وَ إِذْ قالَتْ أُمَّةٌ مِنْهُمْ لِمَ تَعِظُونَ قَوْماً اللَّهُ مُهْلِكُهُمْ أَوْ مُعَذِّبُهُمْ عَذاباً شَدِيداً قالُوا مَعْذِرَةً إِلى رَبِّكُمْ وَ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ ﴿۱۶۴﴾
و آنگاه که جمعی از ایشان [به دیگران] گفتند: چرا گروهی(1) را که [سرانجام] خدا هلاکشان خواهد کرد یا به مجازاتی سخت گرفتار خواهد ساخت، [بیهوده] اندرز می‌دهید؟ [خیرخواهان] اظهار داشتند: [این اندرزها] برای اعتذار [و انجام وظیفه] در پیشگاه صاحب‌اختیار شماست و بسا که [مؤثّر باشد و] پرواپیشه شوند.172
اعراف (7)
164
به زیرنویس آیه 159 اعراف(همین سوره) مراجعه فرمایید.
فَلَمَّا نَسُوا ما ذُكِّرُوا بِهِ أَنْجَيْنَا الَّذِينَ يَنْهَوْنَ عَنِ السُّوءِ وَ أَخَذْنَا الَّذِينَ ظَلَمُوا بِعَذابٍ بَئِيسٍ بِما كانُوا يَفْسُقُونَ ﴿۱۶۵﴾
همین که تذکرات را به فراموشی سپردند، کسانی را که از بدی نهی می‌کردند، نجات دادیم و ستمگران را به کیفر انحرافشان به مجازاتی سخت گرفتار کردیم(1).172
اعراف (7)
165
در آیه تصریح شده که شرط نجات، اظهار مخالفت و نهی از ظلم و بدی هاست؛ در غیر این صورت کسانی که مرتکب خلاف نشدند اما با سکوتشان زمینه رفتار خلاف را فراهم می‌کنند نیز گرفتار خواهند شد، به آیه 25 انفال(8) توجّه فرمایید.
فَلَمَّا عَتَوْا عَنْ ما نُهُوا عَنْهُ قُلْنا لَهُمْ كُونُوا قِرَدَةً خاسِئِينَ ﴿۱۶۶﴾
و آنگاه که از [ترک] مناهی سر باز زدند، به آنان خطاب کردیم: بوزینه‌هایی مطرود باشید.172
اعراف (7)
166
وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكَ لَيَبْعَثَنَّ عَلَيْهِمْ إِلى يَوْمِ الْقِيامَةِ مَنْ يَسُومُهُمْ سُوءَ الْعَذابِ إِنَّ رَبَّكَ لَسَرِيعُ الْعِقابِ وَ إِنَّهُ لَغَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۱۶۷﴾
و [نیز به یاد آر] آنگاه که صاحب‌اختیارت اعلام کرد تا روز رستاخیز کسی را بر آن متمردان یهود برمی‌انگیزد که آنان را به سختی آزار دهد؛ بی‌گمان صاحب‌اختیار تو سریع کیفر(1) و [در عین حال] آمرزگاری است مهربان.172
اعراف (7)
167
سرعت عِقاب اشاره به سرعت گذر عمر و رسیدن انسان به لحظه مرگ و مواجهه با کیفر است، و تناقضی با مهلت مقرر برای آزمون در آیات 178 آل‌عمران(3) و 42 ابراهیم(14) ندارد.
وَ قَطَّعْناهُمْ فِي الْأَرْضِ أُمَماً مِنْهُمُ الصَّالِحُونَ وَ مِنْهُمْ دُونَ ذلِكَ وَ بَلَوْناهُمْ بِالْحَسَناتِ وَ السَّيِّئاتِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ ﴿۱۶۸﴾
دودمان یعقوب را در زمین به صورت گروههایی پراکنده ساختیم، گروهی از آنان شایسته و گروهی دیگر ناشایسته‌اند؛ و آنان را به نیکیها و بدیها آزمودیم، بسا که [به حکم حق] بازگردند(1).172
اعراف (7)
168
به آیه 2 عنکبوت(29) توجّه فرمایید.
فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ وَرِثُوا الْكِتابَ يَأْخُذُونَ عَرَضَ هذَا الْأَدْنى وَ يَقُولُونَ سَيُغْفَرُ لَنا وَ إِنْ يَأْتِهِمْ عَرَضٌ مِثْلُهُ يَأْخُذُوهُ أَ لَمْ يُؤْخَذْ عَلَيْهِمْ مِيثاقُ الْكِتابِ أَنْ لا يَقُولُوا عَلَى اللَّهِ إِلاَّ الْحَقَّ وَ دَرَسُوا ما فِيهِ وَ الدَّارُ الْآخِرَةُ خَيْرٌ لِلَّذِينَ يَتَّقُونَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ ﴿۱۶۹﴾
آنگاه پس از آنان جانشینانی ناشایسته آمدند(1) که وارث کتاب آسمانی شدند، و[لی] متاع این [جهان] پست‌تر را [به ناحق] دریافت می‌کنند و می‌گویند آمرزیده خواهیم شد؛ و اگر بهره مشابهی به دستشان افتد، آن را هم می‌ربایند؛ مگر آن عهد که در کتاب تورات است - و مندرجات آن را آموخته‌اند - از آنان گرفته نشده است که درباره خدا جز به حق سخن نگویند(2)؟ سرای آخرت برای پرواپیشگان بهتر است؛ آیا خردورزی نمی‌کنید؟172
اعراف (7)
169
خَلَف به معنی فرزندان صالح است و خَلْف به معنی فرزندان ناصالح.
این میثاق را در آیه 187 آل‌عمران(3) ملاحظه فرمایید.
وَ الَّذِينَ يُمَسِّكُونَ بِالْكِتابِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ إِنَّا لا نُضِيعُ أَجْرَ الْمُصْلِحِينَ ﴿۱۷۰﴾
کسانی که به کتاب [خدا] چنگ می‌زنند و نماز برپا می‌دارند، [اصلاحگرند و] به راستی پاداش اصلاحگران را تباه نخواهیم کرد.172
اعراف (7)
170
وَ إِذْ نَتَقْنَا الْجَبَلَ فَوْقَهُمْ كَأَنَّهُ ظُلَّةٌ وَ ظَنُّوا أَنَّهُ واقِعٌ بِهِمْ خُذُوا ما آتَيْناكُمْ بِقُوَّةٍ وَ اذْكُرُوا ما فِيهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ ﴿۱۷۱﴾
[به یاد آر] آنگاه که کوه را بر فراز [گروهی از] دودمان یعقوب همچون چتری نگاه داشتیم که می‌پنداشتند بر سرشان فرود می‌آید؛ [گفتیم:] آنچه [از احکام تورات(1)] به شما داده‌ایم، جدّی بگیرید و مفاد آن را(2) به خاطر بسپارید، بسا که پرواپیشه شوید.173
اعراف (7)
171
از نظر توجیه افزوده، با آیه 145 اعراف(7) مقایسه فرمایید.
به آیات 83 و 84 بقره(2) و 12 مائده(5) توجّه فرمایید.
وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلى أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ قالُوا بَلى شَهِدْنا أَنْ تَقُولُوا يَوْمَ الْقِيامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هذا غافِلِينَ ﴿۱۷۲﴾
[به یاد آر] آنگاه که صاحب‌اختیار تو از پشت بنی‌آدم(1) نسلشان را پدید آورد و [به زبان فطرت] آنان را بر خودشان گواه ساخت که: مگر من صاحب‌اختیار شما نیستم؟ گفتند: چرا، گواهی دادیم؛ [این گواهی را به زبان فطرت گرفتیم،] تا روز رستاخیز نگویید از این [توحید] بی‌خبر بودیم(2)؛173
اعراف (7)
172
در مورد لفظ بنی‌آدم به زیرنویس اوّل آیه 26 اعراف(همین سوره) مراجعه فرمایید.
آیه اشاره به «غریزه خداشناسی» که خدا در وجود بشر نهاده است، دارد. در حقیقت آیه وصف حال و شرح فطرت انسان است، نه گفت وگوی متعارف. در این رابطه به آیات 7 مائده(5) و 60 یس(36) هم توجه فرمایید.
أَوْ تَقُولُوا إِنَّما أَشْرَكَ آباؤُنا مِنْ قَبْلُ وَ كُنَّا ذُرِّيَّةً مِنْ بَعْدِهِمْ أَ فَتُهْلِكُنا بِما فَعَلَ الْمُبْطِلُونَ ﴿۱۷۳﴾
یا نگویید که پدران ما از قبل مشرک بودند و ما فرزندانی از پی آنان [و پیرو آنان] بودیم؛ آیا ما را به خاطر آنچه هرزه درایان کردند هلاک می‌کنی؟173
اعراف (7)
173