وَ وَهَبْنا لَهُ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ كُلاًّ هَدَيْنا وَ نُوحاً هَدَيْنا مِنْ قَبْلُ وَ مِنْ ذُرِّيَّتِهِ داوُدَ وَ سُلَيْمانَ وَ أَيُّوبَ وَ يُوسُفَ وَ مُوسى وَ هارُونَ وَ كَذلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ ﴿۸۴﴾
اسحاق و یعقوب را به ابراهیم بخشیدیم؛ هر یک را هدایت کردیم، و نوح را هم قبل از آن هدایت کردیم(1) و از فرزندان ابراهیم نیز داود و سلیمان و ایّوب و یوسف و موسی و هارون را [راه نمودیم]؛ و نیکوکاران را این گونه پاداش می‌دهیم؛138
انعام (6)
84
به موجب آیه 83 صافات(37)، ابراهیم یکی از پیروان نوح بود.
وَ زَكَرِيَّا وَ يَحْيى وَ عِيسى وَ إِلْياسَ كُلٌّ مِنَ الصَّالِحِينَ ﴿۸۵﴾
و زکریا و یحیی و عیسی و الیاس را [هدایت کردیم] که همه از شایستگان بودند.138
انعام (6)
85
وَ إِسْماعِيلَ وَ الْيَسَعَ وَ يُونُسَ وَ لُوطاً وَ كلاًّ فَضَّلْنا عَلَى الْعالَمِينَ ﴿۸۶﴾
اسماعیل و یسَع(1) و یونس و لوط را [نیز راه نمودیم]؛ و هر یک را بر جهانیان برتری بخشیدیم؛138
انعام (6)
86
«یَسَع» از پیامبران بنی‌اسرائیل است که در بین یهوریان به نام «یوشَع» شناخته میشود.
وَ مِنْ آبائِهِمْ وَ ذُرِّيَّاتِهِمْ وَ إِخْوانِهِمْ وَ اجْتَبَيْناهُمْ وَ هَدَيْناهُمْ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ ﴿۸۷﴾
و برخی از پدران و فرزندان و برادرانشان [را نیز]؛ و آنان را برگزیدیم و به راه راست هدایتشان کردیم.138
انعام (6)
87
ذلِكَ هُدَى اللَّهِ يَهْدِي بِهِ مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ لَوْ أَشْرَكُوا لَحَبِطَ عَنْهُمْ ما كانُوا يَعْمَلُونَ ﴿۸۸﴾
این هدایت خداست که هر که از بندگان خویش را بخواهد [و شایسته ببیند]، بدان هدایت خواهد کرد(1)؛ و اگر شرک بورزند، همه تلاششان بر باد خواهد رفت(2).138
انعام (6)
88
قانونمندی خواست خدا را در این موارد در زیرنویس سوّم آیه 142 بقره(2) ملاحظه فرمایید.
به آیه 23 فرقان(25) و نیز به مثالهایی در زمینه حبط اعمال در آیات 18 ابراهیم(14) و 39 نور(24) توجّه فرمایید.
أُولئِكَ الَّذِينَ آتَيْناهُمُ الْكِتابَ وَ الْحُكْمَ وَ النُّبُوَّةَ فَإِنْ يَكْفُرْ بِها هؤُلاءِ فَقَدْ وَكَّلْنا بِها قَوْماً لَيْسُوا بِها بِكافِرِينَ ﴿۸۹﴾
آنان بودند که کتاب و دانشِ توأم با بینش و پیامبری(1) عطاشان کردیم؛ و اگر این [مردم مکه] کتاب و رسالت را انکار کنند [اهمیت نده]، ما گروهی را بر آن برگماریم که در مقام انکار نخواهند بود.138
انعام (6)
89
برای جایگاه اجتماعی کسانی که به آنان «کتاب و حُکم و نبوّت» عطا شده، به آیه 79 و 80 آل‌عمران(3) مراجعه فرمایید.
أُولئِكَ الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ فَبِهُداهُمُ اقْتَدِهْ قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِنْ هُوَ إِلاَّ ذِكْرى لِلْعالَمِينَ ﴿۹۰﴾
آنان کسانی بودند که خدا هدایتشان کرد، پس راه هدایتشان را پی گیر(1)؛ [و به مردم] بگو: از شما هیچ پاداشی بر رسالتم نمی‌خواهم؛ این [کتاب] جز پندی برای جهانیان نیست.138
انعام (6)
90
واژه «اقتده» در اصل «اقتدِ» است؛ در زبان عرب وقتی بخواهند بر کلمه‌ای سکوت کنند، به آخر آن حرف «هاء» اضافه می‌کنند که اصطلاحاً به آن «هاء سکته» می‌گویند. آیات 19، 20 ، 26 ، 29 حاقه(69) حاوی کلماتی از این مقوله است.
وَ ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ إِذْ قالُوا ما أَنْزَلَ اللَّهُ عَلى بَشَرٍ مِنْ شَيْءٍ قُلْ مَنْ أَنْزَلَ الْكِتابَ الَّذِي جاءَ بِهِ مُوسى نُوراً وَ هُدىً لِلنَّاسِ تَجْعَلُونَهُ قَراطِيسَ تُبْدُونَها وَ تُخْفُونَ كَثِيراً وَ عُلِّمْتُمْ ما لَمْ تَعْلَمُوا أَنْتُمْ وَ لا آباؤُكُمْ قُلِ اللَّهُ ثُمَّ ذَرْهُمْ فِي خَوْضِهِمْ يَلْعَبُونَ ﴿۹۱﴾
خدای را چنانکه سزاوار اوست، ارج ننهادند، چون گفتند: خدا بر هیچ بشری هیچ پیامی نازل نکرده است(1)؛ بگو: کتابی را که موسی عرضه کرد و برای مردم روشنی [راه] و هدایت بود، چه کسی نازل کرده بود؟ [که] شما آن را به صورت [پراکنده بر] ورقها(2) درمی‌آورید و [قسمتی را] آشکار و بسیاری از آن را پنهان می‌سازید؛ در حالی که [با همان کتاب] مطالبی به شما آموزش داده شده که نه شما می‌دانستید و نه پدران شما؛ بگو: خداست [که همه کتب آسمانی را می‌فرستد]، آنگاه بگذار آنان را تا در بیهوده‌‌‌گویی‌شان بازی کنند.139
انعام (6)
91
از عبارت بعدی به دست می‌آید که این سخن را یهودیان به قریش القاء کرده بودند.
قراطیس: جمع قرطاس: کاغذ.
وَ هذا كِتابٌ أَنْزَلْناهُ مُبارَكٌ مُصَدِّقُ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَ لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرى وَ مَنْ حَوْلَها وَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَ هُمْ عَلى صَلاتِهِمْ يُحافِظُونَ ﴿۹۲﴾
این کتابی است مبارک که کتب پیش از خود را تصدیق می‌کند آن را نازل کردیم تا [همه جهانیان] و [به خصوص] اهل مکه و ساکنان اطرافش را هشدار دهی(1)؛ و کسانی که به آخرت باور دارند، به آن [کتاب] ایمان می‌آورند و بر نماز[های] خود مراقبت دارند.139
انعام (6)
92
برای توجیه افزوده به آیات 1 فرقان(25) و 28 سبأ(34) توجّه فرمایید. لازم به ذکر است که البته دعوت پیامبر اسلام جهانی است ولی در آغاز کار باید از مردم مکه آغاز می‌شد، و حتّی قبل از این دستور، پیامبر اکرم(ص) موظّف به انذار خویشان نزدیک بوده است؛ به آیه 214 شعراء(26) توجّه فرمایید.
وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرى عَلَى اللَّهِ كَذِباً أَوْ قالَ أُوحِيَ إِلَيَّ وَ لَمْ يُوحَ إِلَيْهِ شَيْءٌ وَ مَنْ قالَ سَأُنْزِلُ مِثْلَ ما أَنْزَلَ اللَّهُ وَ لَوْ تَرى إِذِ الظَّالِمُونَ فِي غَمَراتِ الْمَوْتِ وَ الْمَلائِكَةُ باسِطُوا أَيْدِيهِمْ أَخْرِجُوا أَنْفُسَكُمُ الْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الْهُونِ بِما كُنْتُمْ تَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ غَيْرَ الْحَقِّ وَ كُنْتُمْ عَنْ آياتِهِ تَسْتَكْبِرُونَ ﴿۹۳﴾
کیست ستمکارتر از آن که دروغ به خدا نسبت دهد یا ادّعا کند: به من [نیز] وحی فرستاده شده است، در حالی که هیچ وحی ای به او نرسیده است، و یا کسی که مدّعی شود من نیز همانند آیاتی که خدا نازل کرده است، عرضه خواهم کرد(1)؛ کاش می‌دیدی آنگاه که ستمگران در شداید مرگ اند و فرشتگان با دستهای گشوده [به آنها نهیب می‌زنند:] قالب تهی کنید(2)! امروز به سزای گفتار ناحق خود درباره خدا و تکبّر در برابر آیاتش، به مجازاتی ذلّت‌بار جزا داده خواهید شد(3).139
انعام (6)
93
ادّعای آنان در آیه 31 انفال(8) و پاسخ این ادّعا در آیات 88 اسراء(17) و 34 طور(52) آمده است.
تناقضی با آیات 60 انعام(6) و 42 زمر(39) ندارد؛ چرا ؟
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیه 50 انفال(8) آمده است؛ ضمناً موقعیت متقابل را در مورد نیکان در آیات 27-30 فجر(89) ملاحظه فرمایید.