وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يُعْجِبُكَ قَوْلُهُ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ يُشْهِدُ اللَّهَ عَلى ما فِي قَلْبِهِ وَ هُوَ أَلَدُّ الْخِصامِ ﴿۲۰۴﴾
برخی از مردم در زندگی دنیا گفتارشان [در رعایت حق] تو را به شگفت می‌آورد و خدا را بر [اثبات حسن] نیت خویش گواه می‌گیرند، در حالی که سخت‌ترین دشمنان [حق] هستند.32
بقره (2)
204
وَ إِذا تَوَلَّى سَعى فِي الْأَرْضِ لِيُفْسِدَ فِيها وَ يُهْلِكَ الْحَرْثَ وَ النَّسْلَ وَ اللَّهُ لا يُحِبُّ الْفَسادَ ﴿۲۰۵﴾
و چون به حاکمیت برسند، تلاش می‌کنند تا در زمین فساد کنند و کشت و نسل را نابود کنند؛ در حالی که خدا تبهکاری را دوست ندارد(1).32
بقره (2)
205
به آیه 83 قصص(28) توجّه فرمایید.
وَ إِذا قِيلَ لَهُ اتَّقِ اللَّهَ أَخَذَتْهُ الْعِزَّةُ بِالْإِثْمِ فَحَسْبُهُ جَهَنَّمُ وَ لَبِئْسَ الْمِهادُ ﴿۲۰۶﴾
و چون به آنان تذکر داده شود که: در برابر خدا پروا داشته باشید! غرور و تکبّر[شان]، آنان را به گناه وامی‌دارد؛ آتش دوزخ شایسته آنهاست، که بسیار بد قرارگاهی است.32
بقره (2)
206
وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ ﴿۲۰۷﴾
برخی از مردم [هم] از جان خود در طلب خشنودی خدا می‌گذرند(1)؛ و خدا به [چنین] بندگان رئوف است.32
بقره (2)
207
و در این معامله چنان سودی می‌برند که در آیه 111 توبه(9) تشریح شده است. بعضی از مفسّران از جمله شیخ طوسی، میبدی، طبرسی، ابوالفتوح رازی، فخر رازی (لااقل در یکی از اقوالشان) این آیه را درباره حضرت علی(ع) می‌دانند که در شب هجرت حضرت رسول(ص) با قبول خطر به جای او در بستر خوابید و خود را به کفّار قریش که درصدد قتل رسول خدا(ص) بودند، به جای آن حضرت وانمود کرد، تا ایشان بتوانند هر چه بیشتر از مکه دور شوند. ولی عمومیت آیه به جای خود محفوظ است.
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّيْطانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ ﴿۲۰۸﴾
ای ایمان‌آوردگان، همگی به حالت تسلیم [در برابر خدا] درآیید(1) و پیرو گامهای شیطان مشوید، که او دشمن آشکار شماست.32
بقره (2)
208
«سَلم» به فتح سین به معنی صلح و آشتی است، مثل آیات 61 انفال(8) و 35 محمّد(47)؛ ولی «سِلم» (به کسر سین) به معنی تسلیم است، و چون خطاب به مؤمنین است، با توجّه به مفهوم هر دو آیه قبلی، منظور تسلیم در برابر خداست. ضمناً معنی و مفهوم آیه مورد بحث، به بیان دیگر در آیه 153 انعام(6) آمده است.
فَإِنْ زَلَلْتُمْ مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْكُمُ الْبَيِّناتُ فَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ ﴿۲۰۹﴾
اگر با وجود نشانه‌های روشن که برای شما آمد، باز دچار لغزش شدید(1)، بدانید که خدا فرا دست و فرزانه است.32
بقره (2)
209
منظور از لغزش در اینجا، نادیده گرفتن مفاد دستور آیه قبل است؛ به آیه قبل توجّه فرمایید.
هَلْ يَنْظُرُونَ إِلاَّ أَنْ يَأْتِيَهُمُ اللَّهُ فِي ظُلَلٍ مِنَ الْغَمامِ وَ الْمَلائِكَةُ وَ قُضِيَ الْأَمْرُ وَ إِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ ﴿۲۱۰﴾
[آنان که دچار لغزش شده‌اند] آیا جز این انتظار می‌برند که [رستاخیز ناگهان به سراغشان آید و فرمان مجازات] خدا به همراه فرشتگان، در سایبانهایی(1) از ابر بر آنان فرا رسد و کار پایان گیرد؟ [آگاه باشید که] همه کارها به خدا بازگردانده می‌شود(2)32
بقره (2)
210
ظلل: جمع ظلَّه: سایبان.
این آیه از آیات دشوار قرآن است؛ برای روشن‌تر شدن این آیه که به اختصار آمده است، به آیه 158 انعام(6) توجّه فرمایید.
سَلْ بَنِي إِسْرائِيلَ كَمْ آتَيْناهُمْ مِنْ آيَةٍ بَيِّنَةٍ وَ مَنْ يُبَدِّلْ نِعْمَةَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْهُ فَإِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقابِ ﴿۲۱۱﴾
از دودمان یعقوب(1) بپرس که چقدر آیات روشن بر آنان آوردیم [ولی ناسپاسی و کجروی کردند]؛ و هر که نعمت خدا را پس از آنکه به او رسید، [با ناسپاسی‌اش] دگرگون سازد، [بداند که] خدا سخت‌کیفر است.33
بقره (2)
211
به زیرنویس اوّل آیه 83 بقره(همین سوره) مراجعه فرمایید.
زُيِّنَ لِلَّذِينَ كَفَرُوا الْحَياةُ الدُّنْيا وَ يَسْخَرُونَ مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ الَّذِينَ اتَّقَوْا فَوْقَهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ اللَّهُ يَرْزُقُ مَنْ يَشاءُ بِغَيْرِ حِسابٍ ﴿۲۱۲﴾
زندگی دنیا در نظر انکارورزان آراسته شده است(1) و افراد با ایمان را به تمسخر می‌گیرند(2)، و[لی] پرواپیشگان در روز رستاخیز برفراز انکارورزان خواهند بود(3)؛ و خدا هر که را بخواهد، بی‌دریغ روزی می‌بخشد.33
بقره (2)
212
به آیه 25 فصلت(41) توجّه فرمایید.
به آیات 29 و 30 مطففین(83) توجّه فرمایید. ضمناً جمله انتهایی آیه با لحاظ زیبایی و روانی کلام، جابجا شده است. در مورد جابجایی کلمات در قرآن، آیه 142 اعراف(7) و زیرنویس مربوطه را ملاحظه فرمایید.
نتیجه کار را در آیات 34-36 مطففین(83) ملاحظه فرمایید.
كانَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَ مُنْذِرِينَ وَ أَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ وَ مَا اخْتَلَفَ فِيهِ إِلاَّ الَّذِينَ أُوتُوهُ مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْهُمُ الْبَيِّناتُ بَغْياً بَيْنَهُمْ فَهَدَى اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا لِمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ وَ اللَّهُ يَهْدِي مَنْ يَشاءُ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ ﴿۲۱۳﴾
مردم [در آغاز] امّتی واحد [و غریزی] بودند؛ [واگذاری امانتِ(1) اختیار به انسان موجب اختلاف(2) شد] آنگاه خدا پیامبران را بشارت‌‌دهنده و هشداردهنده برانگیخت و با آنها کتاب [آسمانی] را به حق نازل کرد تا میان مردم، در موارد اختلافشان داوری کند؛ و [گروهی از] همانان که کتاب آسمانی را دریافت داشته بودند، با آنکه نشانه‌های روشن بر آنان آمده بود، با انگیزه حسد و برتری‌خواهی که بینشان بود، در کتاب الهی اختلاف ورزیدند(3)؛ سپس خدا مؤمنین [واقعی] را در موارد اختلافشان نسبت به حق، بر اساس قانونمندی خویش هدایت فرمود؛ و خدا هر که را بخواهد [و شایسته ببیند]، به راه راست هدایت کند(4).33
بقره (2)
213
به آیه 72 احزاب(33) توجه فرمایید.
برای توجیه افزوده، به آیه 19 یونس(10) مراجعه فرمایید.
مجازاتشان را در آیه 159 بقره(همین سوره) ملاحظه فرمایید.
برای توجیه افزوده، به آیه 13 شوری(42) و یهدی اللّه من ینیب توجّه فرمایید؛ و برای توضیح بیشتر و کامل‌تر به زیرنویس سوّم آیه 142 بقره(2) مراجعه فرمایید.