وَ لَقَدْ كَرَّمْنا بَنِي آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلى كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضِيلاً ﴿۷۰﴾
بنی‌آدم را گرامی داشتیم(1) و در خشکی و دریا [بر مرکب] سوارشان کردیم(2) و از نعمتهای پاکیزه روزیشان دادیم و آنان را بر بسیاری از آفریدگان خویش آشکارا برتری بخشیدیم(3).288
اسراء (17)
70
به آیه 4 تین(95) توجّه فرمایید.
به آیه 12 زخرف(43) توجّه فرمایید.
در این آیه تصریح شده که خدا انسان را بر بسیاری از مخلوقات برتری داده نه بر تمامی آنها. بدین قرار نظریه معروف «انسان اشرف مخلوقات» که تنها متکی بر دلایل عقلی است، احتمالاً زیر سؤال می‌رود. فقط می‌توان گفت جای بررسی دارد. واللّه اعلم.
يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ فَمَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِيَمِينِهِ فَأُولئِكَ يَقْرَؤُنَ كِتابَهُمْ وَ لا يُظْلَمُونَ فَتِيلاً ﴿۷۱﴾
روزی که هر گروهی را با دفتر اعمالشان(1) فرامی‌خوانیم، آنان که کارنامه‌شان به دست راستشان داده شود، [با سرور] آن را مطالعه می‌کنند و مورد کمترین(2) ظلمی قرار نمی‌گیرند.288
اسراء (17)
71
از نظر معنی و مفهوم «امام» در اینجا، با آیه 12 یس(36) و نیز با نیمه دوم همین آیه مقایسه فرمایید. آیه 28 جاثیه(45) نیز مؤید این معنی است که انتخاب کرده‌ایم.
به زیرنویس سوّم آیه 77 نساء(4) مراجعه فرمایید.
وَ مَنْ كانَ فِي هذِهِ أَعْمى فَهُوَ فِي الْآخِرَةِ أَعْمى وَ أَضَلُّ سَبِيلاً ﴿۷۲﴾
و هر که در این [جهان] کور [دل] باشد(1)، در آخرت نابیناست(2) و از راه [سعادت] گمگشته‌تر.288
اسراء (17)
72
برای توجیه افزوده، به آیه 46 حج(22) توجّه فرمایید.
به زیرنویس دوم آیه 124 طه(20) مراجعه فرمایید.
وَ إِنْ كادُوا لَيَفْتِنُونَكَ عَنِ الَّذِي أَوْحَيْنا إِلَيْكَ لِتَفْتَرِيَ عَلَيْنا غَيْرَهُ وَ إِذاً لاَتَّخَذُوكَ خَلِيلاً ﴿۷۳﴾
به راستی نزدیک بود از آنچه به تو وحی کرده‌ایم غافلت کنند که غیر آن را به ما نسبت دهی(1)، تا در آن صورت تو را به دوستی گیرند.288
اسراء (17)
73
به آیه 15 یونس(10) توجّه فرمایید.
وَ لَوْ لا أَنْ ثَبَّتْناكَ لَقَدْ كِدْتَ تَرْكَنُ إِلَيْهِمْ شَيْئاً قَلِيلاً ﴿۷۴﴾
و اگر تو را ثبات قدم نبخشیده بودیم، نزدیک بود اندکی به آنان متمایل شوی(1)288
اسراء (17)
74
این ثبات بخشیدن در قول و قدم قاعده عمومی برای همه مؤمنان واقعی است؛ به آیه 27 ابراهیم(14) توجه فرمایید.
إِذاً لَأَذَقْناكَ ضِعْفَ الْحَياةِ وَ ضِعْفَ الْمَماتِ ثُمَّ لا تَجِدُ لَكَ عَلَيْنا نَصِيراً ﴿۷۵﴾
در آن صورت تو را دوچندان در حیات دنیا و دوچندان [پس از] مرگ مجازات می‌چشاندیم(1) و در برابر ما برای خود هیچ یاوری نمی‌یافتی.288
اسراء (17)
75
به آیات 44-46 حاقه(69) توجّه فرمایید.
وَ إِنْ كادُوا لَيَسْتَفِزُّونَكَ مِنَ الْأَرْضِ لِيُخْرِجُوكَ مِنْها وَ إِذاً لا يَلْبَثُونَ خِلافَكَ إِلاَّ قَلِيلاً ﴿۷۶﴾
به راستی نزدیک بود تو را از آن سرزمین جا کن کنند تا از آنجا اخراجت کنند(1) و در آن صورت، آنان هم بعد از تو، اندک زمانی بیش نمی‌ماندند.289
اسراء (17)
76
به آیه 30 انفال(8) توجّه فرمایید؛ با هجرت پیامبر(ص)، تلاش اهل مکه برای قتل یا تبعید کردن او به محلّ دلخواهشان بی‌نتیجه ماند. در آیه 13 محمّد(47) هم به این جریان اشاره شده است.
سُنَّةَ مَنْ قَدْ أَرْسَلْنا قَبْلَكَ مِنْ رُسُلِنا وَ لا تَجِدُ لِسُنَّتِنا تَحْوِيلاً ﴿۷۷﴾
[همچون] سنّت [ما] در مورد رسولانی که قبل از تو فرستادیم(1)، و سنت ما را تغییرپذیر نخواهی یافت.289
اسراء (17)
77
برای روشن‌تر شدن، به آیات 88 اعراف(7) و 13 ابراهیم(14) توجّه فرمایید.
أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلى غَسَقِ اللَّيْلِ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كانَ مَشْهُوداً ﴿۷۸﴾
از آغاز مایل شدن خورشید [به طرف مغرب] تا تاریکی کامل شب نماز را برپا دار، و [نیز] نماز بامداد را، که نماز بامداد مورد مشاهده [فرشتگان] است(1).289
اسراء (17)
78
تأکیدی که در این آیه روی نماز صبح شده است، نشان می‌دهد منظور از نماز «وُسطی» در آیه 239 بقره(2) - که روی آن به گونه دیگری تأکید شده - همان نماز صبح است.
وَ مِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَكَ عَسى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً ﴿۷۹﴾
پاسی از شب را به مطالعه قرآن بیدار باش(1) که وظیفه اضافی تواست؛ چه بسا صاحب‌اختیارت تو را به مقامی ستوده ارتقاء دهد.289
اسراء (17)
79
«هُجود» از اضداد است، هم به معنی به خواب رفتن و هم به معنی ترک خواب و بیدار ماندن است.