خالِدِينَ فِيها لا يُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذابُ وَ لا هُمْ يُنْظَرُونَ ﴿۱۶۲﴾
همواره در آن [نفرین] باقی‌اند؛ نه مجازاتشان سبک خواهد شد و نه مهلت [عذرخواهی] یابند.
سوره بقره (2) آیه 162
صفحه
24
سوره
بقره (2)
آیه
162
وَ إِلهُكُمْ إِلهٌ واحِدٌ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الرَّحْمنُ الرَّحِيمُ ﴿۱۶۳﴾
معبود شما معبودی است یگانه؛ معبودی جز او نیست که رحمان و رحیم است(1).
سوره بقره (2) آیه 163
صفحه
24
سوره
بقره (2)
آیه
163
1
در مورد مفهوم رحمان و رحیم، به زیرنویس آیه 2 فصّلت(41) مراجعه فرمایید.
إِنَّ فِي خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ وَ الْفُلْكِ الَّتِي تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِما يَنْفَعُ النَّاسَ وَ ما أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّماءِ مِنْ ماءٍ فَأَحْيا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَ بَثَّ فِيها مِنْ كُلِّ دَابَّةٍ وَ تَصْرِيفِ الرِّياحِ وَ السَّحابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ ﴿۱۶۴﴾
به راستی در آفرینش آسمانها و زمین و گردش پیاپی شب و روز(1) و کشتیهایی(2) که به سود مردم در دریا روانست و بارانی که خدا از آسمان فرستاد و زمین را پس از خزان و خشکی‌اش بدان حیات بخشید و از هر [گونه] موجود زنده‌ای که در آن پراکند و نیز در گردش بادها و ابرهای آماده به خدمت میان آسمان و زمین [که سراسر نظم و حکمت است]، نشانه‌هایی [از توان و تدبیر او] است برای عاقلان.
سوره بقره (2) آیه 164
صفحه
25
سوره
بقره (2)
آیه
164
1
از نظر تشخیص معنی و مفهوم کلمه «اختلاف» در اینجا، با آیه 62 فرقان(25) مقایسه فرمایید.
2
واژه «فلک» مفرد و جمعش یکسان است.
وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْداداً يُحِبُّونَهُمْ كَحُبِّ اللَّهِ وَ الَّذِينَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ وَ لَوْ يَرَى الَّذِينَ ظَلَمُوا إِذْ يَرَوْنَ الْعَذابَ أَنَّ الْقُوَّةَ لِلَّهِ جَمِيعاً وَ أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعَذابِ ﴿۱۶۵﴾
بعضی از مردم [با انگیزه ترس و طمع] غیر خدا را همتای(1) خدا می‌گیرند و آنان را آن گونه که باید خدا را دوست داشت، دوست می‌دارند(2)، و[لی] شدیدترین دوستی اهل ایمان متوجّه خداست؛ و کاش آن ستمگران [که طاغوتها را برگزیدند(3)] به روشنی می‌دانستند آنگاه که مجازات را مشاهده کنند، تمامی قدرت یکسره دست خداست و خدا سخت‌کیفر است(4)؛
سوره بقره (2) آیه 165
صفحه
25
سوره
بقره (2)
آیه
165
1
انداد: جمع نِدّ: همتا و همگون.
2
به آیه 64 آل‌عمران(3) و لا یتخذ بعضنا بعضا اربابا من دون اللّه و نیز آیه 31 توبه(9)توجّه فرمایید.
3
کلمه «ستمگر» در آیه اشاره به کسانی است که غیر خدا را چون خدا دوست دارند.
4
به آیه 44 یونس(10) توجّه فرمایید.
إِذْ تَبَرَّأَ الَّذِينَ اتُّبِعُوا مِنَ الَّذِينَ اتَّبَعُوا وَ رَأَوُا الْعَذابَ وَ تَقَطَّعَتْ بِهِمُ الْأَسْبابُ ﴿۱۶۶﴾
همان گاه که رهبران، مجازات خدا را مشاهده کنند و از پیروان خود ابراز بیگانگی کنند(1) و دستشان از هرگونه وسیله و ابزاری [برای نجات] کوتاه گردد.
سوره بقره (2) آیه 166
صفحه
25
سوره
بقره (2)
آیه
166
1
به آیات 29 یونس(10) و 63 قصص(28) توجّه فرمایید.
وَ قالَ الَّذِينَ اتَّبَعُوا لَوْ أَنَّ لَنا كَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ كَما تَبَرَّؤُا مِنَّا كَذلِكَ يُرِيهِمُ اللَّهُ أَعْمالَهُمْ حَسَراتٍ عَلَيْهِمْ وَ ما هُمْ بِخارِجِينَ مِنَ النَّارِ ﴿۱۶۷﴾
و پیروان [آنان از روی پشیمانی و حسرت] خواهند گفت: کاش بازگشتی [به حیات دنیا] داشتیم، تا همان‌گونه که نسبت به ما ابراز بیگانگی کردند، از آنان کناره می‌گرفتیم؛ خدا همه تلاش آنان را [که برای خوش‌خدمتی کردند] این گونه به صورت حسرتهایی به آنان می‌نمایاند؛ در حالی که از آتش برون نخواهند شد(1).
سوره بقره (2) آیه 167
صفحه
25
سوره
بقره (2)
آیه
167
1
مخاصمه اهل آتش را به بیان روشن‌تر در آیات 38 و 39 اعراف(7) ، 21 و 22 ابراهیم(14) ، 31-33 سبأ(34) و 47 و 48 غافر(40) ملاحظه فرمایید.
يا أَيُّهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِي الْأَرْضِ حَلالاً طَيِّباً وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّيْطانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ ﴿۱۶۸﴾
ای مردم، از آنچه در زمین است، حلال و پاکیزه بخورید و [با تحریم بی‌مورد بعضی از آنها] پیرو گامهای(1) شیطان مشوید(2)، که او دشمن آشکار شماست.
سوره بقره (2) آیه 168
صفحه
25
سوره
بقره (2)
آیه
168
1
خطوات: جمع خُطوَه: گامها.
2
به نیمه اوّل آیه 21 نور(24) توجّه فرمایید.
إِنَّما يَأْمُرُكُمْ بِالسُّوءِ وَ الْفَحْشاءِ وَ أَنْ تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ ما لا تَعْلَمُونَ ﴿۱۶۹﴾
او شما را فقط به بدی و بی‌شرمی فرمان می‌دهد و اینکه چیزی را که نمی‌دانید، به خدا نسبت دهید.
سوره بقره (2) آیه 169
صفحه
25
سوره
بقره (2)
آیه
169
وَ إِذا قِيلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا ما أَنْزَلَ اللَّهُ قالُوا بَلْ نَتَّبِعُ ما أَلْفَيْنا عَلَيْهِ آباءَنا أَ وَ لَوْ كانَ آباؤُهُمْ لا يَعْقِلُونَ شَيْئاً وَ لا يَهْتَدُونَ ﴿۱۷۰﴾
و چون به منکران گفته شود: از کتابی که خدا نازل کرده است پیروی کنید، گویند: نه، از آنچه پدرانمان را معتقد به آن تشخیص داده‌ایم پیروی می‌کنیم؛ اگر پدرانشان چیزی درک نمی‌کرده و هدایت نیافته بودند، چطور(1)؟
سوره بقره (2) آیه 170
صفحه
26
سوره
بقره (2)
آیه
170
1
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیات 104 مائده(5) و 23 و 24 زخرف(43) آمده است.
وَ مَثَلُ الَّذِينَ كَفَرُوا كَمَثَلِ الَّذِي يَنْعِقُ بِما لا يَسْمَعُ إِلاَّ دُعاءً وَ نِداءً صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ فَهُمْ لا يَعْقِلُونَ ﴿۱۷۱﴾
داستان [دعوت تو در مقابل] این انکارورزان، داستان کسی است که چارپایی را که جز بانگی و آوایی نمی‌شنود، صدا می‌زند؛ کر و گنگ و کورند(1) و بی‌خرد هستند(2).
سوره بقره (2) آیه 171
صفحه
26
سوره
بقره (2)
آیه
171
1
صمّ: جمع اَصَمّ، بکم: جمع اَبکم و عمی: جمع اعمی به معنی ناشنوا و گنگ و نابینا.
2
به آیه 179 اعراف(7) توجّه فرمایید.