وَ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ فَأَيْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ واسِعٌ عَلِيمٌ ﴿۱۱۵﴾
مشرق و مغرب [و همه جهات] متعلّق به خداست، پس به هر طرف رو کنید، همان سو، سوی خداست؛ بی‌گمان خدا گسترده وجودی(1) داناست.18
بقره (2)
115
کلمه «واسع» هشت مرتبه در قرآن آمده است. در اینجا استثنائاً و بر خلاف موارد دیگر، صفت ذات خداست نه صفت فعل.
وَ قالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَداً سُبْحانَهُ بَلْ لَهُ ما فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ كُلٌّ لَهُ قانِتُونَ ﴿۱۱۶﴾
[یهودیان و مسیحیان] گفتند: خدا فرزندی برگزیده است(1)، او منزّه [از این نسبتها] است؛ هر چه [و هر که(2)] در آسمانها و زمین است متعلّق به اوست و همه فرمانبردار او هستند(3).18
بقره (2)
116
با آیه 30 توبه(9) مقایسه فرمایید.
برای توجیه افزوده، به آیه 26 روم(30) توجه فرمایید.
منظور این است که همه کاینات از قوانین وضع شده خدا تبعیت کامل دارند. به آیه 18 حج(22) هم توجه فرمایید.
بَدِيعُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ إِذا قَضى أَمْراً فَإِنَّما يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ ﴿۱۱۷﴾
پدیدآورنده آسمانها و زمین است؛ و چون امری را مقرّر دارد، کافی است به آن بگوید: باش، و می‌شود.18
بقره (2)
117
وَ قالَ الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ لَوْ لا يُكَلِّمُنَا اللَّهُ أَوْ تَأْتِينا آيَةٌ كَذلِكَ قالَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ مِثْلَ قَوْلِهِمْ تَشابَهَتْ قُلُوبُهُمْ قَدْ بَيَّنَّا الْآياتِ لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ ﴿۱۱۸﴾
افراد نادان اعتراض داشتند که: چرا خدا با ما سخن نمی‌گوید یا نشانه‌ای برای ما نمی‌آید(1)؟ پیشینیان آنها نیز همین نظر را داشتند؛ دلها [و افکار]شان یکی است؛ ما آیات خود را برای اهل یقین به روشنی بیان کرده‌ایم.18
بقره (2)
118
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیه 21 فرقان(25) آمده است.
إِنَّا أَرْسَلْناكَ بِالْحَقِّ بَشِيراً وَ نَذِيراً وَ لا تُسْئَلُ عَنْ أَصْحابِ الْجَحِيمِ ﴿۱۱۹﴾
ما تو را به حق بشارت‌‌دهنده و هشداردهنده فرستادیم، و تو مسؤول [گمراهی] دوزخیان نخواهی بود(1).18
بقره (2)
119
نیمه دوّم آیه اشاره به موضوع آیه 6 بقره(2) است؛ به زیرنویس آن آیه هم توجه فرمایید.
وَ لَنْ تَرْضى عَنْكَ الْيَهُودُ وَ لاَ النَّصارى حَتَّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ قُلْ إِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الْهُدى وَ لَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْواءَهُمْ بَعْدَ الَّذِي جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ ما لَكَ مِنَ اللَّهِ مِنْ وَلِيٍّ وَ لا نَصِيرٍ ﴿۱۲۰﴾
یهودیان و مسیحیان هرگز از تو خشنود نخواهند شد، مگر اینکه از آیین آنان پیروی کنی؛ بگو: بی‌تردید هدایت [راستین]، هدایت خداست و اگر آگاهانه از هوسهای آنان پیروی کنی، در برابر خدا هیچ کارساز و یاوری نخواهی داشت.19
بقره (2)
120
الَّذِينَ آتَيْناهُمُ الْكِتابَ يَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاوَتِهِ أُولئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَ مَنْ يَكْفُرْ بِهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْخاسِرُونَ ﴿۱۲۱﴾
اهل‌کتاب که کتابشان را آن گونه که شایسته است [با توجّه و دقت] می‌خوانند، به قرآن [نیز] ایمان می‌آورند؛ و آنان که آن را انکار کنند، زیانکارند.19
بقره (2)
121
يا بَنِي إِسْرائِيلَ اذْكُرُوا نِعْمَتِيَ الَّتِي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَ أَنِّي فَضَّلْتُكُمْ عَلَى الْعالَمِينَ ﴿۱۲۲﴾
ای دودمان یعقوب، نعمت مرا که بر شما ارزانی داشته‌ام و شما را [به موهبت توحید] بر مردم [زمانه] برتری دادم، به خاطر آورید.19
بقره (2)
122
وَ اتَّقُوا يَوْماً لا تَجْزِي نَفْسٌ عَنْ نَفْسٍ شَيْئاً وَ لا يُقْبَلُ مِنْها عَدْلٌ وَ لا تَنْفَعُها شَفاعَةٌ وَ لا هُمْ يُنْصَرُونَ ﴿۱۲۳﴾
بترسید از روزی که هیچ کس بلاگردان دیگری نشود(1) و مجازاتش بازخرید نگردد(2) و هیچ شفاعت و امدادی سودمند نیفتد و آدمیان مورد یاری قرار نگیرند(3).19
بقره (2)
123
به نیمه اوّل آیه 18 فاطر(35) توجه فرمایید.
به آیه 47 زمر(39) توجّه فرمایید.
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیات 48 و 254 بقره(2) و 41 دخان(44) آمده است.
وَ إِذِ ابْتَلى إِبْراهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّي جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّيَّتِي قالَ لا يَنالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ ﴿۱۲۴﴾
[به یاد آر] وقتی که ابراهیم را صاحب‌اختیارش به اموری چند [مثل شکستن بتها(1)، فتنه آتش(2)، تجدید بنای کعبه(3) و اسکان خانواده‌اش در سرزمین بی‌آب و علف مکه(4) مکلّف کرد و] در آزمون نهاد و او همه [مراحل] را به انجام رساند؛ [آنگاه خدا] فرمود: تو را [سرمشق و] پیشوای مردم قرار می‌دهم؛ [ابراهیم] گفت: از دودمان من [چطور(5)]؟ گفت: [اگر شایسته باشند، که] پیمان من شامل ستمگران نخواهد شد(6).19
بقره (2)
124
به آیات 60-57 انبیاء(21) توجّه فرمایید.
به آیات 68 و 69 انبیاء(21) توجّه فرمایید.
به آیه 127 بقره(2) و زیرنویس سوم آن توجّه فرمایید.
به آیه 37 ابراهیم(14) توجّه فرمایید.
معلوم می‌شود اعطای مقام امامت در اواخر عمر ابراهیم‌ع واقع شده؛ زیرا ابراهیم در سنین پیری صاحب دو فرزند شد آیه 39 ابراهیم(14) ضمناً در آن سنین آزمایش‌‌های دشوار را نیز به انجام رسانده بود.
به آیه 113 صافات(37)توجّه فرمایید.