وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّى لا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَ يَكُونَ الدِّينُ كُلُّهُ لِلَّهِ فَإِنِ انْتَهَوْا فَإِنَّ اللَّهَ بِما يَعْمَلُونَ بَصِيرٌ ﴿۳۹﴾
با آنان پیکار کنید تا فتنه(1) برافتد و پذیرش دین [آزادانه] برای خدا باشد(2)؛ اگر بازایستادند، [شما هم بازایستید که] خدا به آنچه می‌کنند بیناست.181
انفال (8)
39
به زیرنویس آیه 193 بقره(2) مراجعه فرمایید.
تفسیر المیزان ذیل این آیه گفته است: «کفّار قریش گروندگان به رسول خدا را قبل از هجرت و تا مدّتی بعد از آن، در مکه می‌گرفتند و با شکنجه و ارعاب به ترک اسلام مجبور می‌کردند و این خود فتنه نامیده می‌شود». تفسیر مجمع‌البیان گفته است: «منظور آن است که با آنان بجنگید تا سعی نکنند با زور و جبر مؤمنی را از دینش برگردانند» در هر حال منظور این نیست که بجنگید تا همه به زور تن به اسلام دهند، زیرا در این شرایط نفاق حاکم می‌شود نه دین. بعلاوه این امر مغایر با آیات مختلفی از قبیل آیات 256 بقره(2) لا اکراه فی الدین و 8 ممتحنه(60) می‌باشد.
وَ إِنْ تَوَلَّوْا فَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَوْلاكُمْ نِعْمَ الْمَوْلى وَ نِعْمَ النَّصِيرُ ﴿۴۰﴾
و اگر روی برتافتند، آگاه باشید که خدا کارساز شماست؛ و نیکو کارساز و یاوری است.181
انفال (8)
40
وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلى عَبْدِنا يَوْمَ الْفُرْقانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعانِ وَ اللَّهُ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴿۴۱﴾
اگر به خدا و آنچه بر بنده [و رسول] خود در روز تمیز حق از باطل، روز درگیری دو سپاه [در جنگ بدر]، نازل کردیم باور دارید، بدانید که هرگونه مالی که بدون زحمت به دست آید(1)، خمس آن خاصّ خدا و رسول و خویشاوندان و یتیمان و بینوایان و درراه ماندگان است؛ و خدا بر هر کاری تواناست.182
انفال (8)
41
فرهنگ‌‌های «لسان العرب»، «تاج العروس» و «قاموس»، «غنیمت» را دستیابی به اموال، بدون زحمت می‌دانند. تفسیر نمونه همین معنی را ضمن نقل از ارباب لغت تأیید کرده است.
إِذْ أَنْتُمْ بِالْعُدْوَةِ الدُّنْيا وَ هُمْ بِالْعُدْوَةِ الْقُصْوى وَ الرَّكْبُ أَسْفَلَ مِنْكُمْ وَ لَوْ تَواعَدْتُمْ لاَخْتَلَفْتُمْ فِي الْمِيعادِ وَ لكِنْ لِيَقْضِيَ اللَّهُ أَمْراً كانَ مَفْعُولاً لِيَهْلِكَ مَنْ هَلَكَ عَنْ بَيِّنَةٍ وَ يَحْيى مَنْ حَيَّ عَنْ بَيِّنَةٍ وَ إِنَّ اللَّهَ لَسَمِيعٌ عَلِيمٌ ﴿۴۲﴾
در آن هنگام [که درگیری بدر شکل می‌گرفت]، شما در طرف نزدیکتر(1) [نسبت به مدینه] بودید و آنان در طرف دورتر، و کاروان(2) [تجاری قریش] پایینتر از [منطقه جنگی و دور از دسترس] شما قرار داشت؛ [لذا درگیری با دشمن اجتناب ناپذیر شد و کاروان را به حال خود رها کردید(3)، امّا وضع چنان دشوار می‌نمود که] اگر با یکدیگر [برای آغاز جنگ] وعده می‌گذاشتید، [از تصوّر برتری موقع و عِدّه دشمن] خلف وعده می‌کردید، ولی [جریان حوادث به گونه‌ای پیش رفت] تا خدا امری را که انجام یافتنی بود، سرانجام دهد، تا هر که [به گمراهی] هلاک شده است یا [به هدایت] زندگی یافته است(4)، بر اساس دلیل روشنی باشد؛ و خدا شنوایی داناست.182
انفال (8)
42
دنیا مؤنث ادنی به معنی نزدیکتر و قصوی مؤنث اقصی به معنی دورتر است.
رکب جمع راکب است به معنی سواران. این واژه را اصطلاحاً برای کاروان به کار می‌برند.
به زیرنویس اوّل آیه 7 انفال(همین سوره) توجّه فرمایید.
به آیه 122 انعام(6) توجّه فرمایید.
إِذْ يُرِيكَهُمُ اللَّهُ فِي مَنامِكَ قَلِيلاً وَ لَوْ أَراكَهُمْ كَثِيراً لَفَشِلْتُمْ وَ لَتَنازَعْتُمْ فِي الْأَمْرِ وَ لكِنَّ اللَّهَ سَلَّمَ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ ﴿۴۳﴾
[به یاد آر] آنگاه را که خدا تعداد دشمنان را در رؤیای تو اندک [و بی‌اهمیت] نمایاند؛ و اگر آنان را انبوهی به تو نشان می‌داد، سست می‌شدید و در کار [جنگ] دچار اختلاف می‌شدید، ولی خدا شما را [از سستی و اختلاف] در امان و سلامت داشت، که او به راز دلها داناست.182
انفال (8)
43
وَ إِذْ يُرِيكُمُوهُمْ إِذِ الْتَقَيْتُمْ فِي أَعْيُنِكُمْ قَلِيلاً وَ يُقَلِّلُكُمْ فِي أَعْيُنِهِمْ لِيَقْضِيَ اللَّهُ أَمْراً كانَ مَفْعُولاً وَ إِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ ﴿۴۴﴾
و آنگاه که [در میدان نبردِ بدر] روبرو شدید، آنان را در چشم شما اندک نمایاند [تا قویدل شوید] و شما را نیز در چشم آنان اندک نشان داد [که تجهیز کامل نکنند(1)]، تا خدا امری را که انجام یافتنی بود، سرانجام دهد؛ و همه کارها به خدا بازگردانده می‌شود.182
انفال (8)
44
در آیه 13 سوره آل‌عمران(3) آمده است که دشمنان، سپاه مؤمنان را دو برابر آنچه بود می‌دیدند، ولی این آیه می‌گوید هر دو گروه در چشم طرف مقابل کم جلوه کردند. باید توجّه داشت که این آیه مربوط به ساعتهای قبل از درگیری است و آیه سوره آل‌عمران مربوط به لحظه درگیری است. به تفاوت این دو موقعیت، دقت فرمایید.
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا لَقِيتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُوا وَ اذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيراً لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ ﴿۴۵﴾
ای ایمان‌آوردگان، هر گاه با گروهی [از دشمنان] روبرو شدید، ثبات [و پایمردی] خود را حفظ کنید(1) و خدا را فراوان یاد کنید(2)، بسا که رستگار شوید.182
انفال (8)
45
معنی و مفهوم این عبارت به بیان دیگری در آیه 15 انفال(همین سوره) آمده است. گفتنی است که علیرغم این دستور، در جنگ بعدی (احد)، بعضی از مسلمین کوتاهی کردند و عواقب سوء آن را دیدند. به آیه 152 آل‌عمران(3) توجّه فرمایید.
به آیه 152 بقره(2) توجّه فرمایید.
وَ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ رِيحُكُمْ وَ اصْبِرُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ ﴿۴۶﴾
از خدا و رسولش اطاعت کنید و به کشمکش و نزاع برمخیزید که سست و بددل شوید و مهابت شما از میان برود؛ پایدار باشید، که خدا با شکیبایان [و پایداران] است.183
انفال (8)
46
وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ خَرَجُوا مِنْ دِيارِهِمْ بَطَراً وَ رِئاءَ النَّاسِ وَ يَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَ اللَّهُ بِما يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ ﴿۴۷﴾
مانند کسانی نباشید که با سرمستی و غرور برای نمایش به مردم از سرزمین خود [به مقصد میدان بدر] خارج شدند و [مردم را] از راه خدا بازمی‌دارند(1)؛ و خدا به آنچه می‌کنند احاطه دارد.183
انفال (8)
47
آیه به سپاه قریش اشاره دارد که وقتی کاروان تجاری آنها - با تغییر مسیر - موفق شد از چنگ مسلمانان بگریزد، و رویارویی سپاهشان با مسلمین لزومی نداشت، باز هم گفتند می‌رویم تا قدرتمان را به همه قبایل عرب نشان دهیم؛ ولی علیرغم ادّعایشان شکست خوردند.
وَ إِذْ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ أَعْمالَهُمْ وَ قالَ لا غالِبَ لَكُمُ الْيَوْمَ مِنَ النَّاسِ وَ إِنِّي جارٌ لَكُمْ فَلَمَّا تَراءَتِ الْفِئَتانِ نَكَصَ عَلى عَقِبَيْهِ وَ قالَ إِنِّي بَرِيءٌ مِنْكُمْ إِنِّي أَرى ما لا تَرَوْنَ إِنِّي أَخافُ اللَّهَ وَ اللَّهُ شَدِيدُ الْعِقابِ ﴿۴۸﴾
و آن هنگام شیطان کردار زشت آنان را در نظرشان آراست(1) و گفت: امروز کسی بر شما پیروز نخواهد شد و من در کنار شما هستم؛ امّا به هنگامی که دو گروه رو به رو شدند، به عقب بازگشت و گفت: از شما کناره گرفتم، من چیزی را می‌بینم که شما نمی‌بینید، من از خدای می‌ترسم؛ و خدا سخت‌کیفر است(2).183
انفال (8)
48
به آیه 36 زخرف(43) و نیز به آیات 103-105 کهف(18) توجّه فرمایید.
معنی و مفهوم این آیه به بیان دیگر در آیات 22 ابراهیم(14) و 16 حشر(59) آمده است؛ به آیه 120 نساء(4) هم در همین زمینه توجّه فرمایید.