ما كانَ لِلْمُشْرِكِينَ أَنْ يَعْمُرُوا مَساجِدَ اللَّهِ شاهِدِينَ عَلى أَنْفُسِهِمْ بِالْكُفْرِ أُولئِكَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ وَ فِي النَّارِ هُمْ خالِدُونَ ﴿۱۷﴾
آباد کردن مساجد خدا [و در رأس آنها مسجدالحرام] در صلاحیت مشرکین نیست(1)، در حالی که [به زبان حال] علیه خود به کفر گواهند؛ تلاششان بر باد رفت و جاودانه دوزخی خواهند شد.189
توبه (9)
17
تعریض است به فخرفروشی قریش نسبت به عمران مسجدالحرام.
إِنَّما يَعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَى الزَّكاةَ وَ لَمْ يَخْشَ إِلاَّ اللَّهَ فَعَسى أُولئِكَ أَنْ يَكُونُوا مِنَ الْمُهْتَدِينَ ﴿۱۸﴾
مساجد خدا را فقط کسانی [باید] آباد کنند [و رونق دهند] که به خدا و روز واپسین باور داشته، نماز برپا دارند و زکات بپردازند و از غیر خدا نترسند. چه بسا که اینان در زمره راه‌یافتگان باشند.189
توبه (9)
18
أَ جَعَلْتُمْ سِقايَةَ الْحاجِّ وَ عِمارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ كَمَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ جاهَدَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ لا يَسْتَوُونَ عِنْدَ اللَّهِ وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ ﴿۱۹﴾
آیا آب دادن به حاجیان و آباد کردن مسجدالحرام را با [کار] کسی که به خدا و روز واپسین باور دارد و در راه خدا تلاش کرده است، برابر می‌دانید(1)؟ در نظر خدا یکسان نیستند؛ و خدا ستمگران را هدایت نخواهد کرد.189
توبه (9)
19
مشرکان ادّعا داشتند ما که نگهبان مسجدالحرام و سقّای حاجیان هستیم، نزد خدا افضلیم و این آیه در مقام جوابگویی است.
الَّذِينَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْفائِزُونَ ﴿۲۰﴾
کسانی که ایمان آوردند و در راه خدا هجرت کردند و با اموال و جانهای خویش به مبارزه برخاستند، نزد خدا درجه‌ای برتر دارند؛ و کامیابند.189
توبه (9)
20
يُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُمْ بِرَحْمَةٍ مِنْهُ وَ رِضْوانٍ وَ جَنَّاتٍ لَهُمْ فِيها نَعِيمٌ مُقِيمٌ ﴿۲۱﴾
صاحب‌اختیارشان به آنان بشارت رحمت و خشنودی خویش(1) و باغهایی از [بهشت] می‌دهد که در آنها نعمتهایی پاینده دارند.190
توبه (9)
21
خشنودی خدا از بنده، همواره به علت پاداش فراوان، خشنودی بنده از خدا را به دنبال خواهد داشت؛ چنانکه در آیات 119 مائده(5) ، 100 توبه(9) ، 22 مجادله(58) ، 28 فجر(89) و 8 بینه(98) ملاحظه می‌فرمایید.
خالِدِينَ فِيها أَبَداً إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ ﴿۲۲﴾
جاودانه در آن باغها به سر برند؛ به راستی خداست که پاداشی بزرگ در اختیار اوست.190
توبه (9)
22
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا آباءَكُمْ وَ إِخْوانَكُمْ أَوْلِياءَ إِنِ اسْتَحَبُّوا الْكُفْرَ عَلَى الْإِيمانِ وَ مَنْ يَتَوَلَّهُمْ مِنْكُمْ فَأُولئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ ﴿۲۳﴾
ای ایمان‌آوردگان، هر گاه پدران و برادرانتان انکار را بر ایمان ترجیح دهند، آنان را دوستان خود تلقّی نکنید؛ و کسانی از شما که با ایشان دوستی کنند، ستمکارند(1).190
توبه (9)
23
معنی و مفهوم این آیه به بیان دیگری در آیه 22 مجادله(58) آمده است.
قُلْ إِنْ كانَ آباؤُكُمْ وَ أَبْناؤُكُمْ وَ إِخْوانُكُمْ وَ أَزْواجُكُمْ وَ عَشِيرَتُكُمْ وَ أَمْوالٌ اقْتَرَفْتُمُوها وَ تِجارَةٌ تَخْشَوْنَ كَسادَها وَ مَساكِنُ تَرْضَوْنَها أَحَبَّ إِلَيْكُمْ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ جِهادٍ فِي سَبِيلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتَّى يَأْتِيَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفاسِقِينَ ﴿۲۴﴾
بگو: اگر پدران و فرزندان و برادران و همسران و خویشان و اموالی که به چنگ آورده‌اید و تجارتی که از بی‌رونقی‌اش ترس دارید و خانه‌های مورد علاقه شما، در نظر شما از خدا و رسولش و تلاش در راهش، دوست داشتنی‌تر است، چشم به راه باشید تا خدا فرمان خویش را [در میان] آورد؛ و خدا منحرفان را هدایت نخواهد کرد.190
توبه (9)
24
لَقَدْ نَصَرَكُمُ اللَّهُ فِي مَواطِنَ كَثِيرَةٍ وَ يَوْمَ حُنَيْنٍ إِذْ أَعْجَبَتْكُمْ كَثْرَتُكُمْ فَلَمْ تُغْنِ عَنْكُمْ شَيْئاً وَ ضاقَتْ عَلَيْكُمُ الْأَرْضُ بِما رَحُبَتْ ثُمَّ وَلَّيْتُمْ مُدْبِرِينَ ﴿۲۵﴾
خدا شما را در مواضع بسیار و نیز در جنگ حنین یاری داد، آنگاه که انبوه لشگرتان شما را شاد و شگفت‌زده کرده بود، ولی به هیچ وجه سودی به حالتان نداشت و زمین با همه فراخیش بر شما تنگ شد، آنگاه بازگشت‌کنان روی گرداندید.190
توبه (9)
25
ثُمَّ أَنْزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلى رَسُولِهِ وَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَ أَنْزَلَ جُنُوداً لَمْ تَرَوْها وَ عَذَّبَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ ذلِكَ جَزاءُ الْكافِرِينَ ﴿۲۶﴾
آنگاه خدا آرامش [خاطری از جانب] خویش بر رسولش و بر مؤمنین القاء کرد و سپاهیانی(1) [از فرشتگان] که آنها را نمی‌دیدید، [به کمک شما] فرستاد و انکارورزان را به رنج و مجازات انداخت؛ و سزای آنان همین است(2).190
توبه (9)
26
جنود: جمع جُند: لشگر.
جنگ حنین در سال هشتم هجری اتّفاق افتاد. در آغاز جنگ، با حمله غافلگیرانه دشمن، سپاه مسلمانان، علی رغم برتری نفرات، تار و مار شدند. عدّه‌ای کشته و عدّه‌ای فرار کردند، ولی عدّه کمی اطراف پیامبر باقی مانده و در مقابل دشمن به سختی ایستادگی کردند، به گونه‌ای که بخش عمده فراریان که مقاومت دوستان خود را دیدند، با شتاب بازگشتند و شجاعانه جنگیدند. همین جا بود که یاری خدا فرا رسید، نه هنگام فرار؛ به آیات 152 و 153 آل‌عمران(3) توجّه فرمایید و شکست ابتدایی جنگ به پیروزی انجامید. جنگ حنین مانند همه جنگ‌‌های پیامبر(ص) دفاعی بود؛ به آیه 190 بقره(2) و نیز آیات 8-9 ممتحنه(60) توجّه فرمایید.