إِنَّمَا السَّبِيلُ عَلَى الَّذِينَ يَسْتَأْذِنُونَكَ وَ هُمْ أَغْنِياءُ رَضُوا بِأَنْ يَكُونُوا مَعَ الْخَوالِفِ وَ طَبَعَ اللَّهُ عَلى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لا يَعْلَمُونَ ﴿۹۳﴾
راه [سرزنش و اعتراض] تنها بر ضدّ کسانی [گشوده] است که در عین بینیازی [و داشتن امکانات]، از تو اجازه [معافیت] میخواهند [و] به آن تن دادهاند که همراه زمین گیرها باشند؛ خدا بر دلهاشان مهر [غفلت] نهاده است، از این رو آگاهی ندارند(1)201
توبه (9)
93
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیه 87 توبه(همین سوره) آمده است.
يَعْتَذِرُونَ إِلَيْكُمْ إِذا رَجَعْتُمْ إِلَيْهِمْ قُلْ لا تَعْتَذِرُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَكُمْ قَدْ نَبَّأَنَا اللَّهُ مِنْ أَخْبارِكُمْ وَ سَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلى عالِمِ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿۹۴﴾
وقتی نزد آنان بازگردید، در برابر شما عذرتراشی میکنند؛ بگو: عذر نیاورید که باور نمیکنیم؛ خدا ما را از وضع شما آگاه کرده است(1)؛ خدا و رسولش عملکرد شما را خواهند دید؛ آنگاه به پیشگاه خدای دانای نهان و آشکار بازگردانده میشوید و شما را به آنچه میکردید، آگاه میسازد(2).202
توبه (9)
94
نمونه دیگرِ اطلاع غیبی موردی و استثنایی رسول اکرم از حوادث محیط، در آیه 3 تحریم(66) آمده است. آیات 101 و 105 توبه(همین سوره) جنبههای نفی و اثباتی علم پیامبر را از حوادث محیط نشان میدهد.
به آیه 22 ق(50) توجّه فرمایید.
سَيَحْلِفُونَ بِاللَّهِ لَكُمْ إِذَا انْقَلَبْتُمْ إِلَيْهِمْ لِتُعْرِضُوا عَنْهُمْ فَأَعْرِضُوا عَنْهُمْ إِنَّهُمْ رِجْسٌ وَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ جَزاءً بِما كانُوا يَكْسِبُونَ ﴿۹۵﴾
وقتی نزد آنان بازمیگردید، شما را به خدا سوگند میدهند که از آنان چشم بپوشید؛ از آنان روی گردانید، که پلیدند و به سزای دستاوردشان جایگاهشان دوزخ است.202
توبه (9)
95
يَحْلِفُونَ لَكُمْ لِتَرْضَوْا عَنْهُمْ فَإِنْ تَرْضَوْا عَنْهُمْ فَإِنَّ اللَّهَ لا يَرْضى عَنِ الْقَوْمِ الْفاسِقِينَ ﴿۹۶﴾
برای شما سوگند یاد میکنند تا از آنان خشنود شوید؛ اگر [بفرض] شما [هم] از آنها خشنود شوید، خدا هرگز از منحرفان خشنود نخواهد بود(1).202
توبه (9)
96
به آیه 62 توبه(همین سوره) که روشنتر بیان کرده توجّه فرمایید.
الْأَعْرابُ أَشَدُّ كُفْراً وَ نِفاقاً وَ أَجْدَرُ أَلاَّ يَعْلَمُوا حُدُودَ ما أَنْزَلَ اللَّهُ عَلى رَسُولِهِ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ﴿۹۷﴾
بادیهنشینها(1) [غالبا(2)] از نظر کفر و نفاق سختترند و محتملتر به اینکه احکامی که خدا بر رسولش نازل کرده است ندانند؛ و خدا دانایی است فرزانه.202
توبه (9)
97
«اعراب» اسم جمع است و مفرد آن «اعرابی» است به معنی بادیه نشین و عرب هم اسم جمع است و مفرد آن «عربی» است به معنی شهرنشین.
برای توجیه افزوده، به دو آیه بعد توجّه فرمایید.
وَ مِنَ الْأَعْرابِ مَنْ يَتَّخِذُ ما يُنْفِقُ مَغْرَماً وَ يَتَرَبَّصُ بِكُمُ الدَّوائِرَ عَلَيْهِمْ دائِرَةُ السَّوْءِ وَ اللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ ﴿۹۸﴾
بعضی از بادیهنشینها آنچه [به خاطر جنگ] هزینه میکنند، غرامتی تلقّی میکنند و چشم به راه حوادث(1) برای شما هستند؛ حوادث ناگوار بر آنان باد؛ و خدا شنوایی داناست.202
توبه (9)
98
دوائر: جمع دائره: بلایا و مصائب.
وَ مِنَ الْأَعْرابِ مَنْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ يَتَّخِذُ ما يُنْفِقُ قُرُباتٍ عِنْدَ اللَّهِ وَ صَلَواتِ الرَّسُولِ أَلا إِنَّها قُرْبَةٌ لَهُمْ سَيُدْخِلُهُمُ اللَّهُ فِي رَحْمَتِهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۹۹﴾
از بادیهنشینها کسانی هم هستند که به خدا و روز واپسین باور دارند و آنچه [در این راه] هزینه کنند، مایه تقرّب(1) به خدا و توجهات(2) رسول میدانند؛ آگاه باشید که همین [انفاقها] موجب تقربشان خواهد بود؛ به زودی خدا آنان را غرق رحمت خویش خواهد کرد، که خدا آمرزگاری است مهربان.202
توبه (9)
99
قربات: جمع قُربه: تقرب یا چیزی که موجب تقرّب میگردد.
صلوات: جمع صلاة: دعاها.
وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهاجِرِينَ وَ الْأَنْصارِ وَ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسانٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ وَ أَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي تَحْتَهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها أَبَداً ذلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ ﴿۱۰۰﴾
خدا از مهاجرین و انصارِ پیشقدم پیشین، و پیروانشان در نیکویی، راضی است و آنان [نیز] از او راضیند و برای آنان باغهایی از [بهشت] آماده کرده که نهرها در دامن آن جاری است و جاودانه در آن به سر برند؛ این است کامیابی بزرگ.203
توبه (9)
100
وَ مِمَّنْ حَوْلَكُمْ مِنَ الْأَعْرابِ مُنافِقُونَ وَ مِنْ أَهْلِ الْمَدِينَةِ مَرَدُوا عَلَى النِّفاقِ لا تَعْلَمُهُمْ نَحْنُ نَعْلَمُهُمْ سَنُعَذِّبُهُمْ مَرَّتَيْنِ ثُمَّ يُرَدُّونَ إِلى عَذابٍ عَظِيمٍ ﴿۱۰۱﴾
گروهی از بادیهنشینهای پیرامون [شهر] شما و نیز گروهی از اهالی مدینه سخت پایبند نفاقند؛ تو آنان را نمیشناسی، ولی ما میشناسیمشان(1)؛ دو بار آنان را در [دنیا] مجازات خواهیم کرد(2)، آنگاه به مجازاتی بزرگ [در قیامت] بازگردانده خواهند شد.203
توبه (9)
101
این عدم شناخت از طریق غیب، در آیه 60 انفال(8) هم آمده است.
رسوایی میان مردم و مجازات در لحظههای دشوار مرگ، در آیات 50 انفال(8) و 27 محمّد(47) به این مجازات اشاره شده است.
وَ آخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلاً صالِحاً وَ آخَرَ سَيِّئاً عَسَى اللَّهُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۱۰۲﴾
و افراد دیگری هستند که به گناه [دورویی] خویش اعتراف کردند و رفتار شایسته و ناشایسته را به هم آمیختند؛ چه بسا که خدا [به رحمت خویش] بر آنان بازگردد، که خدا آمرزگاری است مهربان.203
توبه (9)
102