كَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ وَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ كَفَرُوا بِآياتِ اللَّهِ فَأَخَذَهُمُ اللَّهُ بِذُنُوبِهِمْ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ شَدِيدُ الْعِقابِ ﴿۵۲﴾
[شیوه آنان] همچون شیوه فرعونیان و پیشینیانشان است؛ که آیات خدا را انکار کردند، خدا هم آنان را به [کیفر] گناهانشان گرفت؛ که خدا توانمندی است سخت‌کیفر.183
انفال (8)
52
ذلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ لَمْ يَكُ مُغَيِّراً نِعْمَةً أَنْعَمَها عَلى قَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ وَ أَنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ ﴿۵۳﴾
این [کیفر] از آن جهت است که خدا هیچ نعمتی را که به گروهی ارزانی داشته، تغییر نخواهد داد، مگر آنگاه که اندیشه و روش خود را تغییر دهند(1)، و [نیز] از آن جهت که خدا شنوایی داناست؛184
انفال (8)
53
معنی و مفهوم این آیه به بیان ساده‌تر در آیات 30 شوری(42) و 11 رعد(13) آمده است؛ ضمناً مورد خاصّ آن را در آیه 112 نحل(16) ملاحظه فرمایید.
كَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ وَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ كَذَّبُوا بِآياتِ رَبِّهِمْ فَأَهْلَكْناهُمْ بِذُنُوبِهِمْ وَ أَغْرَقْنا آلَ فِرْعَوْنَ وَ كُلٌّ كانُوا ظالِمِينَ ﴿۵۴﴾
[شیوه آنان] همچون شیوه فرعونیان و پیشینیانشان است؛ که آیات صاحب‌اختیارشان را دروغ شمردند، ما هم به کیفر گناهانشان آنان را هلاک کردیم و فرعونیان را غرقه ساختیم؛ و همگی ستمکار بودند.184
انفال (8)
54
إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الَّذِينَ كَفَرُوا فَهُمْ لا يُؤْمِنُونَ ﴿۵۵﴾
بدترین موجودات زنده(1) در نظر خدا کسانی هستند که انکار ورزیدند و ایمان نمی‌آرند.184
انفال (8)
55
دواب: جمع دابَّه: جنبنده.
الَّذِينَ عاهَدْتَ مِنْهُمْ ثُمَّ يَنْقُضُونَ عَهْدَهُمْ فِي كُلِّ مَرَّةٍ وَ هُمْ لا يَتَّقُونَ ﴿۵۶﴾
[همان] کسانی که [چند بار] از آنان پیمان [همزیستی مسالمت آمیز] گرفتی و همواره بی‌پروا پیمان خویش را می‌شکنند(1).184
انفال (8)
56
اشاره به یهودیان مدینه است که با پیامبرص پیمان بستند که هر کس به دین خود، ولی در برابر تجاوز خارجی، مشترکا از شهر دفاع کنند. و علیرغم این تعهّد، همواره با قریشیان ارتباط داشتند و علیه مسلمانان توطئه می‌کردند.
فَإِمَّا تَثْقَفَنَّهُمْ فِي الْحَرْبِ فَشَرِّدْ بِهِمْ مَنْ خَلْفَهُمْ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ ﴿۵۷﴾
اگر(1) در جنگ بر آنان دست یافتی، با [سختگیری بر] آنان پشت جبهه‌شان را پراکنده ساز، بسا که پند پذیرند.184
انفال (8)
57
«اِمّا» مرکب از «ان» شرطیه و «ما» زائده است که برای تأکید به آن اضافه می‌شود.
وَ إِمَّا تَخافَنَّ مِنْ قَوْمٍ خِيانَةً فَانْبِذْ إِلَيْهِمْ عَلى سَواءٍ إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْخائِنِينَ ﴿۵۸﴾
اگر [با شواهدی] از [پیمان شکنی و] خیانت گروهی ترس داشتی، پیمانشان را به آنان بازگردان(1) که [وضع طرفین] یکسان باشد، که خدا خائنان را دوست ندارد.184
انفال (8)
58
منظور این است که: «انقضای پیمان را به آنان اعلام کن». بدیهی است پیمانی که فقط برای یک طرف ایجاد امنیت کند، قابل احترام نیست.
وَ لا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا سَبَقُوا إِنَّهُمْ لا يُعْجِزُونَ ﴿۵۹﴾
انکارورزان هرگز مپندارند که [از مجازات] جسته‌اند! هرگز [خدای را(1)] به تنگ نمی‌آورند(2).184
انفال (8)
59
برای توجیه افزوده به آیات 2 و 3 توبه(9) توجّه فرمایید.
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیه 4 عنکبوت(29) آمده است.
وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّكُمْ وَ آخَرِينَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُونَ ﴿۶۰﴾
در برابر آنان آنچه توان دارید، نیرو[ی رزمی] و مرکب کارآمد آماده کنید، تا به آن وسیله دشمنان خدا و دشمنان(1) خودتان را بترسانید و نیز دشمنان دیگری را که نمی‌شناسید، و[لی] خدا آنان را خوب می‌شناسد(2)؛ و هر چه در راه خدا هزینه [دفاعی] کنید، [پاداش آن] به تمامی به شما داده می‌شود و مورد ستم قرار نخواهید گرفت.184
انفال (8)
60
در مورد کلمه «عدوّ» به زیرنویس دوّم آیه 129 اعراف(7) مراجعه فرمایید.
منظور دورویان هستند؛ به آیه 101 توبه(9) توجه فرمایید.
وَ إِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَها وَ تَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ ﴿۶۱﴾
اگر [دشمنان] برای صلح تمایل نشان دادند، تو هم به آن متمایل شو و بر خدا توکل کن، که او شنوا و داناست.184
انفال (8)
61