قرآن واقع شده است، از جمله در آیات 40-41 و 63 -64 انعام(6) ، 9-11 هود(11) ، 53 -54 نحل(16) ، 65 عنکبوت(29) و 8 زمر(39).
لِيَكْفُرُوا بِما آتَيْناهُمْ فَتَمَتَّعُوا فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ ﴿۳۴﴾
سرانجام نعمتی را که به آنان داده‌ایم، ناسپاسی کنند؛ [چند صباحی] کامروا باشید؛ به زودی خواهید دانست(1).408
روم (30)
34
با آیه 30 ابراهیم(14) مقایسه فرمایید: وَ جَعَلُوا للّه أندادا لِیضِلُّوا عَن سَبیلِهِ قُل تَمَتَّعُوا فَإِنَّ مَصِیرَکم اِلَی النَّار. ضمناً حرف لام بر سر «لیکفروا»، لام عاقبت است، نه لام تعلیل؛ مورد مشابه در آیات 55 نحل(16) و 66 عنکبوت(29) آمده است.
أَمْ أَنْزَلْنا عَلَيْهِمْ سُلْطاناً فَهُوَ يَتَكَلَّمُ بِما كانُوا بِهِ يُشْرِكُونَ ﴿۳۵﴾
مگر دلیلی در اختیارشان گذاشته‌ایم که برای [توجیه] شرکشان گویا باشد؟408
روم (30)
35
وَ إِذا أَذَقْنَا النَّاسَ رَحْمَةً فَرِحُوا بِها وَ إِنْ تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ بِما قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ إِذا هُمْ يَقْنَطُونَ ﴿۳۶﴾
و چون رحمتی به مردم بچشانیم، بدان سرمست شوند؛ و اگر به سزای رفتار گذشته خود دچار مصیبتی شوند، [به جای توبه،] به ناگاه [از رحمت خدا] نومید می‌شوند(1).408
روم (30)
36
مفهوم این آیه به بیان دیگر در آیات 12 یونس(10) ، 10 هود(11) و 83 اسراء(17) آمده است.
أَ وَ لَمْ يَرَوْا أَنَّ اللَّهَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشاءُ وَ يَقْدِرُ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ ﴿۳۷﴾
مگر ندیده‌اند که خدا روزی را برای هر که بخواهد، فراخی بخشد یا محدود گرداند؟ در این [پدیده] برای باورداران نشانه‌هایی است [از توان و تدبیر خدا].408
روم (30)
37
فَآتِ ذَا الْقُرْبى حَقَّهُ وَ الْمِسْكِينَ وَ ابْنَ السَّبِيلِ ذلِكَ خَيْرٌ لِلَّذِينَ يُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ﴿۳۸﴾
از این روی حقوق خویشاوند و بینوا و درراه مانده را بپرداز(1)، که این [کار] برای کسانی که خشنودی خدا را می‌خواهند، بهتر است و ایشان رستگارند(2).408
روم (30)
38
با توجّه به تبصره‌ای که در آیه 26 اسراء(17) آمده است.
به آیات 18-21 لیل(92) توجّه فرمایید.
وَ ما آتَيْتُمْ مِنْ رِباً لِيَرْبُوَا فِي أَمْوالِ النَّاسِ فَلا يَرْبُوا عِنْدَ اللَّهِ وَ ما آتَيْتُمْ مِنْ زَكاةٍ تُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ ﴿۳۹﴾
آنچه اضافی [به رسم هدیه] می‌پردازید تا بر اموال مردم بیفزاید، نزد خدا [بر پاداش شما] نمی‌افزاید؛ و[لی] هر چه در طلب خشنودی خدا انفاق کنید، [در صف افرادی قرار می‌گیرید که پاداش خود را] چندبرابر خواهند کرد(1).408
روم (30)
39
به آیات 261 و 265 بقره(2) توجّه فرمایید.