وَ مَنْ يُوَلِّهِمْ يَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلاَّ مُتَحَرِّفاً لِقِتالٍ أَوْ مُتَحَيِّزاً إِلى فِئَةٍ فَقَدْ باءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ ﴿۱۶﴾
و هر که در آن هنگام به عقب بازگردد - مگر برای تاکتیک جنگی یا پیوستن به گروهی دیگر - به خشم خدا گرفتار خواهد شد و جایگاهش دوزخ است؛ و بد سرانجامی است.178
انفال (8)
16
فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَ لكِنَّ اللَّهَ قَتَلَهُمْ وَ ما رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَ لكِنَّ اللَّهَ رَمى وَ لِيُبْلِيَ الْمُؤْمِنِينَ مِنْهُ بَلاءً حَسَناً إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ ﴿۱۷﴾
[در جنگ بدر] نه شما، بلکه خدا دشمنان را کشت، و [ای رسول] آنگاه که [مشتی خاک به سوی آنان] افکندی، نه تو، بلکه خدا [طوفان] بپا کرد(1)، تا [دشمن را مرعوب] و مؤمنان را با آزمونی نیکو از جانب خویش آزمایش کند(2)، که خدا شنوایی داناست.179
انفال (8)
17
در بعضی تفاسیر از جمله تفسیرهای طبری و نمونه، ذیل این آیه آمده است که در جریان جنگ «بدر» پیامبر مشتی خاک به سوی جبهه دشمن پاشید و گفت: «این رویها زشت باد» و بلافاصله طوفانی به پا شد که چشمان آنها را آزار می‌داد و مسلمین با استفاده از آن فرصت با یک حمله ناگهانی ضربه سختی به دشمن زدند.
با بخش آخر آیه 168 اعراف(7) مقایسه فرمایید.
ذلِكُمْ وَ أَنَّ اللَّهَ مُوهِنُ كَيْدِ الْكافِرِينَ ﴿۱۸﴾
[خواست خدا] این است و خدا نیرنگ انکارورزان را سست [و بی‌اثر] خواهد کرد.179
انفال (8)
18
إِنْ تَسْتَفْتِحُوا فَقَدْ جاءَكُمُ الْفَتْحُ وَ إِنْ تَنْتَهُوا فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ إِنْ تَعُودُوا نَعُدْ وَ لَنْ تُغْنِيَ عَنْكُمْ فِئَتُكُمْ شَيْئاً وَ لَوْ كَثُرَتْ وَ أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُؤْمِنِينَ ﴿۱۹﴾
[شما مؤمنانِ سست‌عنصر] اگر خواهان پیروزی هستید، اینک پیروزی شما فرا رسید؛ و اگر [از مخالفت با رسول] خودداری کنید، به نفع شماست؛ و اگر [به مخالفت] بازگردید، ما هم بازخواهیم گشت؛ و هرگز گروه شما اگرچه انبوه باشد، به حالتان سودمند نخواهد بود؛ بی‌گمان خدا با مؤمنان [راستین] است.179
انفال (8)
19
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لا تَوَلَّوْا عَنْهُ وَ أَنْتُمْ تَسْمَعُونَ ﴿۲۰﴾
ای ایمان‌آوردگان، از خدا و رسولش اطاعت کنید و در حالی که [کلام خدا را از پیامبر] می‌شنوید، از او روی برمتابید.179
انفال (8)
20
وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ قالُوا سَمِعْنا وَ هُمْ لا يَسْمَعُونَ ﴿۲۱﴾
و همچون کسانی نباشید که [بی‌توجّه] گفتند: [پیام حق را] شنیدیم، در حالی که نمی‌شنوند(1).179
انفال (8)
21
مصداق آنها در آیه 16 محمّد(47) آمده است و یا آیه 46 نساء(4).
إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُكْمُ الَّذِينَ لا يَعْقِلُونَ ﴿۲۲﴾
بدترین موجودات زنده(1) در نظر خدا کسانی هستند که [در مقابل حق] کر و گنگ(2) و بی‌خردند.179
انفال (8)
22
دواب: جمع دابَّه: جنبنده.
صُمّ: جمع اَصّم: ناشنوا و بُکم: جمع اَبکم: گنگ.
وَ لَوْ عَلِمَ اللَّهُ فِيهِمْ خَيْراً لَأَسْمَعَهُمْ وَ لَوْ أَسْمَعَهُمْ لَتَوَلَّوْا وَ هُمْ مُعْرِضُونَ ﴿۲۳﴾
اگر خدا خیری در [نهاد] آنان سراغ داشت، به آنان گوش شنوا می‌داد؛ و اگر هم شنواشان می‌ساخت، باز به حال اعراض روی برمی‌تافتند.179
انفال (8)
23
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاكُمْ لِما يُحْيِيكُمْ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ وَ أَنَّهُ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ ﴿۲۴﴾
ای ایمان‌آوردگان، چون [رسول از جانب خدا] شما را به پیامی حیات بخش(1) فرا می‌خواند، خدا و رسول را اجابت کنید؛ و بدانید که خدا میان انسان و قلبش حایل می‌گردد [به گونه‌ای که از اسرار همه آگاه است(2)]؛ و [آگاه باشید که] به پیشگاه او احضار(3) خواهید شد.179
انفال (8)
24
به آیه 122 انعام(6) و 97 نحل(16) توجّه فرمایید.
این قسمت از آیه، همان معنی و مفهوم بخش انتهایی آیه 16 ق(50) را دارد.
برای توجیه ترجمه «حشر» به بخش آخر آیه 61 قصص(28) توجه فرمایید.
وَ اتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقابِ ﴿۲۵﴾
بپرهیزید از فتنه‌ای که تنها دامن ستمگرانتان را نخواهد گرفت [بلکه افرادی را هم که در مقابل ظلم، سکوت یا تأیید می‌کنند، فرا می‌گیرد(1)]؛ و آگاه باشید که خدا سخت‌کیفر است.179
انفال (8)
25
برای توجیه افزوده، این آیه را با آیه 165 اعراف(7) مقایسه فرمایید.